Alþýðublaðið

Dagsetning
  • fyrri mánuðurjanúar 1948næsti mánuður
    SuÞrMiFiLa
    28293031123
    45678910
    11121314151617
    18192021222324
    25262728293031
    1234567

Alþýðublaðið - 14.01.1948, Blaðsíða 3

Alþýðublaðið - 14.01.1948, Blaðsíða 3
Miðvikuclagur 14. jan. 1948. 3 fiii 9. msason: STJÓRNARSKHÁ sú, sem mú gildir á íslandii, var sett 17. júní .1944. Á þerm degi var lýðveldi stofnað hér á landi. Stjórnanskrá þeirrí, sem verið hafði í gildii, var þó lítið breytt að því slepptu, að lýðveldi kom í stað konung dæmis og forseti í stað kon- ungs. Sú stjórnarskrá var frá 1920, err breytsingar höfðu verið gerðar á henmi1 tvívegis, 1934 og 1942, og fjöiluðu þær breytingar aðaHega um skip- un alþingis, kjördæmaskipun og kosniingatilhögun. Stjórn- arskráin frá 1920 var á hinn bóginn í meginatriðum byggð á fyrstu stjórnarskránni, sem íslendingar fengu, þ. e. a. s. stjórnarskránni frá 1874, að sjálfsögðu ásamt þeim bxjeyt- ingum, sem gerðar höfðu ver- ið með stjórnskiipunarlögun- um 1903 og 1915. Stjórnar- skráin frá 1874 var aftur á móti að mestu sniðin eftir þeiirri stjórnarskrá eða þsim grundvallarlögum, sem Danir höfðu sett sér 8 árum áður,. eða 1866. Segja má því, að lýðveld- isstjórnarskrá vor íslendinga sé að stofni til sniðiin leftir stjórnarskrá Dana frá 1866, þótt stjórnskipunarlög vor hafi að sjálfsögðu tekið ýms- um breytingum frá því þjóð- inni voru fyrst sett slík lög. Þessi stjórnarskrá er byggð á hinum helztu félagsmála- húgsjónum .18. og 19. aldar, sem sé þeim, að alliir skyldu njóta óskoraðs-andlegs frels- is, hafa jafnan rétt til áhrifa á stjórn ríkisins og v'era jafn ir fyniir lögurn. Stjórnskipu- lagið, sem þessar hugsjónir hafa mótað, er í megindrátt- um fólgið í því, að þjóðin sjálf ráðí þeim málum, sem hún kýs að hafa sameiiginleg, ■— að úrs’liitaráð ríkisvaldsins séu í höndum þjóðarinnar sjálfrar, en það, ríkisvaildið, greint í þrjá þætti, löggjafar vald, framkvæmdarvald og dómsvald. Með löggjafarvald Ið fara alþingi og forseti, ien í raun og veru þó alþingi eitt, með framkvæmdarval'dið fer forseti eða umboðsmenn hans, þ. e. a. s. xáðhlerrar, siem hann skiþar, en þar eð sú venja hefur skapazt, að ráð- herrar skuli hafa traust meirihluta alþingis, þótit ekki eigi hún sér stoð í sjálfri stjórnarskránm', er það í raun og veru alþingi eða meiiri- hlurti þess, sem velur ráð- ráðhierra og hefur ráð fram- kvæmdarvaldsiins þannig í hendi sér og er það þetta, ERINDI það, sem hér biríist var flutt af Gylfa 1». Gíslasyni prófessor í fallveldisfagnaði stúdenta að Hótel Borg 1. desember síðast liðinn. Það hefur hvergi birzt á prenti áður. sem nefnt er þingræði. For- seíiinn er því mjög valdalít- i'H. Dómsvaldið er svo í hönd- um sérstakra dómstóla, og eru þeir að ýmsu leyti óháð- ir framkvæmdarvaldinu. Flestar þær þjóðir, sem sett hafa sér stjónniaxskrá á grundvellíi þeirra hugsjóna, siem ég gat um áðan, andlegs freláilsi, jafnréttiis til áhrifa á stjórn ríkiis'ins og jafnxétt- ifs fyrir lögum, hafa mótað stjórnskipun sína eftir svipuð um meginreglum og gert er hér á landi, þ. e. a. s. bygg.t á mjög nánum tengslum lög- gjafar og framkvæmdarvalds, þingræði. í sumum lýðræðis- ríkjumi er ekkil þingræði; og má þar nefna Bandaríbin og Sviss. í hvorugu þessara ríkja er um að ræða náin tengsl milli löggjafa- og fram kvæmdarvalds. í Bandaríkj- unum er forseti þjóðkjördnn, og velur ha;nn sér ráðhierra, en hvorki forsetinn né ráð- herrarnir þurfa að hafa traust þingsins. í Sviss kýs þingið ráðherra til ákveðins tíma, og eru þeir eins konar em- bættismenn þann tíma, ó- háðir afskiptum þingsinis. Á þeim tímum, er stjórn- hættir þeiirra ríkja, sem vér nefnum nú lýðræðisríki, voru að mótast, var hlutverk rík- isvaldsins að langmiestiu leyti fólgið í því að setja almenn- ar reglur um samskipti mahina og sjá um, að þær væru haldnar. Á síðustu ára- tugum hefur hlutverk ríkis- valdsihs breytzt mjög og auk izt. Því hafa veriið fengin ný og ný verkefni, það hefiux talið æskilegt og nauðsyn- legt að hefja víðtæk afskipti af atvinnu- og félagsmálum, það er víðast hvar ekki ein- ungis orðinni atkvæðamikill atvinnurekandi, heldur sá aðili, sem langmestu ræður um þróun atvinnu- og fjár mála í þjóðfélaginu. Af þessu hef'ur leitt, að það hefur orð- ið eitt höfuðhlutverk þess að skera úr ýmiss konar hags- munaágreiningi. Þetta á við um oss íslend- inga eigii síður en aðrar lýð- ræðisþjóðir. Ef borin eru .sem af eimhverjum ástæðiuin getur ekki unn- ið erfiðisvinmi, getur fengið atvdnnu við út hurð og innheiimtu. Laum allt að 1500 krónum á mánuði. Upplýsingar í síma 4900. AEþýðublaðið samam viðfamgsefni alþingis fyrstu árin eftir að stjórnin ffluttist inn í landið og hér var komið á þingræði, t. d. 1905 —‘10, og svo hinB vegar við- fangsefni síðustu þinga, sézt, að mlikil breytii.ng hefur á orðið. Setning fjárlaga var langþýðingaTmesta lagasetn- ingiin áður fyrr. Mjög veru- legur hlutii fjárlagagjald- anna var óhjákvæmilegur stjómarkosrtnaður, þ. e. a. s. kostnaður vegna landsstjórn- ar og þings, heilbrigðis,- kennslu- og kirkjumála eða um 45—50%. Til samgöngu- mála og verklegra fram- kvæmda var aftur á móiti varið minnna eða um 40%, og litlu til anniairs. Enn er setning fjárlaga vissulega eitt helzta verkefni löggjafar samkomunnar, alþingis. Þótt ýmsum þyki stjórnar- og launakostnaður ríkisvaldsins hár — og það með réttu — setur hann samt sem áður ekki lengur aðalsvip sinn á fjárlögin, heldur geria það framlög til verklegra frarn- kvæmda, til atvinniuveganna í einni eða annarri mynd, og tiil félagsmála. Fjárlögin be.ra þess ótvíræð merki, að hlut- verk ríkisvaldsins hefur ger- breytzt síðan um aldamót. Að því er atvinnulíf þjóðarinn- ax snertir er ríkisvaldiið ekki langur hlutlaus áhoxfaindi, heldur beinilínis stjórnandi þ'ess að verulegu leyti. Þetta kemur og fram í ýmissi ann- arri lagasetningu alþiingis, lagasetningu, sem er í raun- inni engu þýðingarminni en fjárlög'ún. Frá síðasta alþingi má t. d,- nefna lögiinj, sem veittu bátaútveginum ríkis- ábyrgð fyrir ákveðnu fisk- verði og hraðfrystihúsum og saltfiskframleiðendum á- byrgð á ákveðnu útflutnings- verði, en án þessarar lagasetn inrar var talið vafasamt, að nokkuð yrði: gert út á síðustu vetrarvertíð. Einnigmá nefna l'ögiim um fjárhagsráð, inn- flutn-ingsverzlun og verð- lagseftirlit, sem gera ráð fyrir meiri og nánari afskipt um rík-isvaldsins af athafna lífinu í landinu en áður hef- ur verið um að ræða. í sambandi við þetta mjög svo breytta hlutverk ríkis valdsins hlýtur sú spur-ning að vakna, hvort þeir stjórn- arhættir, sem heppilegastir kunna að hafa virzt og verið meðan hlutverk ríkisvaldsins var einis og ég gat um áðan, þ. e. a. s. hin nánu tengsl lög gjafar og framkvæmdarvalds séu enn jafn heppilegi-r, leftiir að v-erksvið ríkisvaldsins hefur tekið þeim- breytiing- um, sem ég hefi nefnt. Ég efast mjög um, að svo sé- Hið aubna hlutverk ríkisvaldsins veldur því, að rnei'ra skað- ræði1 ier að því len ella, ef stjórnars-tefnan er reiikul, það kriefst aukiinwar festu í stjórnarathöfnum, enda er nú miMu meira undir ráðstöfun- um ríkisvaldsáns kormið en áður. En einmítt sökum þess, David Löm David Low er tv-íimælalaust frægasti heimsmála skopteiknari, s-em uppi er. Hann dregur flciknustu vandamá! ifram í einfaldar teikningar og lætur í ljós skoðanir sínar m-eð undraverðri kýmni. Alþýðublaðið birtir myndir hans öðru hverj-u á fimnatu síðunni. Aðeins í A l þ ý ðub l a ð inn. Gerizt áskrifendur. - Símar: 4900 & 4£06. hve vald ríkisins er orðið mikið og á mörgum sviðum og isökum þess, hversu ráð- stafa-nir ríkisvaldsiinis hafa eða a. m. k. geta haft mikla þýð- ingu fyrir hagsmuni ein- stakra stétta og staxfshópa, hlýt-ur að yerða mikl-u erfið- ara en áður að s^mja.stefnu- skrá ríkisstjór-na og ná sam- komulagi milli flokka um slíka istefnuskrá og þannig mynda samhentan meirihluta á löggjafarþinginu, hafi einn flokkur ekki slíka-n meiri- hluta. Það eru ekki nema 3 ára- tugir -síðan fyrsta ráðun-eytiið var myndað á íslan-di, svo að reynslutími vor ísle-ndinga á þessu sviði -er -ekki langur. Framan af viixtist það yfir- leitt ekk-i sérstökum erfið- leikum bundið að mynda rík isstjórn, en á síðar.i árum hef ur það reynzt æ erfiðara. Á síðast liðnum 4 árum hafa hér orðið fjórar alv-arlegar og langvarandi stjórnarkreppur. Skyldi þetta vera tilviljun eiin saman? Eða skyldu sitjórn- málamenn ólægnaxi nú en áður? Ég held, að skýringar- 'innar sé að leita í hvorugu af þessu, heldur í tveim öðr- um atriðum. í fyrsta lagi því, að flokkasbipun á alþingi hefur verið þannig, að eng- inn flokkur hefur haft meiri hluta, og ..samvin-na tveggja hefur 'ekki einu sinni. dugað, heldur hefur stundum þurft samvinnu þriggja flokka. Og svo í öðru lagi hinu — og er það jafnvel enn þýðingar meira, — að sökum þess hve ríkisvaldið er orðið valdugt og sökum þess, hve athafnir þeiss’ snerta hagsmuni m-argra, hljóta samningarnir að verða miklu viðameiri og margbrotnari ien áður og erf- iðara að ná um þá samko-mu- lagi. Það er svo ekki einung- □3, að hið aukn-a verksvið ríkisvaldsins eigi sinn þátt í þeim erfiðleikum, sem hér hafa reynzt á stjórnariílynd- unum heldur hafa þeiix' lerfið- leikar einnig reynzt skað- vænlegri en ella einmirtt vegna þessa breytta verk- sviðs ríkisvaidsins og síauk: inna áhrifa þess. Þess vegna, álít ég, að í hinu sívaxandi vald-i ríkisins og breyttunx verkefnum þess sé að leita meginorsakanna til þess, að þörf sé breyttra stjórnarhátta og að við breytingar verði að t-aka tiliit til þesisa, ef þær eigi að vera skynsaml'egar. í þessu sambandi er skylt að geta þess, að margir teljai hin auknu áhrif ríkisvalqs- ins mjög óæskileg og vilja draga sem m-est úr þeim. Ég hc'ld þó. að óhætt sé að segja, að þótt þróunin snerist við og t-ekið væri að draga mjög úr valdi og afslciptum ríkis- ins, yrði það aldrei gert í svo ríkum mælii, að áhrif þess yrðu ekki mjikkt meilrii en þau voru t. d. hér á landi- um. síðustu aldamót eða víðast hvar ann-ars staða-r í lýðræð- lislöndum um aldamótin eða á síðari hluta 19. aldax, en. það var einmitt á þessu: skeiði, sem stjórnarhættir (Framh. á 7. siðu.) SkagfírSlngafélagið í Reykfavík Af sh álíS félagsins vei’ður að Hótel Borg næstkomandi laugardag, þann> 17. janúar, og h-efst nxeð borS'haldi -kl. 18. Skemmtiatriði: Sýndar kvikmyndir í eðlilegum lituni frá Skagafirði og frá Heldugosinu. Pálmi Hamiesson skýrir myndirnar. — Ræða, söngur og dans. ASgön-gumiða-r seldir i Flóru oig Sölutuminum. — Sækist sem fyrst. — Skagfirðin'gar, fjölm'eamið! STJÓRNIN.

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað: 10. Tölublað (14.01.1948)
https://timarit.is/issue/65231

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.

10. Tölublað (14.01.1948)

Aðgerðir: