Alþýðublaðið - 20.05.1948, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 20. maí 1948.
Á friðarins arin þeir fár-
tundur bera.
Fyrirgef þeim ekki. Þeir vita
hvað þeir gera!
Með hatursins boðskap þeir
mannvonzku magna.
Af morðum þeir gleðiast og
þjáningum fagua.
Þeir áforma að blóðrnarka
allar þjóðir.
Þetta er ekki trú, heidur
vissa, bróðir.
Arnulf Överland 1936.
(Þýð. M. Ásgeirssonar.)
MAÐURINN, sem fyrir
tólf árum lét þannig um
mælt í kvæðinu Þú mátt
©kki sofa, hann er nú kom..-
ánn hingað til lands sem gest
tir norræna félag.sins.
Þetta kvæði vakti mikla
athygli í heimalandi skálds-
ins — og einnig meðal
þeirra manna ann-f^’s staðar
á .Norðurlöndum, sem fyi-gd-
ust með á vet1:yangi bók-
mennta og menningarmála,
því að víst var kvæðið vel
kveðið, víst var það gætt
prðsnilli og an.dagift stórr
skáldsins Arnulfs Överlands,
og víst bar það merki hins
alkunna áhuga- og bardaga-
manns, er svo oft hafði stað
að gnýr um. En hve margir
voru svo þeir, sem fannst
þetta talað til sín sem ein-
staklinga og þjóðfélagsborg-
era? Hve margir sögðu við
Sjálfa sig: þetta er rödd hróp
andans, — é g má ekki sofa
. . . ? Og hve margir tóku sig
til og hrópuðu með hon.um
til náunga síns:
Ég hrópa út úr myrkrunum:
Hjálp vil ég bera!
Hér er ei nema um eitt að gera:
s,Ver þig í fólksins samfylgd
sjálfan
og svo þín börn! Því hún logar,
álfan!“
Þegar Amulf överland
orti þetta kvæði, var hann 47
ára gamall. Hann hafði gef-
ið út átta ]ji llabækur, tvö
leikrit, þrjú smásagnasöfn,
bók um hinn heimsfræga
norska málara Edvard Munch
og aðra- um stórskáldið Olav
Duun, hafði gefið út ritgerð
ir og fyrirlesfra, verið um
hríð formaður stúdentafé-
lagsins og rithöfundafélags-
íns, verið listdómari við
mektarblöðin Verdens Gang
og Arbeiaerbladet og var
alkunnur fyrirlesari og fræg
pr bardagamaður. Hann var
talinn 'snillingur á óbundið
mál og eitt af fremstu ljóð-
skáldum Norðmanna fyrr og
síðar. Allir, sem vit höfðu á,
viðurkenndu snilli hans, á-
buga hans og þekkingu á
foókmenntum, listum og þjóð
félgsmálum — og enn frem-
ur dirfsku hans ,og ósér-
plægni. En þrátt fyrir allt
hetta verður vart annað með
sanni sagt en hann talaði í
þessu og fleiri slíkum kvæð-
sínum fyrir daufum eyr-
«m, kvæðum, sem eru þó
þannig, aS flestir, sem ekki
vissu betur, mundu halda að
þau hefðu verið ort eftir
ekki aðeins hernám Noregs
og Danmerkur, heldur jafn-
vel nokkru síðar, há er allt
foið versta, sem á striðsárun-
um gerðist, var orðið að veru
leika.
Hverjar gátu svo verið or-
sakir tómlætisins?
Jú, sannarlega hafði Arn-
«lf Överland aflað sér
margra óvina með baráttu
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
n
f Overl
sinni. Af bitru spotti og oft
ærinni óbilgirni hafði hann
ráðizt á klerka og kirkju í
Noregi og einnig á leikpredik
arana, ráðizt á þessa aðila
fyrir hræsni, skinhelgi, fyrir
notkun trúarbragðanna til
að undiroka fólkið í eigin-
jþörnum tilgangi, og fyrir að
hald-a ,því í fjötrum vanþekk
ingar og andlegrar þrælkun-
ar og loka því þannig leiðinni
til sjálf-stæðs þroska og menn
ingar. Kann hafði og veiþt
að sörnu aði.lum fyrir saurg-
un á guðshugmyndbmi —
en á trúhneigoina hafði hann
ekki ráðizt, ekki á t'lfinn-
ingu.. mannanna fýrir sam-
band ialls, sem lifir, við æðri
og göfugri rnáttarvöld. Hann
hefur til dæmis talið leik-
nredikarann Hans Nielsen
Hau-ge rneðal hinna mestu
stórmenna Noromanna á öld
inni sem leið. Þá hafði hann
og verið á verði gegn þröng
sýni og oddborgaraskap emb
ættis- -og efnastótta, gegn
afturhaldi og áhrifavaldi auð
manna og gegn menningar-
snauðri státni og sýndar-
mennsku hinna nýríku — en
engu síður hégómlegu og ó-
raunhæfu hugsjóna- og' lýð-
ræðisdaðri makráðra mennta
Arnulf Överland,
manna. En hvorki hatur né
rógur neins af þessu fólki
var neitt höfuðatriði þar um,
hve varnaðarorð hans og spá
mannlegar forsagnir urðu
raunverulega áhrifalitlar á
þessum árum. Þar olli mestu
einmitt það, sem Arnulf Öv-
erland hefur verið einhver
sárastur þvrnir í augum alla
hans löngu baráttuævi:
Hin hóflausa og me8 af-
brigðum háskalega tUhneig-
ing manna til makræðislegr-
ar sjálfsblekkingar.
Jafnvel þeir, sem næstir
honum stóðu í skoðunum
létu ekkert úr verkunum
verða, hófust engan veginn
handa um þær framkvæmd-
ir, sem hefðu mátt varna því,
að komið væri að Norðmönn
um í rúmunum hinn 9. apríl
1940 ■— eins og Överland
hefur sjálfur orðað það.
En hvað sem tautaði og á
hverju sem valt. var Över-
land sumur og jafn um sann-
leiksást og raunsæi. Hann
hafði mjög rennt vonaraug-
um til Ráðstjórnaríkjanna.
vænzt þess, að þar væri í
deiglunni myndun nýs, rétt
látara og betra þjóðfélags en
menn höfðu átt sér annars
staðar. Þegar svo athugun
hans á málsskjölum öllum
frá réttarhöldunum miklu í
Moskvu gegn hinum gömlu
byltíngarforingjum hafði —
vorið 1937 — sannfært hann
p V 1 ' -J , |
# ■; '4 fp**f
Kúguð tónlist.

um, hvernig har hefði verið
í pottinn búið, lét hann sér
ekki detta í hug að leyna
sannfærinyu sinni, og ekki
skirrðist hann við að verða
við áskorun Kommúnista-
flokksins í Osló um að mæta
á flokksfundi og gera þar
skilmerkilega grein fyrir rök
um sínum og skoðunum. En
auðvitað varð hann vegna
þessa fyrir 'miklurý árásum
og óþægindum, Afturhaldið
til vinstri, kommúnistarnir,
veittust auðvitað að honum,
og íhald og afturhald hægra
megin þcltist nú engan veg-
inn of hvítt til að reyna að
nota sér niðurstöður hins
blóðrauða óvinar _ síns. Svo
komu samningar og faðm-
lög Stalins og Hitlers, árásin
á Finnland og aístaða komrn-
úni'stanna norsku til innrás- j
arhersins i Noregi, meðan öl j
var á könnu jiinna nýju fóst j
bræðra. Skoðanir Överlands
á þessu öllu voru þannig, að
sízt var við að búast, að kom
múnistar vönduðu honum
kveðjurnar.
Ár;ð 1940 — eftir innrás-
ina — kom út eftir hann
ljóðabókin Ord í aivor til det
norske folk, og geðjaðist sízt
vel gömlum fjendum skálds-
ins, þó að Þjóðverjar sæju
ekki ás(/jðu tU að hreyfa við
honum hennar vegna. En
fram til vorsins 1941 orti
hann mörg kvæði, sem sízt
voru til prentunar fallin,
eins og á stóð. En hins veg-
ar fóru þau í afskritfum út
á meðal almerínings í Noregi,
Þetta voru kvæði, sem log-
uðu af ást og hatri, ást á
frelsi og föðurlandi, hatri á
kúgun, svikurum og böðlum.
Þessi ljóð styrktu og örvuðu
og urðu norsku þjóðinni ó-
metanlegur aflgjafi á hinum
verstu nauðárum, sem yfir
hana hafa gengið, en Över-
land varð ekki aðeins hið
mikla skáld, heldur og hið
mikla þjóðskáld, enda minnt-
ust menn nú raddar hans frá
árunum fyrir styrjöldina,
minntust hennar sem raddar
hrópandans, spámanns sinn-
ar hjóðar. Ekki mun Över-
land hafa verið orðvar í við
ræðum frekar en í ljóði, og í
júní 1941 var hann settur í
Grinifangelsi, síðan í Möller
gate 19 — og loks vorið
1942 í fangabúðir í Þýzka-
landi, og þar var hann í næst
um brjú ár. Landar hans
höfðu óttazt um heilsu hans,
því að heilsuveill hafði hann
verið, haldinn sjúkdómi, sem
bannig er farið, að betur
henta sjúklingnum. góð húsa
kynni, aðbúð og viðurværi
en nazistískur fangelsisað-
búnaður og viðurgern-
ingur. En svo var andlegur
eldur Överlands mikill, að
það var sem hann brenndi
burt líkamlegar veilur. Öv-
erland var hinn einarðasti og
rrfeinlegasti gagnvart böðl-
Schosíakovitsch.
Prokofiev.
Það vakti athygli um allan heim fyrir nokkrum mánuðum, er
Kommúnistaflokkur Rússlands bar nokkur þekktustu tónskáld
lands síns þeim sökum, að hafa látið afvegaleiðast af „borgara-
legri“ tónlist Vestur-Evrópu og Ameríku, og þá vakti það ekki
síður furðu., er hin ásökuðu tónskáld, þar á meðal Schosía-
kovitslh og Prokofiev, játuðu opinberlega „villu“ síns, báðust
fyrirgefningar og lofuðu bót og betrun. En slíkt er það frelsi,
sem listin á við að búa í sæluríki kommúniismans!
um sínum, en stoð og styrk-
ur samfanga sinna, hressti þá
og huggaði með viðræðum,
tölum og kvæðum. Löndum
hans bárust af honum fregn-
ir, og var allt í senn, að þeir
voru stoltir aí þessum furðu
lega manni, unnu honum og
ftóndii sig stælast af íordæmi
hans, svo sem af Ijóðunum'.
Þegar hann kom heim, var
engimn sá góðra Norðmanna,
er ekki fyndi sameinaða í
honum beztu eiginleika þjóð
arinnar, og honum var feng-
inn í heiðursskyni bústaður
í húsi því, er fyrrum var hús
þess manns og skálds, sem
Norðmenn hafa metíð og
meta mest allra, Henriks
Wergelands.
En þjóðskáldið, spámaður-
inn, frelsishetjan og bardaga-
maðurinn, sem kom úr fjög-
urra ára heilsuspillandi fanga
vist, þráði ekki veittan heiður
til þess að geta sólað sig í
ástsæld og frægðarljóma.
Síðan hefur Överland gefið út
tvö greinasöfn og tvær Ijóða-
bækur, og hapn hefur farið
vítt um Noreg, Svíþjóð og
Danmörku og háð marga
hildi fyrir málstað mannúð-
ar, frelsis, réttlætis, sann-
leika og manndóms — og
gerzt spámaður, ekki síður
en á árunum fyrir styrjöld-
ina. Má segja. að eftir atburð
þann, er gerðist á rithöfunda-
þinginu í Stokkhólmi 1946
hafi spár hans ýmsar, svo
sem Grettis, ekki átt langan
aldur. En þá er ég heyrði um
atburðinn í Stokkhóimi, datt
mér í hug úr Njálu: „Högni
tók ofan atgeirinn ok söng í
honum hátt.“ Og enn fremur
orð Rannveigar við Högna
um það, að atgeirinn segði
manns bana. eins eða fleiri.
. . Og víst hefur síðan staðið
meiri styrr um Arnulf Över-
land en nokkurn mann ann-
an á Norðurlöndum. Enn hef-
ur hann kallað lygina lygi og
harÖtjóran riTiárðstjóra, -sv-ik' -
arann svikara og þrælinn
þræl, og enn hefur hann veg-
ið harðast að þeim, sem
þregða yfir sig skikkju mann-
úðar og réttlætis, þá er þeir
„áforma að blóðmarka allar
þjóðir.“ Enn hefur hann
hrópað: „Fyrirgefið þeim
ekki. Þeir vita hvað þeir
gera!“ Enn hefur hann og
dæmt þá hart sem sjáandi sjá
ekki og heyrandi heyra ekki
né skilja. Enn hefur hann
hrópað varnaðarorðin: „Þú
mátt ekki sofa!‘í‘ Enn hefur
hann sagt hátt og snjallt:
„Ver þig í fólksins samfylgd
sjálfan og svo þín börn! Því
hún logar, álfan!“ Og nú hef-
ur rödd hans verið heyrð af
miklum og sívaxandi meiri-
hluta Norðmanna; Dana og
Svía. Nú er hann orði-nn spá-
maður allra þessara þjóða,
spámaður, sem þær hlusta á
flestum öðrum fremur.
Og nú er hann hingað kom-
inn — út til fslands.
Velkominn, Arnulf Över-
land! !
GuSm. GísSason Hagalín.
og hjálparstúlku í eldhús vantar nú
þegar.
HÓTEL VÍK.
mmm
pianosRiiimgur.

VESTUR-ÍSLENZKT píanó
Sinillingurinn. Agnes Sigurðs
són kom hir.gað vestan um
haf á laugardaginn var og
mun hún halda hér hljóm-
leika um næstu helgi. Eftir
að hún hefur haldið hér
nokkra hljómleika, mun hún
fara til Ákureyrar og efna
þar ifcil hljómleika.