Alþýðublaðið - 29.06.1944, Blaðsíða 6

6
AL.ÞYÐVBLA9Í&
FimmtudLagur 29. júní 1944.
í;*uM :a
Siolar I
Ifyloh, lyervisilkið, sem' farið var að nota í sokka og annan
klœðnað unn íþað bil, er stríðið hófst, en nú er nær eingöngu
notað í falfllh'lífar, er sagt eiga mifela framtíð fyrir höndum.
’ MeðaL annars er sagt að iþað sé ógætt í garðstóia, flléttaða úr
. iJágUirn. Myndin sýnir nokkra islíka stóia úr nylon.
Þegar Scharnhorsf var sökkt
Frh. af 5. síðu.
jpað bragð hans virtist ætla að
tíqppnast vonum íremur.
(Þegar Scharnihorst hafði svo
sézt öðru sinni, sendi Bumett
Fraser rnýtt skeyti, og nú vissi
hann jþví, hrvar óvina'skipsins
var að leita.
iBurnett vissi, að ;það var mjög
mikiivægt að Scharnhorst tæk-
jjst ekki að komast undan áður
en Duke oif York skærist í leik-
inn. Hann varð því að veita hor-
um eftirför og halda uppi skot-
hríð á hann. En þetta var hæg-
sagt en gert, þegar að því er
gaett, að eitt skot frá Scharn-
horst gat nægt til þess að sökkva.
skipi hans.
'Fraser gerði ekkert til þess
að vekja atJhygli á nærveru
sipni gervallt kvöldið. Ef hann
ióti til. sín heyra ,í útvarpinu,
gat það orðið til þess, að yfir-
manni Sctharnhorsts bærist þeg-
ar .í stað vitneskju um það, að
nýtt óvinaskip væri í námunda
við hann. — En kiukkan hálf
fimm lét Fraser loks tiil sín
heyra og eftir það var þess
sfeammt að bíða, að til stórtíð-
inda kæmi.
í»að var orðið a'ldimmt, er
hér var komið sögu. Scharnhorst
var á bakborða við Duke of
York, og Bdlfast var framund-
an hinu þýska skipi. Belfast hóf
ákafa skothríð. Duke of York
foóf og ákaía skothríð á Scharn
foorst í sama munþ. í>rjú og hálf
smáLest af glóandi .stáli og
sprengjuefni (hæfði í mark.
Hálfri mínútu sáðar feom önnur
skothríð í kjöilfar hinnar og
liæfði einnig í marlc. Bey lét iskip
sitt taka stefnu í áttina til lands
og hugðist hraða sér sem mest
hann mátti tí'l hafnar. Duke of
York veitti Scarnhorst ^harð-
fengilLega eftirför. Scarnhorst
var hæfður skotum hvað eftir
anhað, en þó foægði hantn ek'ki
ferðina hið minnsta, enda þótt
foann hefði orðið fyrir veru'leg-
um skemimdum. Um kJiukkan
foálf sjö var Scharnhorst kom-
inn úr skotfæri við Duke of
York.
En varla var skothríðin -frá
Duke of York þöignuð, þegar ný
skofhríð var hafin á Scharn-
íbofst. Héf Ýar nýjum óvinum að
maéta. Hér var um að ræða tund
urspiilana fjóra, er verið höfðu
í fylgd með Duke of York. Á
stjórnlborða við Scarnhorst voru
Savage og Saumarez, en Scorp-
ion og Stord á bakborða. Þeir
hófu nú mikla skptJhríð á hið
þýzka skip í því skyni að koma
í veg fyrir uhdankomu þess.
Sc/harnhorst hóf ákafa varnar
skothríð, en tundiurspillarnir
Qétu hvergi undian síga hðldur
hertu isókn sína. Sdharnhorst
hafði þegar orðið fyrir miklum
skemimdum. Hbnum tófcst raun-
ar að hæifa Scarnihorst skotum,
en hinir tumdurspillarnir
iétu skothúíð dy nj a í
sífeilu á hið þýzka herskip. Nú
haifði Scarnhorst hægt ferðina að
mifelum nxun, og þess varð
skamimt að bíða, að Duke of
Yiork bæri að og hæfi skothríð
að nýju. Hin brezku skipin komu
svo einndg á vettvang hvert af
öðriu. Átta tundurs.piUar, fjögur
beitiskip og eitt orrustuskip
tóliu því í senn þátt í atlögunni
.að Scarnhorst þarna í myrkr-
inu.
'Það var Jamaica, er réði fú-
sliíum þessarar orrahríðar. —
Það varð ægileg sprenging, þeg-
ar tundurskeyti hennar hæfðu
í mark. Þegar reykurinn af
völdum iskothríðarinnar og
sprenginigari.ninar hvarf lofesins,
sást Scharnhorist í síðasta sinn.
Harin ‘llá á hliðinni og stóð d
björtu b'áli. Svo að segja á
næstu augabragði huldist hann
reykjarm'ekki að nýju og hvarf
í ihalfið, en hrezku herskipin
hröðuðu sér á vettvang til þess
að bjarga þeiim, sem enn kynnu
að vera lífis af álhöffn hins sokkna
skips. Sjón sú, er við blasti,
var svo ömurieg og át'akanleg,
að það mun fara bezt á því að
láta h'ana ekki fylgja hér með.
Meira en þúsund menn höfðu
skaðlbrennzt í eldihafinu áður en
skipið -sökk.
Þagar þýzkum sjómönnum og
sjólLiðum verður á næstu mán-
uðum skipað að láta úr höfn,
miunu þeir minnast afdrifa Graf
von Spee, Bismarcks og Scharn
horsts. Það er vissulega ástæða
til þess að ætíla, að sú umhugs-
un verði engan veginn til þess
að auka baráttuþrek þeirra né
Sérstæð
1
i.":1
fngafwúíififflö' I.

Frh. á 4. síðu.
um árum fluttist geysilegur
fjöldi manna frá Evrópu til
Ameríku. Mikill fjöldi þessa
fólks, — það kom allt að milljón
á ári, — settist að í borgunum
og leitaði að atvinnu. Fólk þetta
vildi vinna fyrir hvaða kaup,
sem var og olli því kauplækk-
un í landinu. Þar að auki voru
margir innflytjendur tilleiðan-
legir til að gerast verkfallsbrjót
ar, og varð það mjög til þess að
gera þá óvinsæla meðal þeirra,
sem fyrir voru.
Það voru þó innflytjendur
þessir, sem fluttu sósíalismann
oc) aðra nýjar stefnur til Ame-
ríku á seinni hluta 19. aldarinn-
ar. Fékk fólkið sem fyrir var,
ekki aðeins andúð á mönnun-
um, heldur og stefnum þeim,
sem þeir boðuðu, og er þetta
ein meginástæðan til þess. að
sósíalismi og kommúnismi hef-
ir eklú getað fest -
í Ameríku.
Einnig má geta þess, að sum-
ir hinna róttækari innflytjenda
voru anarkistar (sem vilja upp-
lausn þjóðfélagsins) og komu
þeir af stað nokkrum uppþot-
um, sem kostuðu mannslíf og
vöktu mibla athygli .(TiL dæmis
hið fræga Haymarket unpþot í
Chicago). Varð þetta til þess að
Ameríkumerin fengu andstyggð
á anarkistum og drógu svo bæði
sósíalista og kommúnista í
sama dilk og virðast hafa þær
hugmyndir allt fram á þennan
dag, að sósíalisti og kommúnisti
sé maður með alskegg og
sprengju í vasanum!
ÁFOL og CIO.
Við skulum nú snúa okkur
aftur að „Knights of Labor“, en
sambandið óx mjög og tók þátt
í fjölda verkfalla. Um 1886 tók
að halla undan fæti aftur og
hrakaði sambandinu eftir það
þar til það hvarf úr eögvr-
Samband þetta hafði meðal með
lima sinna bæði sérlærða verka-
menn og ólærða, og gekk sam-
búðin illa. Það, og óeðlilegt á-
hrif pólitískra flokka, urðu til að
kollvarpa sambandinu.
En það var enn eitt samband
á leiðinni upp. Var það „Ameri-
can Federation of Labor“, sem
enn er á lífi og er enn í dag
sterkasta verkalýðssamband
landsins. Sambandið barðist fyr
ir svipuðum umbótum og verka
lýðsfélög börðust fyrir um all-
an heim um þessar mundir, en
það var átta stwnda vinnudag,
ur, bann á vinnu barna í verk-
smiðjum, betri vinnuskilyrði og
hækkað kaup.
Fyrsti forseti sambandsins, og
einn merkasti verkalýðsleiðtogi
Ameríku, var Samuel Gomners.
Hann var af eniskum Gyðinga-
ættum, og var upphaflega for-
maður vindlagerðarmanna í
New York. Hann var forseti
sambandsins til dauðadags 1924.
Verkalýður Bandaríkjanna
vann mikið á fyrstu ár aldar-
innar. Rétt fyrir fyrra stríðið,
1913, var skipaðiur vinnumála-
ráðherra í stjórn landsins. og
mörg góð löggjöf var sett á
fyrstu árum Wilson’s í forseta-
stólnum. AFOL hafði á að skipa
allt að 2 300 000 meðlimum,
þrátt fyrir bað, að sambönd
járnbrautariverkamanna voru
ekki meðlimir, en þau eru
geysisterk.
Þess ber þó að minnast, að
AFOL hafði ekki innan vébanda
sinna ófaglærða menn, og enn
var mikill fjöldi ófaglærðra
sambandslaus. Tóku félög þess-
ara marena sairean höndum og
stofnuðu 1905 sambandið I. W.
W. eða „Industrial Workers of
the World“. Voru þeir undir
forustu mjög sérkennilegs
manns, sem alltaf var kallaður
„Stóri Bill“ Haywood. Vildi
samband þetta steypa kapital-
ismanum og var herskátt mjög,
og of herskátt fyrir almenning
í landinu. Inman nokkurra ára
var sambandið1 horfið úr sög-
unni.
AFOL reyndi nokkrum sirin-
um lítillega að taka þátt í stjórn
málum, en það gekk ekki vel og
hafði engin áhrif á aðalflokk-
ana tvo. En eftir fyrra stríðið
tók sambandinu að hraka og
óx hinum ófaglærðu fiskur um
hrygg. Kölluðu þeir AFOL
„aristokrati“ verkalýðsins.
lossevelt og kreppan
Það þarf ekki að lýsa þeim
hörmungum, sem dundu yfir
verkalýð Bandaríkjanna í krepp
unni miklu um 1930. Atvinnu-
leysi var geysilegt, allt' að 12
milljónum manna um tíma, og
illa gekk að koma í veg fyrir
hungursneyð.
Þá tók Franklin D. Roosevelt
við forsetaembættinu 1932.
Hann lagði þegar til orrustu við
kreppuna, og beitti þar mjög
aðferðum jafnaðarmanna (The
New Deal). Þótt skrykkjótt
gengi tókst honum að fleyta
þjóðinni í gegnum kreppuna og
koma á ýmsum umbótum um
leið. Hann var mjög vingjarn-
legur og hlynntur verkalýðn-
um, svo að jafnvel flokksmönn-
um hans þótti nóg um.
Um þessar mundir var að líða
að klofning í AFOL. John Lewis
var kominn fram á sjónarsviðið
og stofnaði hann 1935 „Comm-
ittee for Ireduistrial Organizati-
on“, eða 'CIO, sem nú er álíka
sterkt samband og gamla AFOL.
Lewis tók í samband sitt ófag-
Iærða menn, en öflugastir voru
alltaf námumenn hans. Árið
1937 taldi CIO sig hafa 3 700
000 meðlimi, en AFOL sagðist
hafa 3 600 000.
Hin síðari ár hafa verkalýðs-
félög Bandaríkjanna, 30 000 að
tölu, tengd saman í tvö geysi-
öflug sambönd, barizt hart fyr-
ir bættum kjörum og orðið mik
ið ágengt. Munu vart aðrir
verkamenn búa við betri kjör,
en hinir amerísku. Samböndin
hafa skrifstofur í Washington,
sem fylgjast með hagsmunamál
um verkalýðsins og hafa mikil
áhrif á þau hjá 'báðum stjórn-
málaflokkum, vegna þess hversu
miklu atkvæðamagni þau ráða
yfir. 4
Ameríksbi verka-
maðurlnn.
Ameríkumenn segja, að land
þeirra sé land möguleikanna;
aLlir eiigi jafrean kost á að vinna
sig til auðs og frama. Þeir vilja
ekki breyta núverandi stjórn-
arfyrirkomulagi, enda hafa þeir
tröllatrú á því. Þannig er það,
að ameríski verkamaðurinn er
í raun og veru fátækur kapital-
isti, sem bíður eftir að geta sett
upp eigin iðnað eða unnið sig
upp í þjóðfélaginu. Þetta verða
menn að hafa í huga, er þeir
ræða um verkalýð Bandaríkj-
anna, og þettá er önnur ástæða
til þess, að jafnaðarmanna- eða
kommúnistaflokkarnir hafa ekki
fest hér rætur verulega.-
Ameríska verkalýðshreyfing-
in er einstæð í sinni röð, alger-
lega „amerísk“ og» ekkert ann-
að. En hún er sterk og öflug og
verkamennirnir njóta öflugrar
verndar.
Sextug- er í dag
frú Árnfríður Árnadóttir, Skóla-
vörðustíg 22 A.
Ungmennafélag Reykjavíkur
heldur fund í baðstofu iðnaðar-
manna kl. 9 í kvöld.
■■g-.i-4-f..
Ungmennafélag
Reykjavfkur
Ungmennafélag Reykjavíkur.
heldur félagsfund í baðstofu
iðnaðarmanna í kvöld kl.
9. Nýir félagar eru sérstak-
lega beðnir að mæta stund-
víslega.
HVAÐ SEGJA HIN BLÖÐIN
Frh. af 4. síðu.
það, sem „beinlínis stæði í sam-
bandi við stofnun lýðveldisins.“
En slíkt eru aðeins undaribrögð
og blekkingar.“
Og énn skrifar Jónas Guð-
mundsson um þetta sama mál:
„Það var grunur margrá, að al-
þingi væri að blekkja þjóðina er
það hamaðist svo mjög við að
hveþja menn til að samþykkja
stjórnarskrárómyndina, sem nú er
orðin að lögum. Sá grunur studd-
Íst við þá staðreynd, að ,eins og frá
stjórnarsknánni var gengið af þing-
nefndinni, sem um hana fjallaði,
var allt þjóðarvaldið lagt undir al-
þingi. Þegar alþingi fann þann
andblástur, sem 'þessi stefna þess
mætti, rauk það til og breytti til-
högun forsetakosninganna af ein-
berri hræðslu við þjóðina, sem
þingið fann að heimtaði þá skipan
málanna, en lét þá koma þann
krók á móti bragði að rýra veru-
lega vald forsetans. Þingið veit að
þessu atriði, með meiru, verður
breytt í nýrri stjórnarskrá.
Almenningur á íslandi er trú-
gjarn og hrekklaus. Hann trúir því
ekki að til séu þeir menn á sjálfu
alþingi, sem leyfi sér það að leika
ýmsar loddaralistir til þess að
blekkja þjóðina. Hann trúir þvl
ekki fyrr en hann reynir það. Og
hann veit ekki að mikill hluti alls
þess, sem hér er kölluð stjórnmála-
barátta og stjórnmálastarfsemi, er
einmitt það, að leika þessar lodd-
arakúnstir og ljúga sig svo frá
þeim á eftir. '
Og nú spyrja menn:
Voru loforðin um tafarlausa
endurskoðun stjórnarskrárinnar
slík loddarabrögð? Kommúnista
verður, þó merkilegt sé, að undan-
skilja hvað þetta snertir. Þeir hafa
alltaf verið andvígir endurskoðun
á stjórnarskránni þar til, „að ófriði
loknum“.
En Sjálfstæðismenn og Fram-
sókn lofuðu því hiklaust, að endur-
skoðun stjórnarskrárinnar skyldi
þegar í stað fara fram. Ætla þessir
flokka nú að svíkja ■ loforð sín?
Ætla þeir að svíkjast þannig aftan
að þj.óðinni, sem trúði þeim og
treysti og samþykkti með atkvæði
sínu stjórnarskrána í því trausti,
að endurskoðun yrði þegar hafin?
Ætla þeir að láta spár þeirra
manna rætast, sem fyrir atkvæða-
greiðsluna sögðu: Trúið ekki lof-
orðum flokkanna, þeir ætla að
svíkja ykkur þegar í stað og þeir
hafa talekkt ykkur til að sam-
þykkja hina meingölluðu stjórnar-
skrá, og þess vegna er öruggast að
greiða atkvæði gegn henni og fella
*
hana.
Ætla Sj álfstæðismenn og Fram-
sókn á alþingi að standa uppi, sem
algerir svikarar við loforö, gefin
í tilefní af lokasigri þjóðarinnar í
sjálfstæðisbaróttu sinni?“
Þannig spyr Jónas Guðmunds-
son. Og er ekki von, að þannig
sé spurt?
Mag-nús Sveinsson,
forstjóri olíufélagsins Nafta h.f.,
var borinn til grafar hér í bænum
í gær, en hann andaðist 22. þ. m.
Magnús heitinn var Árnésingur að
ætt, fspddur 31. júlí 1894. Hann
starfaði í þjónustu Landsverzlun-
arinnar styrjaldarárin fyrri, en
fluttist síðan til Vestmannaeyja og
stundaði þar útgerð. Hingað til
bæjarins fluttist hann aftur árið
1933 og tók þá við forstöðu olíu-
félagsins Nafta h.f.
\
)