Alþýðublaðið - 10.08.1944, Page 5

Pimmtudaguc 10. ágúst 1944.
ALÞYÐUBUWIÐ
Þegar Ghorchill var stríðsfangi
GREIN ÞESSI, sem er eftir Jan Smuts hershöfðingja,
forsætisráðherra Suður-Afríku, og hér er þýdd úr tíma-
ritinu English Digest, fjallar um það, er Winston Churchill
var tekinn til fanga í Búastríðinu. Þá var þeim Smuts og
Churchill lítt til vina, en eftir það hafa leiðir þeirra oft leg-
ið saman, og nú eru þeir góðvinir og nánir samherjar. Jan
lýsir Churchill allt frá því, að hami tók að láta opinber mál
til sín taka og finnst óneitanlega mikið til um þennan fyrr-
verandi fanga sinn.
G kynntist Winston Churc-
-*-1 hill fyrsta sinni hinn ellefta
dag desembermánaðar árið 1900,
er Búastríðið var háð. Fyrsti
samfundur okkar stóð í sam-
bandi við atburð, sem á marg-
an hátt má teljast upphaf að
frægðarferli Churchills.
Búahersveitir, sem Botha
hershöfðingi stjórnaðir, höfðu
náð á vald sitt vopnaðri járn-
brautarlest skammt frá Colenso.
Winston Churchill, sem var
stríðsfréttaritari, en hafði gerzt
foringi nokkurra brezkra her-
deilda eftir að yfirmaður þeirra
hafði fallið, var í járnbrautar-
lest þessari. Ég var yfirmaður
Búahersins, Joubert hershöfð-
ingja, til að'stoðar.
Churchill var þegar fluttur á
fund minn og skyldi ákvörðun
tekin um það, hvort ætti að
fara með hann sem stríðsfanga
eða honum leyft að hverfa aft-
ur til brezku hersveitanna sem
stríðsfréttaritara eins og hann
krafðist.
Ég kvað upp'þann úrskurð
eftir að hafa kynnt mér alla
málavöxtu sem vendilegast, að
farið skyldi með hann sem
stríðsfanga, og sem slíkur var
hann fluttur til Pretóríu, þar
sem hann skyldi hafður í haldi.
Mér finnst sem ég sjái hann
enn, er hann stóð þarna and-
spænis mér, ungur og órakað-
ur, óhreinn og bálreiður yfir
úrskurði mínum. Ég hugsaði
sem svo með sjálfum mér, hvort
ekki væri réttast að fara með
hann sem stríðsfréttaritara,
enda þótt ég væri sannfærður
um það, að hann hafþi fullkcT-'-
lega til þess unnið að vera tal-
inn stríðsfangi.
Þegar Churchill hafði verið
fluttur til Pretóríu, bar ég
fram þá tillögu við Joubert hers
höfðingja, að Churchill skyldi
látinn laus og fluttur yfir landa
mærin. Tilskipunin um það, að
liann skyldi látinn laus, var
skrifuð og send til Pretóríu. En
hún kom of seint, því að Churc
hill hafði þá tekizt á hendur
hinn sögulega flótta sinn, sem
vakti heimsathygli og varð
vissulega upphaf að frægð hans
og frama á opinberum vett-
vangi.
Það er fróðlegt að athuga
það, hversu oft leiðir okkar Win-
stons Ghurchills 'hafa legið sam
an eftir þetta. En þessi atburð-
ur frá því á dögum Búastríðs-
ins hefir greypzt mér í minni.
Ég hitti svo Winston Churc-
hill öðru sinni í ársbyrjun 1906.
Hann taldist þá til frjálslynda
flokksins og gengdi störfum sem
varanýlendumálaráðherra. Hon-
um hafði vissulega miðað vel á-
fram i sókn sinni til mannvirð-
inga og áhrifa á þessum sex ár-
um, sem liðin voru frá því, að
við hittumst fyrst. Við þetta
tækifæri höfðum við skipt um
hlutverk, og þegar ég gekk nú
fyrir hann, var það hann sem
skipaði dómarasætið. Ég var
kominn til Lundúna til þess að
bera fram sjálfstjórnarkröfu
Transvaalbúa, og ég varð að
leggja málið fyrir Winston
Churchill.
Vissulega voru það djarfleg
tilmæli að fara þess á leit, að
Búarnir endurheimtu Transvaal
áður en fjögur ár voru liðin frá
því að þeir voru ofurliði bornir
í ófriði. Þ\4 var heldur eigi að
neita, að Churchill tók tilmæl-
um mínum heldur fálega. En
mér varð mun betur ágengt í
samræðu við forsætisráðherr-
ann, Sir Henry Campell-Bann-
erman. Mér tókst að sannfæra
hann um það, að það myndi í
hvívetna reynast brezka heims-
veldinu í hag, að það kæmi sem
drengilegast fram við Búana og
gerði hlut þeirra sem beztan.
Daginn eftir að ég ræddi við
forsætisráðherrann, var sú á-
kvörðun tekin á fundi ríkis-
stjórnarinnar, að Transvaal
skyldi fá sjálfstjórn. Það féll í
hlut Winstons Churchills að
hafa framsögu um mál þetta á
fundi í neðri málstofunni. Hann
flutti ræðu, sem vitnaði í senn
um snilli og þekkingu, svo að
þingmenn hlutu að hrífast og
skilja mikilvægi þessa máls.
Það sannaðist líka glögglega
síðar meir, að hér var um að
ræða einhverja hina skynsam-
legustu og heillavænlegustu á-
kvörðun, sem saga brezku ríkis-
stjórnarinnar og brezka þingsins
kann frá að greina.
Það er fróðlegt að geta sér
þess til nú, hver hefði orðið rás
viðburðanna, ef brezka þjóðin
hefði ekki tryggt sér góðvilja
og aðstoð Búanna. Á einum
mannsaldri hafa tvær heims-
styrjaldir verið háðar, og í báð-
Framhald á 6. síðu.
Fyrsfa loftárásin á Ruhrhérað Japans.
áskriffarsími Alþý&sblaðsins er 4900.
LÖGREGLUSTJÓRI, formaður
loftvarnanefndar, sagði við
snig í gær: „Það þýðir ekkert að
vera að heimta að loftvarnabyrgin
verði rifin nú þegar. Þau verða
©kki rifin fyrr en stríðið er búið.
Ég lofa þér því hér með og skal
standa við það, að láta byrja að
rífa byrgin sama klukkutímann
sem friði verður yfir lýst.“
ÞETTA SACjÐI HANN — og
hann ræður víst. En ég segi, þó
að ég engu ráði og sé þess vegna
ekki sá sem valdið hefur, að þetta
er ófært. Það á að rífa byrgin
strax. Þau eru og verða óþörf sem
betur fer. Ef þörf er fyrir þau nú,
þá verður alveg eins þörf fyrir
J>au eftir stríð. Við gætum þá not-
að þau til varnar gegn skruggu-
steinum!
*
OG SVO SAGÐI lögreglustjór-
inn: ,,Þú varst að tala um spreng-
ingarnar í Austurbænum um dag-
inn. Það voru orð í tíma töluð.
Þetta var hreinasta plága. Spreng-
• ingarnar kváðu eins við um nætur
og um miðja daga — og fólk hafði
-ekki svefnfrið. Ég gekk svo í mál-
ið og var vel tekið. Sprengingar
xtm nætur eru næstum alveg úr
sögunni. Þeir, sem framkvæmdu
Iþessar sprengingar voru að vinna
nauðsynjaverk. Það var ekki bæj-
arverkf r æðingur.1 ‘
„HVAÐ VILTU segja mér um
ástandið á Þingvelli, spurði ég
hann. Hann svaraði: „Hér um árið
þegar hið opinbera greip inn í
þessi mál með það fyrir augum
rað reyna að vernda ungar, ráð-
villtar stúlkur, urðu út úr því
harðar deilur. Ég tala ekki um
þessi mál. En löggæzla er á Þing-
velli og hún hefur nú verið auk-
:in. — Mér þykir, sem það hafi
sýnt sig, að fólk hafi brugðist
vonum Þingvallanefndar. Það er
ekki hægt að láta tjaldstaöi end-
nrgjaldslaust og eftirlitslaust. Það
verður að afnema.“
SVO FÉKK ég eftirfarandi bréf
um Þingvlöll og ástandið þar frá
,,Víga-Styr“: „Drag skó þína af
af fótum þér, því sá staður, sem
þú stendur á er heilög. jörð“. ,,ís-
lendingar allir, sem koma á Þing-
völl og dvelja þar ættu að hugleiða
þessi viðeigandi og lotningarfullu
orð, og hegða sér þar í sama
anda.“
„EN ÞAR SEM SUMIR trúnað-
armenn þjóðarinnar hafa brugðist
vonum hennar (sýnt þar fals sitt)
og ekki kunnað að haga sér sóma-
samlega á þeim helga stað og
stundu, þá er síður furða, þó að
úrhrak þjóðar vorrar kunni þar
ekki mannasiði. Afhrak og úr- |
þvætti eða skækjunafn fremur en
meyjar, hæfir stúlkukind þeirri,
sem fann í því mesta ánægju á
friðhelgum stað, að klofvega á
herðum útlends dáta.“
„HVAÐ GERA ÞARF: Verja
helgi staðarins. Banna öllum dát-
um og hermönnum inngöngu á
Þingvelli, nema með sérstöku
leyfi. Næsta nóg að leyfa þeim
aðganga um háa gjárbarminn, að
fossinum til þess að sjá hann, yfir
vellina og útsýnið allt ‘í kring.“
„DRÓSIRNAR, sem geta lagst
svo lágt að daðra við alókunnuga
dáta, liafa óþarflega mörg tækifæri
til þess á öðrum stöðum en við
hjarta landsims, og með öðru móti
en að fæla þaðan saklausar meyj-
ar, sem eru og verða heiður og
hamingja íslands..“
AF TILEFNI þeirra umræðna,
_sem undanfarið hafa staðið um
þetta mál og ég hóf hér í pistli
mínum, vil ég segja þetta við þær
stúlkur, sem leita til Þingvallar í
æfintýraleit, svo að ekki sé harð-
ara að orði kveðið: Hættið að fara
til Þingvallar í þessum tilgangi.
Ungir piltar og ungar stúlkur geta
ef til vill farið til Þingvallar og.
haft með.sér tjöru í fötu o'g fið-
urpoka. — Varist slysin. — Suður
í Hafnárfjarðarhraun, þar sem
hraunkjötið er grafið, skuluð þið
leita! Þar getið þið fengið að vera
í næði!
Hannes á horninu.
Japan hefir fram að .þessu ekki háft mikið af laftárásum að segja, það hefir verið fjarri öll-
um flugbækistöðvum Breta og Bandaríkjamanna, og Rússar ekki viljað liána þeim síLíkar
bækistöðvar í Austur-fSíberíu. Eina loftárás gerðu Bandaríkjarpenn þó á Tokio frá flugvéla-
móðurskipi, ekki alll'öngu eftir að Japanir réðust á þá. En fyrir niokkru síðan gerðu Banda-
ríkjamenn aðra og miklu stærri iloftárás á Japan, frá Kína. í það sinn var árásin gerð á stál-
smiðjurnar miklu í Yawata, á'eynni Kyustu, sem er ein af ihöfuðstöðvum hergagnafram-
leiðslunnar í Japan, — einskonar Ruihríhérað þess. Myndin sýnir hina rjúkandi reykáfa stál-
smiðjanna í Yawata.
Loftvarnabyrgin rifin niður þegar fraður verður sam-
in — Sprengingarnar — Þingvöllur og ástandið þar —
Ráðlegging til dótsins.
& A llffAÍnmrÍ
á amerísku reyktóbaki má ekki vera hærra en hér segir:
Sir Walter Raleigh, 1 lbs. pappadós Kr. 30.00
Sir Walter Raleigh, Vé lbs., pappadós Kr. 15.00
Sir Walter Raleigh, 13A cz., pappadós Kr. 3.75
Sir Walter Raleigh, sliced, 1% cz., pappadós Kr. 4.0,0
Edgeworth ready rubbed, 1 Ibs., blikkdós Kr. 40.00
Edgeworth ready rubbed, IV2 cz., pappadós Kr. 4.00
Dills Best rubbed, V2 Ibs., blikkdós Kr. 15.00
Dills Best rubbed, 1% cz., pappadós Kr. 3.5.0
Utan Reykjavíkur og Hafnarfjarðar má útsöluverðið
vera 5% hærra vegna flutningskostnaðar.
Tóbakseinkasali i rikisins.