Alþýðublaðið - 08.07.1948, Blaðsíða 5

FiinmtuiíágMi? Stu^óU- tS48'
v-i!
Gyifi Þ. Gísiason:
Kol og
BLÖÐ SJÁLFSTÆÐIS-
FLOKKSINS gerðu fyrir
skömmu þjóðnýtingu brezku
kolanámanna að umtalsefnn
skýrðu lesendum sínum frá
því, að þjóðnýtingin hefði gef
dzt hörmulega, og væru augu
manna á Bretlandi að opnast
fyrir skaðsemi þjóðnýtingar,
svo sem gleggst mætti sjá á
því, að einn af aðalstjórnend
um hinna þjóðný.ttu náma,
Sir Charles Reid, hefði ný-
lega sagt lausu star'fi sínu og
ekki viljað bera ábyrgð leng
ur ,á þessu voðafyrjrtæki.
Hér er um að ræða dauft
bergmál af miklu herópi,
sem brezk íhaldsblöð lustu
upp fyrir alllöngu gegn þjóð-
nýtingunni á Bretlandi og
ætlað var að hræða brezku
stjórnina frá fyrirætlunum
sír.um um þjóðnýtingu stál-
jðnaðarins. íhaldsblöðin
sögðu, að afköstin í kolaiðn-
aðinum væru nú minni en
þau hefðu verið 1938. kola-
uámurnar hefðu tapað 25
milljónum punda á fyrsta
starfsárinu, verðið á kolum
befði hækkað, en gæðin hefðu
versnað og fjarvistir aukizt.
í þessari grein mun verða
rætt um þessar staðhæfingar
og sýnt fram á, að hér er
hvorki um að ræða rök gegn
þjóðnýtingu almennt né held
ur því, að þjóðnýting nám-
anna á Bretlandi hafi verið
mikið framfaraspor og orðið
Itil mikils góðs.
Saga kolaiðnaðarins brezka
hefur verið næsta dapurleg á
síðustu áratugum. Engum,
sem til þekkir, mun koma til
hugar að halda því fram. að
þessi iðnaður sé nú afkasta
mikill eða ástand hans til fyr
írmyndar. En enn þá síður
mun það getað hvarflað að
nokkrum, sem eitthvað hefur
fylgzt með þessum málum, að
það sé sök þjóðnýtingarinn-
ar. Fyrir hina fyrri heims-
Styrjöld var góðæri í kolaiðn
aðinum og þá urðu ýmsar
framfarir. en ,námurnarivoru
tnýttar tií hins ýtrasta, og
hugsuðu námueigendurnir
fyrst og fremst mun stundar-
hag, en ekki framtíð iðnaðar
5ns.
Síðan 1913 hefur iðnaðin-
tim hins vegar síhrakað, og
sanrleikurinn er sá, að við
lok heimsstyrjaldarinnar síð
ari Iá við algeru hruni í
brezkum kolaiðnaði, einum
heízta undirstöðuatvinnuvegi
Breta og játuðu þetta allir á-
byrgir aðilar í Bretlandi.
1913 nam kola framléiðslan
287 millj. smál., en 1945 var
hún þriðjungi minni eða 174
millj. smál. 1913 unnu 1,1
milljón tmanna í námunum.
en 1945 hafði þeim fækkað
niður í 709 þúsund. 1913
voru flutt út 73 millj. smál.
af kolum, en 1945 voru flutt-
ár út aðeins 3 millj. smál. og
var mikill skortur á kolum
innanlands. Á þessum árurn
dróst brezkur kolaiðnaður
hörmulega aftur úr iðnaði
ýmissa annara kolafram-
leiðsluþjóða, hvað afköst.
tækni og aðbúnað námu-
ímanna sner.ti:
•Frá 1913 til 1938 jukust
kneðalafköst í námuro Breta
lum aðeins 13%, þótt miklar
itækniframfarir yrðu í heim-
|num á þessum árum, cn á
sama tíma jukust þau um 59
% í Póllandi, 64% í Ruhrhér
aðinu á Þýzkalandi og 101%
í hinum þjóðnýttu námum
Hollendinga. Framleiðsla
hvers kolanámumanns var
160 msir: í Bandarikju.num
en í Bretlandi. og á Þýzka-
landi 40% meiri. Jafniramt
höfðu svo harðar vinnudeilur
hvað eftir annað lamað iðnao
inn, og tortryggni verka-
manna í garð vinnuveitenda
muh í engri brezkri atvir.nu
grein hafa verið meiri eða rót
grónari.
Haustið 1944 skipaði
brezka stjórnin nefnd sér-
fræðinga til þess að rannsaka
ástand kolaiðnaðarins, og var
Sir Charles Reid formaður
her.nar. Nið.urstöður nefnd-
arinnar voru þær, að ástand
iðnaðarins væri hörmulegt og
að geysi átak þyrfti til að
lyfta honum úr niðurlæging-
unni og gera hann aftur að
traustum hornsteini undir
stóriðnaði Breta.
Ef það er nú sök þjóðnýting
arinnar, að ekki hefur tekizt
á 18 mánuðum að gera
brezka kolaiðnaðinn að af-
kastamiklum fyrirmyndar-
iðnaði, hverju var þá um að
kenna. að þessum iðnaði hrak
aði svo ægilega á síðustu 30
árunum, er einkaframtakið
var driffjöður hans, að hann
var að hruni kominn. þegar
hann var þjóðnýttur? Og
svari nú þau blöð Sjálfstæð-
isflokksins, sem hafa verið
að fordæma þjóðnýtinguna
og kenna henni um, að allt
er nú ekki eins og það ætti
að vera,
Ef dæma á um gildi þjóð-
nýtingarinnar fyrir afköstin
í iðnaðinum, á auðvitað að
bera saman afköstin síð-
ustu árin, meðan námurnar
voru í einkaeign, og afköstin
nú. Þetta gera íhaldsblöðin i
Bretlandi samt ekki, heldur
bera saman afköstin nú og
afköstin 1938 og 1939, en þá
voru þau tiltölulega mikil
eða 1.14 smál. a, meðaltali á
vöku. 1947 voru afköstin 1.07
smál. á vöku, og það er 1 sam
bandi við þessar tölur. sem
hróp brezku íhaldsblaðanna
hefur orðið hvað hæst, svo
hátt, að ómur þess hefur bor-
izt hingað til lands. Um það
er þagað, að 1931 voru af-
köstin 1.08 smál. og 1919 að
eins 0.75 smál., og ekki voru
þó námurnar þjóðnýttar þá.
Um það er líka þagað, að frá
1939 og til stríðsloka fóru af
köstin ávalt minnkandi. Það
var framlag einkarekstursins
í kolaiðnaðinum til styrjald-
arátaks Breta. 1944 og 1945
vor.u- afköstin komin niður í
1.0 smál. á vöku, en 1946
jukust þau upp í 1.03 mál.
Það eru þessi afköst, sem bera
á afköst hinna þjóðnýttu
náma saman við. 1947 jukust
afköstin upp í 1-07 smál.
og fyrstu 21 vikunni á þessu
ári urðu þau 1.10 smál. á
vöku. Það hefur því tekizt
að auka afköstin verulega í
hinum þjóðnýttu námum1, ng
þau eru orðin miklu meiri
en þau voru í stríðinu. þótt
þau séu að vísu ekki enn orð
in eins mikil og rétt fyrir
stríðið,
Þá hefur verið gert mikið
veður út af því, að bókfærð-
ur halli á rekstri námanna
nam á síðasíliðr.u ári 25 null
jónum punda. Enginn hefur
að vísu haldið því fram, að
loka ætti námunum, fyrst
þær gætu ekki borið sig. frek
ar en því hefur verið haldið
fram hér á lar.di, að við æ'tt
um að hætta að.stunda útgerð
og landbúnað sökum þess að
greiða hefur orðið uppbætur
úr ríkissjóði á ýmsar afurðir
þessara atvinnugreina til þess
að atvinnurekendur teldu
borga sig að framleiða þær.
En brezk íhaldsblöð virðast
telja hallann á rekstri kola-
námarna sök þjóðnýtingar-
innar, og blöð Sjáífstæðis-
flokksins hér hafa þetta eít-
ir. Er það þá ekki sök einka
rekstursins í íslenskum út-
vegi og Iandbúnaði, að ríkis
sjóður þarf nú að greiða stór
fé með ýmsum heíztu afurð
um þessara undirstöðuat-
vinnuvega hér á landi?
Auðvitað er hvorugt rétt.
Halli brezku kolanámanna
og uppbótagreiðslurnar á ís-
landi standa ekki í sambandi
við rtekstursform atvinnu-
veganna. heldur liggja til
þeirra sérstakar orsakir, að
vísu ekki þær sömu — og
þær eru ekki einu sinni hlið
stæðar •— en þær eiga það
sameiginlegt, að þær eru sér
■staks eðlis og óskyldar rekst-
urskerfi atvinnugreinanna.
Stjórn hinna þjóðnýttu náma
tók við þeim í mikilli niður
níðslu og skipulagsleysi. Hún
þurfti þegar í stað að verja
geysifé til endurskipulagn-
ingar og margs konar endur-
bóta. sem þó urðu ekki tald-
ar eignaauifcning í búkum fyr-
irtækisins, en koma að miklu
gagni framvegis. Kjör námu-
manna voru slæm og aðbún
aður þeirra hraksmánarleg-
ur, enda reyndist æ erfiðara
að fá menn til vinnu í námun
um. Á árinu 1947, fyrsta ár-
inu, sem námurnar voru í
opinberri eign, fengu námu-
mennirnir kjarabæhur. sem
taldar eru hafa numið 60
milljónum punda, bæði í
formi launahækkana og
bætts aðbúnaðar. — kjara-
bætur, sem það þjóðfélag,
■sem í tvær aldir hefur átt
mikið af velmegun sinni að
þakka striti námumannsins,
vissulega skuldaði þessari
stétt enda hefur stjórn nám-
anna inú tekizt að hef ja nárnu
mannsstarfið aftur til vegs
og virðingar, svo sem sjá má
af því, að nú fjölgar aftur í
námunum. Tala námumanna
er nú 724 þús., en var 692
þús. í árslok 1946. Með tilliti
til þess, hversu geysilegt á-
tak hefur þurft til þess að
stöðva hrunið og snúa þróun
inni við, og með tilliti til
þeirra miklu kjarabóta, sem
verða verzlanirnar lokaðar
frá og með 12. júli
til 26. júlíi.
jorn mmmmn
námumer.nirnir hafa feng-
ið ''g eru .iTævra en
helmingi meiri en hall-
inn. hlýtur 25 milljón
punda tap að teljast smá-
vægilegt, einkum þegar þess
er gætt, að verið er að leggja
grundvöll að nýrri tækni og
■stórbættum vinnuskilyrðum.
Hér er raunverulega um að
ræða fjárfestingu. sem á eftir
að bera ávöxt síðar.
Enginn skyldi halda, að
þetta væri í fyrsta skipti, sem
brezki kolaiðnaðurinn er rek
inn með halla. Fyrir fáum ár
um fengu brezkir námueig-
endur 20 millj. punda fram-
lag úr ríkissjóði. Það fram-
lag var ekki notað til hags
bóta fyrir námumenn, og það
gaf engan arð af sér. Stjórn
kolanámanna fær halla síðast
liðins árs ekki greiddan úr
ríkissjóði. Henni er ætlað að
jafna hann síðar. Og hún á-
lítur, að sér muni takast það.
Þá hefur verið kvartað yf
ir því, að kolaverðið hafi
hækkað. Það hefur hækkað
um 6 sh. og 6 d. smálestin síð
an námúrnar voru þjóðnýtt-
ar, en rúmlega 6 sh. af verð
hækkuninni hafa verið notað
ar til ýmisskonar kjarabóta
fyrir námumennina. Með til-
íiti til hækkaðs verðlags á
rekstursvörum ýmsum þarf
engum að koma slík hækkun
á óvart, og allra sízt þegar
þess er gætt, að á síðastliðn
um 5 árum hefur kolaverðið
hækkað um 19 sh. og 6 d.
Þá hefur og verið kvartað
yfir því, að kolin séu nú verri
en þau voru fyrir stríð. Eng
inn mun mæla á móti því, en
fáir munu svo óskammfeiln-
ir að halda því fram, að gæða
rýrnunin hafi hafizt með þjóð
nýtingunni. Gæði brezkra
kola hafa nú um alllangt
skeið farið versnandi, og á
það að sögn sérfræðinga. fyrst
og fremst rót sína að rekja
til þess, að lengi hefur verið
lögð á það einhliða áherzla að
gjörnýta aðeins beztu nám-
urnar, auk þess sem vinnslu
Lokað vegna suntarleyfa
frá 11.—25. þ. m.
Bafcarf A. Bridde
Hverfisgötu 39.
tækninni hefur verið ábóta-
vant. Enguit sanrigjörnuin
mar.ni dettur í hug. að stjórn
hj.nna þjóðnýttu náma geti
ráðið bót á slíku í einu vet-
fangi.
Þá er komið að síðasta at-
riðinu í sókninni gegn þjóð-
nýtingu brezku námanna, en
það er, að fjarvistir hafi á
síðastliðnu ári verið meiri
en fyrir stríð eða 12,43%,
miðað við 6,82% 193B. og að
1,6 millj. smál. framleiðsla
hafi tapazt á síðást liðnu ári
vegna vinnudeilna. En hér er
beitt sams konar rökfö'lsun
og þegar rætt var um afköst-
in. Það á ekki að dæma hið
þjóðnýtta fyrirtæki eftir því,
hvort fjarvistirnar eru nú
meiri eða minni en þær vorvi
rétt fyrir strið, heldur eftir
hinu, hvor.t þær eru meiri eða
minni en síðustu árin áður
en námurnar voru þjóðnýtt-
ar. Frá 1938 jukust fjarvist-
irnar nefnilega stöðugt til
1945, úr 6,82% 1938 í 16,31%
1945. 1947 voru þær hins
vegar 12,43%, svo sem áður
getur, og í fyrstu vikunni á
þessu ári 11,12%, svo að
einnig á þessu sviði hefur
stjórn hinna þjóðnýttu náma
orði.ð mikið ágengt. Og þegar
fjarvistirnar nú eru bornar
saman við fjarvistirnar fyrir
stríð, verður að geta þess, að
þá var atvinnuleysi og námu-
maðurinn þóttist góður, ef
hann gat fengið að vinna 3
daga í viku, en var því alls
óvanur að vinna 5 eða 6 daga
í viku. Það er rétt, að á síðast
liðnu ári urðu allmiklar
vinnudeilur og að kolafram-
leiðslan varð þeirra vegna
allmiklu minni en ella. En
það gleymist að segja frá því
í þessu sambandi, að aðeins
þrem árum áður, á úrslitaári
stríðsins, begar bandamenn
gerðu innrásina á meginland-
ið, urðu svo miklar vinnu-
deilur, að minnkun kolafram-
leiðslunnar varð 'nelmingi
meiri. Það er forðazt að minn-
ast á allsherjarverkfallið
1926, þegar allar brezkar
námur voru lokaðar mánuð-
um saman og Bretar urðu
meira að segja að flytja kol
inn, milljónir smálesta. Og
það er þagað um það, sern
mestu máli skiptir þó og allir
kunnugir vita og viðurkenna,
að hefðu námurnar ekki ver-
ið þjóðnýttar, hefðu orðið
mikiu meiri vinnudeilur og
þar af leiðandi miklu meiri
framleiðsluminnkun af þeirn
sökum en þó varð raun á.
Að síðustu skal þess getið,
Fcamh. á síðu. j