Alþýðublaðið - 25.08.1944, Side 4

ALÞYÐUBLAÐIÐ
Föstudagur 25. ágúst 1S44.
Ritstjóri „Heilbrigðs lifsu skrifar um:
Störf hBsmæöranna- 09 ræktnn tðmata
í grððnrhúsum eg úti.
HEILBRIGT LÍF tímarit Rauða Kross íslands er glæsi
legt rit, fullt af fróðleik og ágætum greinum. Ritstjóri
þess er dr. Gunnlaugur Claessen. Hann skrifar í hvert hefti
yfirlitsgrein um ýms efni. Kennir í þessum greinum margra
grasa og eru athugasemdir læknisins oft mjög athyglis-
verðar og ádeilugjarnar. Hér hirtist kafli úr yfirlitsgrein
læknisins í síðasta hefti. Fjallar þessi kafli um störf hús-
mæðranna og útihús og gróðurhúsatómata.
4 1
Útgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: og 4902.
Símar afer_xðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
flvað gerir þiogið?
ALÞINGI hefir verið kvatt
sam>an til framhaldsfunda
strax eftir mánaðamótin. Þeg-
ar íundum þess var frestað
í sumar, var ekki búizt við, að
það yrði kvatt saman á ný fyrr
en 15. n. m. Margir þingmenn
voru þó þeirrar skoðunar þá
þegar, að þingið bæri að kalla
saman strax í byrjun mánaðar
ins, og hefir það nú orðið ofan
á.
*
Þegar alþingi kemur saman
til setu að þessu sinni, bíða
þess mikilsvairðandi verkeí'ni,
sem mjög varða framtíð lands
og þjóðar. íslenzka þjóðin er
enn lítt búin undir þær breyt-
ingar, sem verða munu í heim-
inum á næstunni. Menn þykjast
sjá það %rir, að nú átyttist
óðum til stríðsloka, a. m. k. hér
í álfu. Eftir það taka viðskipti
og verzlun og öll samskipti
þjóða í milli smám saman að
færast í eðlilegt horf.
Hér á landi eru menn mjög
uggandi um framtíðina. Verð-
hólgan þjakar atvinnulífið,
stendur í vegi fyrir margvís-
legum framkvæmdum og legg-
ur þunga byrði á herðar almenn
ings. Skortur er á atvinnutækj
um, einkum til að hagnýta auð
legð hafsins. Verðfall híýtur að
verða á útflutningsvörum okk
ar. Margir óttast því, að hér
fari i hönd margvíslegar þreng
ingar, er styrjöldinni lýkur:
hrun, atvinnuleysi og neýð.
Hins vegar er hagur okkar
góður eins og sakir standa. Öll
rök ,mæla með því, að einmitt
nú væri okkur unnt að koma
vel fótum undir atvinnuvegi
okkar og búa í haginn fyrir far
sæla framtíð'. ef okkur auðnað-
ist að halda rétt á málurn okkar
og nota þau tækifæri, sem við
nú eigum völ á.
=1:
Almenningur væntir að von-
um forustu frá þinginu í þess
um efnum. Og nú er ekki orðið
um annað að gera en hrökkva
eða stökkva. Ef þingið sýnir
enga viðlcitni í þessa átt, þegar
það sezt á rökstóla að þessu
sihni, virðist það vera borin von
að vænta forustu þaðan. En þá
hefir þingið jafnframt fellt
þungan áfellisdóm yfir sér
sjálfu.
Margir eru hins vegar von-
daufir yfir því, að af þinginu
sé nokkurs að vænta í þessum
efnum, enda verður því ekki
neitað, að á undanförnum miss-
erum hefir þingið ekki reynzt
mikils trausts maklegt. Hefir
því saxazt mjög á virðingu þess
meðal almennings. En nú á
þingið aðeins urn tvennt að
velja: reynast þess megnugt að
leysa af hendi forustuhlutverk
það, sem því er ætlað í íslenzku
þjóðlifi, eða fyrirgera með öllu
álití sínu og virðingu. Þess
vegng er það mjög almenn
spurning um þessar mundir:
Hvað gerir þingið?
AÐ ER MJÖG undan því
kvartað, að fólkið, ekki sízt
ungu stúlkurnar, uni ekki 'hinu
róimatíska sveitalífi, sem skáld-
in hafa rómað — mörg hver —
og lýst er með fögrum og hjart-
næmujn orðum ræðumanna á
héraðsmótum.
Margt unga fólkið kærir sig
kollótt um átthagana, a.m.lk. í
svipinn, hvað sem síðar verð-
ur Það sækir úr fósinni og löng-
um vinnutíma, í fjölbreytni
borga og' kaupstaða, þar sem
vinnudagur er studdur. Ungar
stúlkur í kaupstöðum sækjast
ekki eftir húsverkum. Það er
af sú tíð, er mæður þeirra föluð-
ust eftir vistum handa iþeim hjá
myndarlegum húsmæðrum. Nú
seiðir og heillar iðnaðurinn þær
til sín. >Hin „kúgaða stétt“, sem
eitt sinn >var, hefur 'hrist klaf-
ann og ætlar sér nú að hafa
nægtir alls, aðallega við iðnað
og svo ýmislega lausavinnu.
Heimili kaupstaðanna njóta þó
ekki nem.a að litlu aðstreymisins
úr sveitunum, nema' þá með af-
arkostum, ef húsnæði og fæði
er í boði fyrir litla vinnu, part
úr degi. Allar vilja ungu' döm-
urnar ,,fá sér stöðu“.
Þeir aðilar, sem. harðast verða
úti af iþessum sökum, eru hús-
imæður í sveit ®og kaupstað, og
er ekki að furða, ,þó að þeim
þyki ekki ógott í hvert efni er
komið. En þær eiga furðu hóg-
væra málsvara, og eru lítt
kvartsamar um. sinn hag í blöð-
um eða á mannfundum. En þeir
sem ætla sér að stjórna íslenzku
þjóðfélagi nú og framvegis,
mega trúa því, að afleiðingarn-
ar ikoma samt í ljós. Eitt er fyrir
sig, að það bitnar á heimilunum
þannig, að hjálparlausar hús-
mæður geta ekki sinnt hrein-
læti, þjónustubrögðum og mat-
argerð svo vel sem ella. Fjöldi
þeirra einkum á barnaheimil-
um, mega vart um frjálst höf-
uð strjúka frá skyldustörfun-
um. En ein alvarlegasta afleið-
ingin fyrir þjóðfélagið verður
lítil barnkoma, þegar til lengd-
ar lætur.
Það er undantekningarlítið
heit og heilbrigð ósk kvenria að
eignast börn, þegar þær eru
orðnar húsfreyjur. En sé hjálp-
in engin á heimilinu, verður
barnahópurinn sjaldan stór. Nú
tíma konur eru það upplýstar,
að þær láta ekki ,„guð ráða“
í því efni eins og tíðkaðist áður.
Nú á dögum er mjög algengt að
beita vörnum gegn þungun kon
unnar, en þó þannig, að eðlilegt
hjónalíf geti átt sér stað að
öðru leyti. Skv. skýrslum hér-
aðslækna tíðkast slíkt ekki síð-
ur í sveitum en í kaupstöðum.
Barnakoman hefir mörg fyrir-
farandi ár farið lækkandi með
íslenzku þjóðinni eftir því, sem
heilbrigðisskýrslur landsins
herma. í síðustu skýrslu, f. árið
1940, segir: „Barnkoman er
nokkru meiri en 3 undanfarin
ár, og er það í fyrsta skipti síð-
ast liðin áratug, að lát hefir orð
ið á fækkun fæðinga.“ Væntan-
lega er hér um stríðsfyrirbrigði
að ræða. Á téðu ári fæddust
2480 börn, eð 20,5%o (af þús-
undi).
Einvaldsherrar nútímans hafa
lagt mikla áherzlu á barnafjölg-
un í löndum sínum, til þess'að
geta komið upp mannmörgum
her. En vér erum svo fámenn
þjóð, í erfiðu landi, að hér þarf
barnkoman að aukast blátt á-‘
frám til þess, að íslendingar
geti numið landið og lifað menn
ingarlífi. —
Húsmæður landsins hafa ekki
hátt um sig. Flestar taka þær
erfiðleikunum með þolgæði. En
þær munu þó ekki láta að sér
hæða. -Hið áberandi áhugaleysi
stjórnmálamannanna á því að
bæta kjör þeirra, mun vafalaust
segja til sín með minnkandi
íbarnkomu. Og íslenzka þjóðin
er svo fámenn, að hún má ekki
við því.
Nútímakonan nýtur nú einatt
svo víðtækrar menntunar, að
hún kýs ekki að láta parraka
sig mikinn hluta ævinnar yfir
stórum barnahóp, þó að hún
hins vegar þrái að njóta móður-
gleðinnar.
Hvað liggur hendi næst til
þess að létta undir með húsmóð-
urinni? Þeim mun öllum verða-
mikill léttir að nægu og ábyggi
legu rafmagni til heimanotkun-
ar. Ekki ætti að þurfa að standa
á því í kaupstöðunum. En því
miður er hætt við að það eigi
langt í land í strjálbýli sveit-
anna. Mörg ár liðu t. d. frá því
að Sogslínan var lögð um Mos-
fellssveit, þangað til heimilin
þar fengu notið aflsins. Eigi all-
fá sveitaheimili hafa þó sínar
eigin rafmagnsstöðvar, sem eru
til mikillar hjálpar.
Löggjafarvaldið á að örva toll
frjálsan innflutning á þeim
tækjum, sem gera húsverkin
auðunnari og umstangsminni,
og matargeymslu öruggari. Hér
má nefna kæliskápa, hrærivél-
ar, þvottavélar, strauvélar og
ryksugur, allt knúið með raf-
magni. í kaupstaðnum ætti að
kofna upp svo stórum þvottahús
um, að létt væri af heimilunum
að þvo nema smávegis. Sums
staðar í Bandaríkjunum eru rek
in þvottahús, sem leggja ung-
barnaheimilum til þarfindarýj-
ur á ungbörnin. Húsmóðirin ger
ir fasta pöntun á stöðinni og
óskar eftir að fá senda tiltekna
tölu af rýjum ákveðna daga vik
unnar, og tekur sendimaður þá
um leið óhreinu rýjurnar til
þvotta. Þær eru eign þvotta-
hússins.
í öllum kgupstöðum þyrfti að
vera fæðingarstofnun, væntan-
lega í sambandi við sjúkrahús-
in, og mundu nærsveitir líka
geta haft þeirra not. Fyrir eitt-
hvað ári síðan kom fjörkippur
í ráðamenn Rvíkur um að koma
upp nýrri stórri fæðingardeild
við Landspítalann. í málið var
skipuð nefnd hæfustu manna, en
ekki er vitanlegt, að búið sé að
taka neina endanlega ákvörðun
um stofnunina. Sumar konur
eru alveg á hrakhólum, þegar
að fæðingu og sængulegu rekur.
Þeim er ekki tryggt neitt pláss.
Áhuginn er meiri á að byggja
kirkjur enfæðingarstofnun. Það
er mesta furða hvað kvenþjóðin
lætur bjóða sér möglunarlaust.
í þessu sambandi má og minna
á, að fæst heimili eru við því
búin að sinna sjúklingum. í nú-
tíma þjóðfélagi eiga þeir heima
í sjúkrahúsum. Stjórnmálaflokk
ar, sem telja sig talsmenn alþýð
Iunnar, hafa beitt sér fyrir stofn
un sjúkrasamlaga með víðtæk-
um réttindum, m. a. um ókeypis
vist í sjúkrahúsi. En þeim hefir
alveg láðst að auka þá um leið
samsvarandi rúmafjölda í spítöl
unum, svo að komið er nú í al-
gert óefni. -
Bæjarstjórnir gætu komið
upp almenningseld’húsum, þar
sem kostur er á óbreyttum,
sómasamlegu fæði við kostnað
arverði. Þaðan mætti senda ;mat
á heimili til lasburða fólks.
Þá létta sumardvalarheimili,
barnaheimili/> leikskólar og
vöggustofur vitanlega mjög á
húsmæðrunum. Og kærkomin
mundu verða viðgerðarverk-
stæði á fatnaði. í Danmörku
TMT ORGUNBLAÐIÐ lætur vel
-*■ yfir því í gær, að bærinn
skuli hafa keypt strætisvagn-
ana, en telur það þó galla á
gjöf Njarðar, að þeir séu keypt
ir á óhentugasta tíma. Blaðinu
farast orð á þessa leið:
„Kaup Reykjavíkurbæjar á
strætisvögnunum mælast hvar
vetna vel fyrir. Menn eru sam-
mála um, að strætisvagnaferð-
irnar máttu ekki falla niður. En
upplýst er, að ótruflað framhald
þeirra varð ekki tryggt með öðru
en bærinn tæki nú við rekstri
þeirra. Hinu verður þó ekki neit-
að, að bærinn tekur við þessum
rekstri á óhentugasta tíma. Vagn
árnir eru að vísu keyptir á grund-
velli mats, sem trúnaðarmenn bæj
arins hafa lagt á þá. En það mat
varð að sjálfsögðu að miða við
gagnverð slíkra vagna nú, þ. e.
hæsta stríðsverð. Þá er að sjólf-
sögðu mjög erfitt að fá nú nýja
vagna, sem brýn naúðsyn er á,
ef þessar ferðir eigá að komast
í sæmilegt horf.“
Ætli Morgunblaðsliðinu hefði
ekki verið nær að beygja sig
fyrir þeirri nauðsyn, að bæjarfé
lagið tæki rekstur strætisvagn
anna í sínar hendur. Alþýðu-
flokkurinn barðist árum saman
fyrir þessu sjálfsagða máli, en
íhaldið hindpaði framgang þess.
Þess vegna er það, að bæjarfé
lagið styúkti emkafyrirtæki
með ráðum og dáð til að koma
UPP þessu fyrirtæki, en verður
svo að sætta sig við að kaupa
vagnana á versta og óhent-
ugasta tíma. Hvað finnst bæjar
búum um sVona framsýni í
stjórn bæjarmálefna?
*
Blaðið Ingólfur gerir eiganda
skiptin á Skutli að umræðuefni
og segir m. a.i
„Blaðið Skutull á ísafirði hefir
fyrirfarandi komið fram með all-
miklu frjálslegra yfirbragði en títt
Auglýsingar,
sem birtast eiga I
Alþýðublaðicu,
verða að vers
komrar til Augiýs-
iagaskrifstofimuar
í Alþýðuhúsuin,
(gengið ii_^ frá
Hverfisgötu)
fyrir ki. 7 að kvöidl.
Sínii 4906
hafa kvenfélög þar í landi kom
ið upp slíkum viðgerðarvi '
stæðum til þess að nýta fatnað
sem bezt. Hér er drepið á nokkr-
ar bendingar til bæjarfulltrúa,
hreppsnef ndarmanna, til lög-
gjafanna og kvenfélaga.
Um hendur húsmæðranna
fara verðmæti svo t.ugum millj-
óna skiptir á ári hverju, og veít
ur eigi á litlu, að svo sé búið
að störfum þeirra, að þær fái
notið sín. Innan um allar opin
'beru skrifstofurnar í stjórn
landsins mun engin vera, sem
helgar sig sérstaklega málum
Framh. á 6. síðu.
er um flokksblöð. — Það kom því
ekki á. óvart, er það fréttist, að
flokkurinn treystist ekki til að
taka áþyrgð á ritstjóranum, Hannx
bal Valdimarssyni, og hefði því
„gefið honum blaðið."
Ingólfur mun eiga hér við
Alþýðuflokkinn, og er því frá-
sögn blaðsins alröng. Alþýðu-
flokkurinn hefir aldrei átt Skxit
ul og því hvorki gefið hann
Hannibal eða öðrum. Það var
Alþýðusamband Vestfjarða,
sem átti Skutul og afhenti
Hannibal Valdimarssyni blaðið
til eignar.
❖
Vísir gerir fl-ugmál okkar lít-
ilsháttar að umtalsefni nú ný-
skeð og segir á þessa leið:
«
„Það er engin lausn á flugmál-
um landsins, þótt stofnuð séu nokk
ur smáfélög. Það er öfug þróun
við það, sem ætti að vera og skap
ar alltof mikið örvggisleysi. Hér
þarf eitt sterkt félag að annast flug
ferðir innanlands og starfa sam-
kvæmt lögum, er gæfi því sérstök
réttindi og ákveðnar skyldur. Rík-
ið hlýtur að eignast við stríðslokin
þá flugvelli, sem hér hafa verið
byggðir, og verður því að láta
þessi mál mikið til sín taka, ekki
síður en aðrar samgöngur. Æski-
legast væri að eitt félag gæti haft
öll þessi mál að öllu leyti með
höndum, í samvinnu við ríkisvald
ið.
Nauðsynlegt væri nú þegar að
undirþúa frarutíðarskipun þessara
■mála, svo að vér værum ekki al-
veg óviðbúnir, þegar stórveldin
fara að skipa a 1 þj óð'a £ 1 u gm álum
eftir stríðið.“
Flugið verður án efa mjög
■stór þáttur í samgöngum okkar
í náinni framtíð. Er það því rétt
hermt hjá Vísi, að ekki má láta
tilviljunina eina ráða þróun
iþeirra mála, og að ríkisvald-
ið verður tvímælalaust að hafa
þar hönd í bagga.