Alþýðublaðið - 13.03.1946, Blaðsíða 6

6
ALÞYDUBLAÐ1Ð
Miðvikudagur 13. marz 1946.
5. bindi ai
Gunnars
Gunnarssonar
er komiS út. ileðtimir Land-
námu vitji bókanna á skrif-
stofu HelgafeilS; Garðastr. 17.
Bókaútgáfan
LANDNÁMA
Garðastræti 17.
Bandaríkjamenn
á Grænlandi.
Frh. af 5. síðu.
og mönnunum hefur reynzt erf-
itt að^halda sér í góðu skapi
mitt 1 þessum einmanaleik,
þrátt fyrir bíómyndir, hispurs-
meyjar og tyggigúmmí, — sig-
arettur og annan munað. Þarna
var eins og pínulítill gleymd-
ur heimur, með flestum nýtízku
þægindum, — í sjálfri hrika-
auðn einhvers afskektasta stað-
ar á jarðríki.
* * / .
Manni lærist að horfa á all-
an þennan útbúnað sem e. t. v.
nauðsynlega stríðsráðstöfun, —
en við nánari kynni af landinu
sjálfu fær maður ekki aukinn á-
huga á því.
Foringi bækistöðvanna, flug-
offurstinn Eugene Rice, sagði
eitt sinn í samtali:
Ég skil ekki í því, að ~ við
höfum hina minnstu þörf fyrir
Grænland að stríðinu loknu.
Við höfum reist margar bæki-
stöðvar á borð við þessar og
verða þær langflestar rifnar.
Ef einhver óttast, að Bandaríkja
menn ætli sér að halda landinu,
skjátlast honum fullkomlega.
Hagnýting á landinu borgar sig
ekki fyrir okkur; og sá útbún-
aður, sem við ekki tökum heim
með okkur aftur, ætti vel að
geta fallið í hendur Dana!“
Síðan þetta samtal átti sér
stað, hafa Bandaríkjamenn f’ar-
ið þess á leit að hafa eitthvert
lið að staðaldri í Grænlandi, en
það er enganveginn gert í þeirri
meiningu að taka þar ráðin af
Dönum. Grænland er nefhilega
ekki „Lebensraum“ handa
Bandaríkjunum, svo að notað
sé orð, sem kveöið hefur við í
eyrum manns svo mjög á ttnd-
anförnum árum.
í annað skipti hefur landnáms
staður Eiríks rauða orðið fræg-
ur í sögunni. Hann hefur nú
skipt þó nokkuð um svip fyr-
ir risavöxnum framkvæmdum
Bandaríkjamanna þar. Þar sem
áður voru fífubreiður og mýrar,
teygir sig nú kílómeterslöng
flugbraut, þar sem fullkomn-
ustu flugtæki veraldarinnar
hefjast upp fyrir'skýin. Jeppar
keyra um þægilegar brautir
þvert og endilangt um byggð-
ina. Ekkert væri líklegra en
þetta væri í einhverju öðru
landi, — t. d. í Noregi, — og
skammt þarna frá væri sjálf
höfúðborgin með asfalt-göt-
um, símakerfi, járnbrauta-
flug- og skipasamgöngum. —
En tilfellið er, að þessi stað
ur er víðsfjarri siðmenn-
ingu umheimsins. Tveim kíló-
metrum fyrir utan sjálfar bæki
stöðvarnar tekur við óendanleg
eyðimörk grjóts og íss. Þetta
Iand hafa Bandaríkjamenn hag
nýtt sér á styrjaldarárunum.
Eiríkur rauði hafði, ge.rt- tilraun
löngu á undan þeirn, og með
göbbelskri ósannsögli hafði hann
dirfzt að kalla landið Græn-
land, — eftir þeim fáu grænu
nálum, er skutust upp úr sverð-
inum, hinn örskamma supa-
artíma. Honum tókst að fá menn
til þess að setjast að í landinu,
sem dóu svö út sökum rýrra
landskosta.
Síðan eru liðin þúsund ár. Nú
hefur tæknin kpmið til sögunn-
ar, stórfeldari en fyrr. En samt
þarf að gæta allrar varúðar.
endaþótt tæknin veiti margs-
korjar þægindi. Strax þegar
snjórinn byrjar að falla verður
að hreinsa hann af flugvallar-
brautinni. Birgðir verða jafnan
að komast með skipum í tæka
tíð. Engin hlífð er veitt frá
náttúrunnár hendi. *
Bækistöðvarnar munu grotna
niður eftir því sem frá líður, ef
mannshöndin vérður hvergi
nærri til þess að halda þeim við.
Náttúruoflin munu enn einu -
sinni leggjast á verkin manh-
anna, Rústirnar á staðnum
munu verða tvennar, — banda-
rískar og íslenzkar, — me'ð þús
und ár á milli sín.
(Framhald á morgun)
I
Follveldi «o
Frh. af 4. síðu.
efndir þessara 'samninga. Eftir
að einstaklingsfrelsið hafði ver-
ið afnumið á meirihluta megin-
lands Evrópu og einræðisstjórn
ir seztar að völdum, voru samn-
ingar virtir að vettugi, smærri
og stærri ríki tekin með valdi
og þjóðirnar undirokaðar.
Það stórfellda umrót, sem
orðið hefur meira og minna um
heim allan, á sér vafalaust marg
ar og djúpar rætur og þær að
verulegustu leyti í Evrópu. Þær
verða vitasku^d ekki raktar hér,
en eigi að skygnast-fram á veg,
er nauðsyn að kynna sér fortíð-
ina og nutíðina sem bezt. Það er
t. d. mjög eftirtektarvert, hversu
þjóðirnar í Evrópu, sérstaklega-
í Þýzkalandi og Ítalíu, fórnuðu
pólitískum réttindum sínum án
verulegrar baráttu. Það er og
eftirtektarvert, að alþýða manna
í fleiri löndum hafði glatað
mestu af sínum forna áhuga fyr
ir þessum réttindum. Hverjar
gátu orsakirnar verið?’Sé þess
gætt, að þjóðirnar í Evrópu og
Nórður-Ameríku höfðu vongóð
ar tálið sig byrja nýtt og bjart
líf eftir fyrri heimsstyrjöld í
ríkjum sem hylltu hið frjáls lýð
ræði, en að erfiðleikar þeir, sem
steðjuðu að þjóðunum á næstu
árum með atvinnuleysi og ör-
birgð, hlutu að kæfa- hinar
björtu framtíðarvonir manna,
þá verður það skiljanlegt, að
pólitísk réttindi yrðu léttvæg
fyrir þá, sem ráfuðu um at-
vinnulausir, svangir og klæð-
litlir og sáu enga von um úrbæt
ur. Þótt fleiri ástæður en ofan
greinir hnigi í sömu átt, þá
munu 'þær þó vera veigamest-
ar. Þessi vandamál eru svo sem
ekki úr sögunni, þau blasa við
enn.
Með st'erkum stjórnum —
einræðisstjórnum — eins og var
í Þýzkalandi og Ítalíu og Rúss-
landi, var vinnuafl þjóðanna
tekið í notkun — atvihnuleysið
hvarf og þótt fólkið afsalaði sér
einstaklingsfrelsi sínu, möglaði
það lítt, því að ráðin var bót á
mesta bölinu, atvinnuleysinu.
Annað mál er það, að óvíst er
hvort fólkið hefur vitað fyrr en
um seinan, að orka þess var not
uð til framleiðslu og fram-
kvæmda, sem miðuðu að tortím
ingu. annara þjóða og fól í sér
tortímingu þeirra sjálfra.
í kjölfar breytihga þeirra, sem,
ofan greinir, sigldi svo yfir-
gangsstefna voldugra ríkja
gegn varnarlitlum ríkjum og
barátta um líf og dauða af
.joeirra hálfu, sem ekki vildu
þofa yfirgang, ofbeldi og ánauð
og er sú saga svo ný, að óþarft
er að rekja hana hér.
Einna iherkilegasta og lær-
dómsríkasta fyrirbrigði frá þess
urn tímum er valdaafsal brezku
þjóðarihnar til handa ríkisstjórn
inni á fullkomlega lýðræðisleg-
an hátt. — Þegar þjóðin var í
dauðans hættu, þá fórnuðu borg
ararnir af frjálsum vilja ein-
staklingsfrelsi sínu og fólu rík-
isstjórn sinni óskorað fram-
kvæmdavald, til þess að sam-
! oina alia krafta þjóðarinnar til
I samstilhra átaka.
Nú hafa að vísu sum þau lönd,
! kem undirokuð voru á stríðsár-
unum af árásarríkjum, fengið
irelsi sitt aftur, en í alþjóðamál
um ríkir fullkomin óvissa um
framtíðina og smáríkin eru í
raun og veru ekki nema að nafn
inu til fullvalda.
Framtíðin?
Líklegt er, að þróunin innan
hinna einstöku ríkja gangi í þá
átt, að framkvæmdavaldio verði
gert sterkara en áður var á frið
artímum í lýðræðisríkjum og að
meiri áherzlua verði lögð á
skyMur einstaklinganna við
þjóðfélagið. Spurningin er,
\ hversu tekst að gera miðlun
milli einstaklingsfrelsisins og
framkvæmdavaldsins. Á sama
hátt má gera ráð fyrir strangari
kröfum til einstakra ríkja um
-skyldur við hið alþjóðlega sam
starf en áður var. Sjálfsákvörð-
unarréttutinn verður ekki eins
þungur á metaskálunum og áð-
ur. Þegar „Ráð hihna samein-
uðu þjóða“ tekur til "starfa,
munu ákvarðanir þess verða
sama og lög fyrir einstök ríki,'
sem þau vetða að fara eftir. —
Ríkin verða að gera sér ljóst, að
þau Verðá raunverulega að af-
sala nokkru af fullveldi sínu í
hendur ráðinu, Með auknu al-
þjóðlegu starfi og alþjóðabanka,
gæti þessi skipun málanna orð-
ið mjög svo eðlileg. Fullveldis-
hugtak það, sem almennt hefur
verið talað um hingað til mun
þá breytast mjög mikið. — Ráð
ið mun kveða á um það, hvaða
skyldum ríkjunum beri að full-
nægja við hið alþjóðlega sam-
starf og yfirstjórn. Þær skyldur
geta verið margskonar eftir at-
vikum, en þar mun bera mest
á fjárgreiðslum til sameigin-
legra þarfa og svo getur orðið
um að ræða kvaðir eða ítök á
landi tiltekins ríkis.
Þar sem um kvaðir eða ítök
á landi yrði að ræða, Væri „Ráð
ið“ að vísu æðsti valdhafi, hvað
kvaðirnar og ítökin sriertir, og
á vegum þess væru þær fram-
kvæmdar, en framkvæmdirnar
gætu orðið á þann veg, að þær
væru í höndum fleiri ríkja og
líktust að því leyti nokkurra að-
ila yfirstjórn (Coimperium),
hvort sem þeir aðilar deildu land
inu í svæði hver fyrir sig eða
væru saman. Oftast hafa margra
aðila yfirráða gefizt illa og væri
því eðlilegt, að þau ríki, sem
stöðu sinnar vegna ættu slíkt á
hættu, reyndu að gera sér það
Ijóst hleypidómalaust, hvort
betur mundi gegna í framtíð-
inni, slík samstjórn eða samn-
ingsbundið samband við einn
nægilega sterkan aðila, sem
menningarlega og viðsktptalega
tryggði sjálfstæði viðsemjand-
ands, svo sem bezt yrði á kos-
ið, ef um slíkt gæti verið að
ræða.
Það sem einkuni hefur verið
talið réttlæta að viðurkenna full
veldi smáríkja er þetta: Að
þjóðin tali sérstaka tungu, eigi
þjóðlega menningu og búi á til-
greindu landssvæði, enda hafi
hún óskað þess að vera sjálf-
stætt og fullvalda ríki (sjálfsá-
kvörðunarréttur), auk þess sem
nú að sjálfsögðu verður að full-
nægja nauðsynlegum skilýrð-
um, sem krafizt verður af ríki
sem aðila að þjóðarétti.
Það er viðurkennt, að smá-
ríkin í Evrópu, svo sem Belgía,
Danmörk, Holland, Noregur og
Svíþjóð hafi lagt ómetanlegan
skerf til framfara í alþjóðamál-
um, auk þjóðlegrar menningar
leg menning, sérstök tunga og
þjóðerni, ekki nægja til við-
halds sjálfstæði þeirra og full-
veldi.
Reykjavík í des. 1945.
J. Ólafsson.
Ritsafn kvennt:
Sérstakur bókaflokkur
ætlaður kvenþjóð-
inni
BÓKAÚTGÁFA Guðjóns Ó„
Guðjónssonar hefur efnt til
útgáfu á sérstökum bókaflokki,
er ber heitið Ritsafn kvenna»
Annast konur val allra bók-
anna, og verða þær allar eftir
konur. Einnig munu konur ann-
ast þýðingar erlendra bóka, sem
teknar verða upp í bókaflokk-
inn. Verða gefnar út fjórar bæk
ur ár hvert af Ritsafni kvenna,
ein árbók, tvær skáldsögur og,
ein ævisaga eða ferðasaga.
Árbók bókaflokksins nefnist
Handbók heimilisins og flytur
margvíslegt efni, sem varðar
kvenfólkið og heimilið.
Skáldsögur bókaflokks þessa í
ár verða Jenny eftir Sigrid Und
set og Wuthering Heights eftir
Emily Bronté. Er þar um að
ræða mjög frægar og vinsælar
skáldsögur tveggja heims-
kunnra kvenrithöfunda. Norska
skáldkonan Sigrid Undset er
sem kunnugt er ein þeirra
kvenna, sem hlotið hafa bók-
menntaverðlaun Nobels, og
hlaut hún þau fyrst þeirra.
Enska skáldkonan Emily Bronté
gat sér heimsfrægð fyrir bók
sína Wuthering Heights, enda
hefur verið um hana sagt, að
lún 'væri bezta skáldsaga, sem
kona hefur skrifað. Aðalbjörg
Sigurðardóttir þýðir Jenny,. en
Sigurlaug Björnsdóttir Wuther
ing Heights.
Fjórða bók þessa árs hefur
enn ekki verið valin, en það
verður ævisaga eða ferðasaga.
Ungfrú Drífa Viðar hefur á
hendi ritstjórn bókaflokksins.
Áskrifendum mun verða safn
að að Ritsafni kvenna, og verð-
ur árgjaldið 100 krónur.
smnar. ■
Óeigingjarnt starf borið fram
al hugsjónum og göfugri rétt-
lætiskennd, verður að vera
styrkur smáþjóðanna í milli-
ríkja starfi, ef vel á að fara. Að
vísu geta einstakir menn, sem
ekki vinna beinlínis á vegum
ríkisstjórnar sinnar, gert mikið'
O'T gott starf, svo sem kunnugt,
er um starf Norðmannsins Frit-
hjof Nansens eftir fyrri heims-
styrjöld, en það er st,aðreynd, að
starf hans gerði nafn Noregs
frægt í alþjóðamálum.
! Smáríkjum, sem halda vilja
fullveldi sínu, mun í—náinni
framtíð verða enn meiri þörf á
því en áður að gætá þess að
fara svo með málefni sín i.nn á
j við og út á við, að nokkur fyrir-
; mynd sé að. — Bregðist þetta
j' eða verði jafnvel svo að til vam
aðar mætti telja, þá mun sögu-
Hánnes á liorninu.
Framh. af 5. síðu.
styrkjum. Aðdragandinn virðist
ætla að verða langur. Undirbúníng
urinn úr hófi mikill. Mér ihafa ver
ið tjáðar orsakirnar, sem sé skrif-
finnskan úr hófi fram. Úrvalslið
einnar ríkisstofnunar situr' mefF
sveittan skallann fyrir 15 kr. um
tímann í eftir- og næturvinnu, við
að blaða í drengskaparýfirlýsmig-
um borgaranna um kjötát.“
„HEFÐI EKKI MÁTT hafa þetta
einfaldara? Hefði þurft að gefa
nokkra' drengskaparyfirlýsingu?
Hefði ekki mátt borga uppbæturn
ar samkvæmt kjiötskrá, eða hvað
hún hpitir skruddan sú arna? Rík-
ið hefði þá iosnað við þennan skrif
finnskukostnað og óþarfa vafstur.
Hefði ekki séð langt að byggja yf-
ir fátækustu húsnæðisleysingjana
fyrir kjötstyrkina, að viðbættum
þessum gífurlega vinnukostnaði?“-
„EKKI ER ÉG hlynntur vísitöiu
,fölsun, en gjarnan vildi ég fyrir
mitt Jeyti gefa eftir kjötuppbæt-
ur, ef trygging fengist fyrir því,
að iþeim væri varið til að hlynna
að bágstöddustu húsnæðisleysingj-
unum. Viltu hefja áróðuir gegn
þessu kjötstyrkjauppbótafyTir-
komulagi? Það er engum til lofs
né dýrðar nemá þeim, sem maka
krókinn við að blaða í drenigskap-
aryfLplýsingunum.“
Hannes á Horninu.