Alþýðublaðið - 03.08.1947, Blaðsíða 5

s
tSliniuídagujg 3. í;ágfet'íH#.
EFTffi TILRÆÐIÐ VIÐ
HITLER 20. júlí 1944 lét
Gestapó taka af lífi eða
myrða fjölda manna. Meðal
þeirra voru hinir tignustu
Þjóðverjar, og einn af þeim
var Ulrich von Hassel, sem
var árin 1926—30 sendiherra
þýzka lýðveídisins í Kaup-
mannahöfn.
Ulrich von Hassel var .af
einni hinni elztu aðalsætt í
Þýzkalandi og var giftur
dóttur hins fræga stór-flota-
foringja von Tirpitz. Særðist
von Hassel hættulega í fyrri
heimsstyrjöldinni og vann
eítir það við utanríkismála-
störf, enda var hann til þess
menntaður. Frá 1932—1937
var hann sendiherra Þjóð-
verja í Róm, en varð að láta
af störfum, þegar hann lýsti
yfir andstöðu sinni gegn and-
kommúnistíska sáttmálanum
1937.
Ulrich von Hassel ritaði
nákvæma dagbók mestan
hluta ævi sinnar. Og nú er
út komin dönsk þýðing á
dagbókum hans frá árun-
um 1938—1944, örlaga-
ríkustu árum Þýzkalands.
Er þar sleþpt fáeinum
endurtekningum og persónu-
legum athugasemdum, en að
öðru leyti er fullyrt, að dag-
bækurnar séu prentaðar ó-
breyttar. Við lestur þessara
minnisgreina, er gagnrýna
biturt nazismann, menn hans
og starfsemi þeirra, verður
manni á að spyrja sjálfan sig,
hvort þetta muni vera áreið-
anleg skjöl. En engum bland-
ast hugur um, að svarið verð-
ur játandi. Furðu gegnir, að
von Hassel skyldi þora að
láta skeika að sköpuðu og
skrifa hjá sér- hvassa gagn-
rýni og þar að auki mörg
launmæli, er vörðuðu starf-
semi gegn Hitlersstjórninni.
Hefur honum mjög fundizt
þjóðfélagsleg tignarstaða sín
vera sér skjól og skjöldur,
og má ráða það af því, að
fremur seint fer hann að gera
verulegar ráðstafanir til þess
að fela minnisbækur sínar.
Var og liðið langt á styrjöld-
ina, er andúð valdhafanna á
von Hassel tók að birtast í
lögreglurannsóknum, njósn-
um og því um lík-u.
„Annað Þýzkaland“ kalla
útgefendurnir dagbókarþætti
þessa. Er nafnið ekki gott,
en betra væri ,,Hið horfna
Þýzkaland“. í minnisgrein-
um Ulrich von Hassel er
rödd frá því Þýzkalandi, er
leið und.ir lok 1918, Þýzka-
landi keisaratímabilsins. Ein-
kennandi er það, að jafnvel
10. júlí 1944 skriíar hann
um heimsókn á óðal Bis-
marcks, ,,Friederichsruhe“:
„Það er varla vert að segja
frá því að allan tímann lá
mér við gráíi, er ég minnt-
ist hins eyðilagða ævistarfs
hans. .... Það er ámælisvert
að vér sjálfir í barnalegri
gleði vorri yfir því, að loks-
ins væri annar að koma, sem
flytja mundi Þýzkaland út í
Verkamaðurinn er ekki alveg viss um, að verkfallsflíki n hæfi hinum nýja búningi ábyrgs valdamanns, sem hann
er orðinn í þjóðfélaginu. Auðsjáanlega er hann að hugs a um, hvort ekki væri réttara, að fasra úr gamla jakkanum.
HÆFiR JAKKÍNN HiNUM NÝJU FÖTUM?
DAVID LOW:
Dagbækyr ölrichs mn Hasseh
dagsljósið, höfum gert falska
mynd af honum sem harð-
stjóra í hermannastígvélum.11
I fullu samræmi við þetta
er ótti von Hassels við að
yfirstétt Þýzkalands úreltist
á allan hátt. En með þeim
takmörkunum, sem upplag
og umhverfi skapaði honum,
er hann heiðarlegur og mann
lundaður maður. Það er
mannleg og viðfeldin rödd,
sern heyrist úr gröfinni.
Hann er sannkristinn maður,
sem leitast við að haga sér
eins og kristnum manni sæm-
ir. Þess vegna spyr hann
sjálfan sig árið 1938, hvort
hann ætti framvegis að
þjóna jafn ósiðuðu valdi, en
kemst að þeirri niðurstöðu,
að hann hafi lakari skilyrði
til að vinna gegn því,- dragi
hann sig alveg í hlé. Og
þannig heldur hann áfram
við ýmis efnahagsleg störf,
en tekur jafnframt þátt í lát-
lausu starfi gegn Hitler.
Eins og rauður þráður í
öllum þessum minningar-
greirium, allt frá 1938, eru
ráðagerðir um samsaeri, er
fjarlægja skuli Hitler. Við
og við sýnist von Hassel
tíminn vera kominn. Ráðgast
var við ýmsa hershöfðingja
og stundum voru þeir ekki
fjarri því. Árið 1938, átti að
láta til skarar .skríða, en þá
sþilltu ferðir Chamberlains
til Godesberg möguleikun-
um. Hafizt skyldi liarida til
MARGIR voru þeir föð
urlandsvinir í Þýzkalandi,
er ekki gáty feílí sig við
ógnarstjórn Hitlers. Voru
á sveimi ráðagerðir um að
velta honum frá völdum,
jafnvel meðal æðri starfs-
manna þýzka ríkisins.
Ýmsar ritaðar hehnildir
eru til um þessi samsæri,
en ævi flestra þeiirra
manna, er að þeim stóðu,-
la/ik á aftökusíaðnum.
Þannig var með Uírich
von Hassel, en dagbækur
hans eru nýlega komnar
ut á dönsku, og fer hér á
eftir grein úr „Social-
Demokraten“ efíir Ernst
Christiansen um þær og
höfund þeirra.
dæmis 1940 fyrir árásina á
Holland og Belgíu, en hers-
höfðingjarnir hinkruðu við,
og sigrarnir á vesturvígstöðv-
unum breyttu gángi mál-
anna. Allan tímann oru vonir
von Hassels bundnar við
hershöfðingjana, en hann
verður fyrir vonbrigðum æ
ofan í æ. Grarnur skrifar
hann 1940:
„Þessir hershöfðingjar,
sem ætla að steypa stjórnum
af stóli, bíða eftir skipunum
þeirra til þess að hefjast
handa.“ Cg síðar -skrifar
hann: „Þelr eru alclir á nafn-
bótum, riddarakrossum og
heiðursgjöfum.“
Merkilegt er, að 6. apríl
1940 skrifar von Hassel: „Á-
rásin á Danmörku og Noreg
er vafalaust framundan." Er
athyglisvert, að hann skyldi
hafa fengið þessar upplýs-
ingar, þótt hann væri þá ut-
an við hina eiginlegu for-
ingjaklíku, fyrst danska
sendiráðið í Berlín vissi ekki
meira en það, sem yfirlit
hans ber með sér. En hins
vegar minnist von Hassel
ekkert á, að þessi smáríki
hafi fengið aðvaranir. Má
vera, að þetta stand í sam-
bandi við annað einkenni í
skaphöfn hans, og kemur það
í ljós í minnisgrein í marz
1941, þegar Þýzkaland var á
hátindi sigra sinna.
„Mest áberandi verður hjá
öllum heiðvirðum mönnum
sá andlegi harmleikur, að
geta hvorki óskað sigurs né
ósigurs.“
Hann vonaði, að Hitler
félli en Þýzkaland héldi velli.
Einn þáttur í viðleitni hans
var, að hann ásamt skoðana-
bróður sínum, Ludwig Beck,
stofnaði til leynilegra sam-
skipta við kunna enska hópa.
Skeði það oítar en einu sinni
og er nú unnt að skilja, hvers
vegna sá orðrómur gekk ann-
að slagið á stríðsárunum, að
friðarumleitanir stæðu fyrir
dyrum. Síðar vill hann
freista að ná sambandi við
Rússa, en það kornst aldrei
lengra. Og ekki varð neitt
úr þessum samningaumleit-
unum, því að tilgangur
þeirra, að velta Hitler frá
völdum og taka hann af,
varð aldrei annað en óska-
draumur.
„Enginn þessara manna
hefur gert sér Ijóst, að
Hitler hefur heitstrengt að
leggja Þýzkaland í rústir,
mistakist honum áform sitt.
En ekki fær hann hers-
höfðingjana til að hefjast
handa. Hann segir:
„Við erum syndsamlegt
samsafn úr hetjum og þræl-
um.“ Og hann heldur áfram:
„Maður gæti barið hina
undirgeínu bershöfðingja
vora. Ýmist hugsa þeir um
undirforingja sína eða þá
um sjálfa sig.“
í ágúst 1943 er hann að falla
í stafi af undrun yfir aðgerða
leysi hershöfðingjanna, en
ekki hugsar hann sér þó að
fara inn á nýjar brautir. Að-
eins einu sinni snerta minnis-
greinar hans verkamenn:
„Hershöfðinginn Löser,
greindur og réttsýnn maður,
hefur sagt nýlega, að ráða-
mennirnir, sjálfságt hinn þý-
lundaði Krupp-Bchlen og
hinn óheflaði. og eigmgjarni
Zangen, færu báðir á bak við
Hitler, vegna þess að þeir
héldu, að þeir rnyndu njóta
góðs af og vinna hylli verka-
mannanna. Meðal þeirra og
meðal kommúnista er sönn
hekking á nauðsyn þjóðai'-
innar mikið algengari. Vissu-
lega er erfðleikum bundið að
komast að raun um hugarfar
verkamannanna vegna trufl-
and; njósnarstarfsemi á báða
bóga.“
Og áfram héit þróun roál-
Framhald á 7. siðu.