Alþýðublaðið - 30.12.1945, Qupperneq 4
4
ALfrraU&LAP&Ð
Suaaudagtir. 3§. desemt>er 1945
| |^([)tí)dnklú5td
I Ctgefandi: AlþýCnflokkuriim
• Kitstjóri: Steíán Péturaastt.
Símar:
Ritstjórn: *á#J og 4908
Afgreiðsla: «900 »r *»•«
Aðsetur
f Alþýðuhúslnn tí! Hverf-
isgöta
Verð í lausasölu: 40 aurar
Alþýðuprentsmiðjan.
Við áramól.
MIKLIR ATBURÐIR og
mikil örlög eru tengd ár-
inu, sem nú kveður. Hinn
Igrimimi (hiMarleiikur IheÆur ver-
ið til lykta leiddur með fullum
sigri hinna sameinuðu þjóða yf
ir herskörum kúgunarinnar og
harðstjórnarinnar í Norðurálfu
og Austurálfu. Þjóðir þær, sem
borið hafa hið þunga ok her-
náms og þrælkunar, eru leystar
úr ánauðinni. Martröð styrjald-
arinnar er létt af mannkyninu.
*
Þessi áramót eru því vissulega
merkileg tímamót í sögu þjóð-
anna. Hörmungar fortíðarinnar
eru úr sögu. En eigi að síður
bíða mörg og vandleyst verkefni,
áður en friðurinn sé tryggur. Og
endurreisnarstarfið í löndum
þeim, sem heimsstyrjöldin fór
eldi sínum um, mun reyna mjög
á þrek og dug þjóðanna.
*
Óneitanlega hefur mjög ver-
ið sköpum skipt með íslending-
um og öðrum þjóðum Norðurálf
unnar í styrjöld þeirri, sem nú
er öll. Við höfum komizt hjá því,
að land okkar yrði styrjaldar-
vettvangur og um flest unað
auðnuhag á þrengingartímum
grannþjóða okkar. Þó höfum við
fært fórnir á altari styrjaldar-
innar — miklar fórnir, þegar til
lit er tekið til þess, hversu þjóð
okkar er fámenn. Og einnig okk
ar bíða mikil verkefni í kom-
andi framtíð.
*
Á næsta ári verða háðar
tvennar kosningar á landi hér,
bæjarstjórnarkosningar í næsta
mánuði og alþingiskosningar á
komandi sumri. Þá mun íslenzka
þjóðin eigi aðeins velja sér vald
hafa fyrir næstu fjögur ár, held
ur og ákveða með hvaða hætti
vinna skal að hinum stórfelldu
verkefnum, isem úrliaiusnar ibíða.
Við þurfum að sönnu ekki að
byggja upp á ný brotnar borgir
og brunna bæi. En eigi að síður
verðum við að fara að dæmi ann
arra þjóða um það að tryggja
þegnum þjóðfélagsins atvinnu
og öryggi í framtíðinni.
Liðið ár hefur verið mikið sig
urár fyrir jafnaðarstefnuna í
hinum frjálsu löndum Norður-
álfunnar. Þjóðir þeirra trúa og
treysta jafnaðarmönnum bezt
til að vinna að framgangi mála
sinna og binda mestar vonir við
úxræði þeirra. Og vissulega virð
ist mikil ástæða til þess að ætla,
að hin sama verði raunin hér á
landi. Jafnaðarstefnan mun eiga
sér mikla framtíð með íslending
um. Alþýðustéttir og launþegar
landsins munu í kosningum
þeim, sem í hönd fara, fylkja
sér fast um jafnaðarstefnuna og
Alþýðuflokkinn og búa sér
þannig auðnuríka framtíð. Al-
þýðuflokkurinn gengur því
grunnreifur til móts við hið
nýja ár og sendir öllu vinnandi
fólki landsins hvöt um drengi-
legt starf og örugga baráttu fyr
ir málstað jafnaðarstefnunnar
ásamt óskinni um
Gleðilegt nýtt ár!
SteVán Jáh. Stefðnssen:
Áramót og tímamót
IGREIN um sáðustu áramót
ilét ég iþess getið, að það ár,
sem þá færi að hefja göngu
sina, en nú er á enda, myndi
þera í iskaiuiti sínu fullan sigur
bandamanna, fyrst og fremst
hér í álfunni, og væntanlega
einnig í Asíu. Eins og flestir
imunu og (hiafa gert ráð fyirir,
varð iþessi og raunán á. Að liðn-
um rúmum einum þriðja þessa
árs, voru hersikarar Hitlers igjör-
sigraðir. Og ekki leið á iöngu,
eftir að uppfundin var hin ægi-
laga og voldiuiga kjarnorku-
sprengja, er varpað var niður
úr flugvélium Bandaríkjamanna,
og gjöreyðilagði í einni svipan
tvær borgir í Japan, þar tál
„sonur sólarinnar“ isá þann
kost vænstan, að gefast upp.
Hin miklu heiveldi, Þýzfcaland
og Japan, voru þá að vell-i lögð,
og lönd þaiu og riki, sem þau
htöfðu undir sig lagt, voru leyst
úr ánauð og átabanlegri fcúgun.
Tœpra sex ára stríð var um
garð genigið. Meginlhluti mann-
kynsins fylltist fögnuði og
gleði. Kirkjuklukburnar hljóm-
uðu, í borgunum streymdu
menn út á strætin í barnsle'gum
föignuði og skefjalausum galsa.
lEn baik við fagnaðarlætin rauk
iupp úr rústum óteljandi heim-
ila, og ef vel var Ihlusitað, heyrð-
ist, einkum. á meginlandi Evr-
ópu, vein særðra og limlestra
manna, grátur efckna og mun-
aðanlausra barna og vonleysis-
stunur milljóna sveltandi og
heimilislausra manna. Hdnar
ægilegu vdg- og morðvólar, er
ofbeldi, ytfirdrottnun og ein-
ræði ihafði hleypt af stað, oig
noitið til þess aðstoðar hinnar
fullfcomnustu tæbni og diásam-
legra vísinda, höfðu ekki geis-
að yfir heiminn í sex hryllileg
ár án þess að menkj a hann marki
hiinnar djöfullegustu torthning-
ar og eyðilegginga.
'En samt hlutu menn að glieðj-
ast yfir því, að margra ára mar-
tröð væri af heiminum létt,
stríðinu væri lokið og friðurinn
endurheimtur. Á Jíðandi stund
friðarvímunnar 1945, hugsuðu
flestir mest um fargið, sem ‘af
væri ilétt, og að istríðið væri •
unnið. Eftir var það, sam þó oft
áður hafði verið talað um, að
vinna friðinn.
líslendingar tófcu einlægan
þátt í fögnuði friðarins. Sérstak-
dega var það áberandi hvemig
frelsi Dana og Norðmanna var
ifajgnjað af beiilum hug hér á
landi. iSkrúðgöngurnar til bú-
staða sendiherra1 þessara þjóða,
að frelsi þeirra fengnu, var ó-
tviírætt merki um feginshug,
samúð og gleði íslendinga í
garð þessara ágætu frændþjóða.
Og vdst áttU' þær flestum frem-
ur iskilið frið og frelsi, jafn ein-
læglega og þær höfðu unnað
friðinum og virt og • metið
frelsið, og kunnað að færa sér
í nyt íþessar dýrmætu og ómet-
anlegu gjafir.
Veður Ö81 válynd, -
en vonir framundan.
Árið 1945 færði mannkyninu
siigur yfir nazismanum og fylgi-
fiskum hans og frið frá þeirri
styrjöld. En mörig teifcn leru þó
enn á lofti um örðugleika á því
að skapa réttlátan og varan-
legan frið og frelsi og afmá
óíheiU avænlegar afleiðimigar af
skefj alausri og grimmri baráttu
undanfarinna ára.
Stórveldin, er forustu höfðu
í baráttunmi gegn nazismanum,
fara sjálf lefckert dult með það,
að þau eigi 'fýrst og fremst að
skapa hinn nýja heim friðarins,
en að ismáþjóðirnar fái þar lít-
ið að leggja til málanna og verði
að gera sér að igóðu, að koflmasit
undir verndarvæmg þeirra, já
jafnvel að þiggja með þakklæti
það, sem að þeim er rétt, og
eignast þá húsbændur, er hent-
ast þyfcir. Vafalaiust Ihafa þess-
■ar stórþjóðir nokbunn eðlilegan
og siðferðilegan rétt til þess að
láta istjórn málanna mest tdl sin
taba. Þær Ibafa mdklu fórnað og
leyst mangar smáþjóðir undan
oki og fcúgun og vemdiað aðrar.
En. vandmeðfarin eru þessi
viödd og umsvif vissulegia, oig
mikið undir því bomið, að völd
unum isé ibeitt með réttsýni og
igóðum iskilningi á högum og
háttum smáþjóðanna. Og ekki
er 'sízit nauðsynlegt, að stórveld-
in sjálf beri giftu til þess að
vinna saman og isýna hvert
öðnu trúnað og traust. En á
Iþes'su Ihefiur öðru hivierju orðið
allmikill misbrestur. Utanníkis-
ráðh'e rr afu ndurinn í Lundúnum
fór út um þúfur. En vænlega
sýnist horfa efitir fundinn í
'Moskva, og vona allir, oig þá
ekki síður ismáþjóðirnar, að igott
samkomulag megi takast á milli
'stónveldanna þriggja, Bandaríkj-
anna Bnetlands og lSovét-.Rúss-
Iiands, oig þó ekfci síður, að það
samkomulag sé ekki gert á
kostnað frelsds 0|g fulljveldiis
smáþj'óðanna.
Því er efcki að leyna, að hið
volduga 'Sovét-Rússliand hefur
igerzt allumsvifamikið í stríðs-
lokin og þar á eftir. Virðiist svo
sem ;það vilji girða sig vannar-
■belti með níkjunum .allt lí 'lcrinig
og um leið seilast til áhrifa á
stjórnarfar og utanníkdsmál
þessara níkja. Finnland en
gnei'riiiilega, ibæði vegn.a stníðs-
.skaðabótanna, veru Rús-sa í
landinu og af mörigum öðrum
ástæðum, mjög háð Rússlandi.
Baltnesbu smáríkáin, Eistiland,
Lettland og LithaugaJand, hafia
verið innlimuð í Rússland. Pól-
lanid, Umgverjaland, Rúmienía,
Búlgaría og Júgóslavíía, enu
auigsýnileiga öll mjög háð Rúss-
landi og að veruiegu leyti lok-
•uð lönid ifyrir aðnar þjóðir. Á
þetta er berit Ihér til þess að
isýna, að svoi hefnr fajriið, að
frelsi o.g fullveldi sumra smá-
ríkja igetur orðið fyrir borð bor-
ið vegna þess, að stónveldi tel-
ur sijg þurfa, með néttu eða
nöngu, að tryiggja öryggi siitt á
þ enman hiátt.
'Sumar smáþj'óði.mar, er um
margra^ ára isfceið þurftu að
heyja fórnfúsa og glæsiloga baru
áttu gegn ofunefli hernámsliðs
þýzku nazistamna, hafa orðið
að grípa til stanfsaðferða og at-
hafna, sem í eðli. símu enu fjarri
leikreglum lýðræðisins. 'Og ekki
verður því neitað, að þessar að-
feirðir hafa jafnvel sýkt eða
fært úr skorðum, nokkum
hluta þessara þjóða, og hafa
þess sézt noikkur merfci í jafn-
væigisleysi. í Belgíu, Hollandi,
Danmörku og 'Noregi. Hafa of-
stopamenm qg 'afgaflokkar reynt
að færa sér lí nyt rösbun á hug-
arfari og rólegri ílhuigum meðal
manna í þessum. iöndum. Eirik-
um hafa fcommúniistair reynt að
leggja út veiðimet sín í þessu
grugguga vatnd'. En útlit er þó
fyrir, að það verði skammvinn
gleði, ier umrótsöflin fái notið
i þessum menningarrdkjum.
Jafnvægið og bimar hefðbundnu
venjur lýðræðis qg meaminigar.,
virðast fljótt má isér á striik á
ný, einibum á iNiðurlöndum o.g
í Noregi. En í Danmörku leiddi
Iþetta umrót og nokburt aga-
leysi til þess, að íhaldssöm
stjórn ikjamþt til vaMai þar í
landi, en jafnaðarmannaflokk-
urinn danski, sem um fjölda
mörg ár heífiur mest mótað
danskt stjórnarfar, lýðræði og
framfarir, varð um skeið að lúta
í. lægra baldi. En allar líkur
benda til þess, að fljótleiga
rnuni danska þjóðin átta sig að
mýju.
Eftir því, isem lengra hefur
liðið 'frá strí'ðslokum hér i áilif-
unni, hefur stjórnmálastraum-
urinn í þeim ilöndum, sem l'ítið
eða ekfcert eru háð erlendu eiin-
ræðisvaMi, fallið í gamla far-
vegi. Einhver mestu stjórn-
málatíðindá diðins árs á erlend-
um vettvangi eru breziku þinig-
'kosniqgarnar; þar náðu jafn-
aðanmenn 1 fyrsta sinni í sögu
hrezika heimsveldisins, hrein-
um meirihluita í Eniglandi. Á-
hrif þeirra fcosniniga hafa þegar
orðið imikil1 og gefa öllum jafn-
aðarmönnum og öðrum einlæg-
um lýðræðiissinnum, auknar
vonir um réttlátari frið. Hinn
ötuli og einbeitti utanríkisráð-
herra Breta, Ernest Bevin, hef-
ur þeigar svnt ibað, ,að hann ibeit-
ir sér af einurð oig afli1 gegn yf-
irigangi qg einiveldi, hvort sem
íþað er á Pyreneaskaga eða
Balkan, eða annars staöair í
Austur- oig MiðJEvrópu. Brezku
koisninigarnar hafa einnig haft
áihrif á istjómmál víða um lönd.
í Noregi náðu jáfnaðarmenn
breinum meirihluta í þinigkosn-
iinigum og í Frakklanídi oig Aust-
urríki er.u flokkar þeirra sterk-
ir, vaxandi og áhrifaríkir.
Það er sigur jafnaðarstefn-
unn'ar á ve.gum lýðræðisins
sem hér í álfu gefur beztar
vonir um, að unnt verði að
vinna friðinn.
Hervereid og her-
stöðvar.
I'sland gerði, eins og aikúnn-
ugt er, isamning við Bandarik-
in um hervemd landsins í júlói
1941; Iþað var áður en Banda-
ríkiri fóru í stríðið. I samningi
þessum ivar það tefcið fram, að
allur herafli Bandaríkjianna hér
á landi skyldi hverfa á braut,
þeigar hættuástandinu væri
lokið.
Það verður ekki annað sagt,
en að eftir aðstæðuim hafi sam-
búðin við sietuliðið verið mjöig
góð. Trúnaðarmienn Bandaríkj-
anina hafa lagt siig mjiöig fram
um það, að íislendinigar gætu
húið sem frjálsastir qg afskipta-
minnstir ií lanidi sínu, þrátt fyr-
ir setuliðið, sem um sfceið var
mjög mannmiargt. Og megin-
þorri landsmanna hefur vissu-
lega glaðzt yfír Iþví, að tilvist
setuliðsins hlér á landi var ekki
óveruleigur þáttur í baráttu
bandamanna við sterka og ó-
væigna fjandmenn.
En allflestir íslenidingar (hefðu
án efa kosið, að 'ekkert setulið
þyrfti að vera hér ó íslandi, þó
að allir raunsæir menn verði að
viðurkenna, að hjá því hafi alls
ekki verið unnt að komast. En
Iþeigar stríðið er á enida, vaknr
ar eðlilega sú ispurning, (hvenær
hættuásta'ndið sé borfið og her-
llðið fari, í samræmi við gérða
samninga. Um leið oig þeirri
spur.nin.gu :sbaut upp í hugum
manna og ián þess að henni yrði
svarað, komu hugleiðingar um
það, hvemig hið alþjóðlega ör-
yggiskerfi yrði hyggt upp, og
hvort 'ísland yrði einn hilekkur
í þeirri beðju.
| ísiand haf ði óskað þess, að
geraist stofnaðili' að :alþjóða-
bandalagi hinna sameinuðu
þjóða, en átti þess efcki kost,
því að aJIir stjórnimólaflokkar,
að kommúnistuim einum undan-
. isfciiMium, vildu ekki sætta sig
| við þau skilyrði, að isegja mönd-
ulvelduinum stríð ó hendur eða
iað m'ininjsta 'kos.ti lýsa yfir
í öðru, er jafngilti þvá. En eftir
sem á’ður kom fram vilji til þess
að Æisland yrði, Iþó síðar væri,
iþátttakandi í bandalagi hiinna
sameinuðu þjóða.
' Á síðastliðnu ihausti flaiuig sá
orðrómur manna á meðal, að
Bandarílkin hefðu óskað eftir
samnimgum um það, að fá hér
ó landi leigðar herstöðvar til
, tengs tíma. Þó að ennþá hafi
; ekkert vérið tilikynnt ium þetta
| opinfoerleaa af ’hálfu rikisstjóm-
J ar eða alþinigis, þó hefur málið
j verið rætt í folöðum, tíímaritum
j og útvarpserindum. Hafa þær
umræður. sannast sagna marg-
ar hverjar verið I’ítt viðkunnan-
legar, og ekki verið sparaðar
fullyrðinigar, þó hæpnar væru,
upphrópanir og lögeggjanir.
’ Haifa oig verið gerðar samþykkt
i ir og áskoranir um að leyfa eng-
! ar herst'öðvar á íslandi, af suimra
: háiifu, aldra sizt til' (handa einu
ríki, Qg því eininig verið haldið
íram, að þó að ísiand gerðist
aðili að bandalagi hinna sam-
einuðu þjóða, myndi það ekki
hafa i för með sér neinar her-
stöðvar hér á tenidi.
Blaðaskrif og ræðuhöld um
þetta mál pafa að mörgu leyti
verið óviðeigandi. Þegar ekki
voru opinberlega tilkynntar
staðreynd i r mlá|lisins og bréfa-
í skipti, sem fraan haf,a farið, var
hvorki rétt mé eðlilegt að befja
umræður og fella dóma. Við-
fcvæm og mikilsvarðanidi utan-
ríkismál á ekki að ræða á þenn-
an bátt.
En vissuleiga Ihlýtur, þó að
síðar verði, að fcoma að þvu', að
taka verði 'ákveðria 'afstöðu af
alþingi, eða. jafnvel þjóðinni
allri, hvernig skuli háttað ör-
yggiismálum íslands. Þó að allir
vildu án efa komast hjá því,
að hér á tendi yrði útlendur her
og herstöðvar >eða aðgangur að
þeiim', þá er það enn ekki vitað
hivort unint er, vegna þátttöku
í alþjóðasamtökum og til vernd-
a.r ifrelsi og sjálfstæði Islands,
að koma í veg fyrlr að gera
samniniga eða igangast un.dir
sbyldur, er hefðu I iför með sér,
að einhver útlendur her hefði
hér stöðvar eða aögang að
þeiim. iSjálfísaigt er, ef Iþess er
nokkur kostur. eða óihiætt vegna
öryggis og sjiálfistæðis, að losast
við það. 'En ibann.alegar fullyrð-
'ingar og upphrópanir, án' at-
hugunar á breyttu viðhorfi og
nýjum tímum, verða aldrei
lauisn þessa viðfcv.æma vanda-
máls.
Tímarndr eru 'breyttir. Ein-
apgrun íslands er horfin. ístemd
ihefur ekki einungis réttindi sem
'sjálfstætt og ifullvalda riki; það
(hefur líka skyldur, bæði í sam-
félaigi íþjóðanna og eins til þess
skynsaman og ráunsæjain
hátt að igera ráðstafaniir til þess
að vernda sjálfstæði sitt og ör-
yggi. I þá átt verður utanriikis-
málastefna fslands að ibeinast.
Ríkisstjórnin og
stefna hennar.
iStjórn þriggja fitekka hefiur
\