Alþýðublaðið - 18.01.1950, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 18. janúar 1950.
AI.ÞVf)UBLAÐIÐ
FYRIR FJÓRUM ÁRUM
skrifaði gagnkunnur maður
eftirfarandi lýsingu á Bæjar-
bókasafni Reykjavíkur í Al-
þýðublaðið. (Greinin nefndist
„Bókasafnið í Timbuktu“):
,,Við Ingólfsstræti stendur
hús nokkurt á horni þess og
Amtmannsstígs. í gluggum
þess má lesa: Bæjarbókasafn
Reykjavíkur. Eins og nafnið
foendir á, rekur Reykjavíkur
foær þetta safn. Það mun nú
vera aðal útlánasafn höfuð-'
foorgarinnar, sem ryður frá sér i
1 útlán, að því er hin árlega
skýrsla segir, er birtist á ári
liverju í dagblöðum bæjarins,
nálega 15000 bindum bóka á
ári. Maður gæti nú búizt við,
að búið væri sem bezt að þessu
eina almenningssafni borgar-
ínnar og nálega eina útlána-
safninu á þeim virðulega stað,
foæði að bókakosti, húsakynn-
íim og starfsliði.
Ég er einn af þeim, sem
koma alloft í Bæjarbókasafnið,
foæði til að lesa þar og fá lán-
aðar bækur, stundum á daginn,
en oftast á kvöldin. Varla er
foeldur í annað hús að venda j
Landsbókasafnið er lítið út-
lánasafn, enda útlán á þeiin
tíma, er annir dagsins hertaka
tíma hins starfandi manns.
Auk þess lánar það ekki bækur
á íslenzku, sem lærðir menn
kalla fagrar bókmenntir. j
Bærinn fær leigð þrjú her-
foergi á neðri hæð hússins, og
úr þessu rúmi hefur verið af-
þiljaður ofurlítill klefi, sem á
víst að heita skrifstofa bóka-
safnsins. Áður mun enginn
‘ slíkur gripur hafa verið á því
foeimili. Til hvers svo sem ætti
foókasafn að hafa skrifstofu? |
Þegar maður gengur inn í
lestrarsalinn, blasir við marni
skrítin sjón. Þar sitja nokkrir
menn við langborð á prikstól-
um. Enginn bókavörður eða |
eftirlitsmaður sést, hvorki til .
umsjónar né afgreiðslu, eins
og í öllum lestrarsöluni í víðri
veröld. Þar er höfuðlaus her.
Hver afgreiðir sig sjálfur.;
Flestir sitja þar í yfirhöfnum
með pottlokin á höfðinu og í
skóhlífum, því að enginn er)
fataklefinn. Hvað ætti svo sem
foæjarbókasafn að gera við
slíkan óþarfa?
Oftast er svo mikið samtal og
foáreysti, að ómögulegt er að
njóta sín við lestur. Menn,
þyrpast í smáhópa eða tveir og
tveir, jafnvel sitjandi uppi a,
foorðunum og samkjafta helzt
aldrei. Minnir slíkt helzt á, er
<dónar hímdu við diskinn í búð-
unum, um og fyrir aldamótin,
t. d. hjá Geir gamla Zoéga og
fleirum og héldu þar kjafta-.
þing. I
Oft er þar slíkur ódaunn og
fnykur, að manni slær fyrir
forjóst, er inn kemur. Lestrar-
stofan er kuldanaust og glugg-
um því oft lokað af gestum.
Senda sumir gestanna frá sér
miður þægilegan lim. Stafar
það sumpart af því, að menn
koma oft blautir inn og láta sig
svo þorrna við lesturinn, en
Mæðin víst miðiir hrein. Er
því varia von, að frt þeim upp-
stigi beilnæmir dampar. Ofan á
foinn venjulega hávaða bætist
það, að fylliraftar slangra þar
oft inn ,og géra hark,
Eitt sinn, er ég kom inn í
lesstofuna, lá drykkjurútur1
nokkur sofandi fram á borðið,
og hraut fast. Ég dvaldist þar.
nokkra stund, og svaf náung- J
inn sem fastast, þegar ég fór. Á
meðan kom aðalbókavörðurinn
inn, og lofaði hann manninum
íið njóta drauma sinna. Starfs- j
fólkið skiptir sér sjaldar. af há-)
vaðanum, enda mun það ekki
rera beint í þess starfshring.
I ví að róg mun vera að gera.
vúð útlánið. j
í lestrarstofunni tr gestabók.
Fæstir gestir munu skrifa sig í
Iiana. Þar getur að líta hin fá-
ránlegustu skrípanöfn (tilbú-
in), dónaorð og jafnvel klám-
teikningar. |
I lestrarstofunni, í opnum
rkápum, er nokkur strjálingur
af góðum og fræðilegum rit-
verkum. eh í flest þetta vantar
meira eða mina. meira að segja
vantar eitt bindi í Salomonsens
ieksikon, svo að aðeins sé nefnt
eitt dæmi, og ef flett er bókun-
um eru víða rifin úr þeim heil
blöð eða klipptar • úr þeim
myndir. Úr Hæstaréttardómum
er t. d. slitið blað eftir blað úr
dómum um skandalamál. Hafa
cinhverjir gestnna gerzt nokk-
uð figralangir, og má segia. að
þarna sé stolið öllu steini létt- *
ara. Er hörmulegt til þess að
vita, að menn skuli haga sér
evo, að stela dýrmætustu bók-
imi úr ritverkum, og ennþá er
)ó hryllilegra til að vita, að
bæjarstjórn (eða meirihluti
hennar) skuli vera svo skiln-
ingssljó að tíma ekki að veita
bókasafninu svo mikið starfs-
iið, að hægt sé að gæta þess, að
dýrmætustu bókum safnsins sé
ekki stolið. Nokkuð af bókun-1
□m, sem ætlaðar eru til nota
fyrir lestrarstofuna, eru í læst
um skápum. Verður þá að leita
til afgreiðslufólksins, þar sem
það er önnum kafið við útlán,1
og til þess að komast í suroa
rkápana, verður að draga af- j
greiðsluborðin frá sökum rúm-
leysis og stöðva útlánið á með-
an.
Afgreiðsluherbergið er svo
lítið, að ef nokkuð af gestum
er inni, verða þrengslin svo
mikil sem drepið væri smjöri í
öskju. Enginn aðskilnaður
milli gesta og starfsfólks, svo
að allt verður iðandi kássa með
öskjulegum starfsháttum.
Þegar inn kemur í útlánssal-
‘nn (þar sem gestirnir velia
bækur), tekur ekki betra við.
Þar blasir hin ægilegasta sjón
við augum gestanna. Salurinn
or lítið herbergi, miðað við þær
bækur, sem þar eiga að komast'
fyrir. Skápar eru frá gólfi til
lofts. Ná engir í efstu hOlurnar
nema þá hinir ógurlegustu
himnastigar, enda eru þær
iafnan óhreyfðar, en helzt1
verður að krjúpa á gólfið »við
bær neðstu.
Varla er hægt að segja að
hver bókmenntagrein sé út af
íyrir sig, heldur sýnist þeim að
mestu hrært hverri innan um
riðra. Stafar þetta að nokkru af
hinum ægilegu þrengslum. Er
|iví ógerningur fyrir ókunnug-
an að leita að vissum bókum
oða bókmennt&greinum, þegar
íillu er grautað saman. Stund-
um hef ég t. d. séð náttúru-
fræði, læknisfræði og sögu inn-
rm u.m íslenzkar skáldsögur.
Sennilega bera gestirnir þetta
fil, því að vart get ég trúað
bókavörðum til að raða upp á
þennan hátt.
í öllum sæmilegum söfnum
er auðvitað hverri grein raðað
út af fyrir sig og hún merkt
r.kýrum stöfum, svo að ekki
þurfi að leita langt yfir
rkammt.
Bækurnar í hillum þessum,
og raunar fleiri skápum útláns-
ins, eru oftast í óskipulögðum
haug í hillunum. Sjaldnast
ctanda þær upp á endann, en
ef svo vill til, eru þær oftast á
höfði eða kjölurinn inn og opn-
an út. Vitanlega er engin leið
að finna bók innan um haug-
ana. Reyndgr má það furðu
gegna. að iafn bókelskur lýður
rem íslendingar eiga að verá,
rkuli haga sér alveg eins og
svín í umgengni við bækur, en'i
raunar er fólkinu nokkui vork-
unn í þessum þröngu og sið-
soillandi híbýlum. Ef riokkur
ös er. verður allt ein iðandi
kös. Milli fullorðna fóiksins
troðast svo krakkar, olnbóg-
andi sig áfram, snuðrandi eftir
glæpareyfurum. því að ekki
h'mir bærinn að hafa sérstakar ^
útlánadeildir fyrir börn, eða
barnalesstofur eins og annars
staðar er gert í hinum sið- (
menntaða heimi. Þarna eru
!íka margar þær bækur á boð- ,
rtólum, sem eru ekki taldar
börnum heppilegar til lestrar. j
Varla þarf að geta þess, að
enginn bókavörður er til leið- j
beiningar eða gæzlu í útláns- f
herberginu. Þar ganga allir
cjálfala, enda er þar stórum
stolið. Væri þó sízt vanþörf á
slíku, þótt ekki væri nema til
þess að fara með bækur eins og
siðaðir menn. Útlitið á’ mörg-
um bókum þeim, er safnið býð-
ur mönnum til útláns, er með
öllu yfirganganlegt. Þær eru
rifnar, mörg blöð úr sumum,
illustreraðar af lesendum á
ekki sem skemmtilegastan hátt,
krassaðar og krotaðar með alls
konar bulli og svo óhreinar, að
hvítur maður verður svartur
um hendurnar, ef hann snertir
þær.
Bókakostur er þó nokkur í
safninu. Því undrar mann að
sjá engu meira rúm ætlað ís-
lenzkum skáldsögum og Ijóðum
en rúmast í meðal bókaskáp
einstaklings, en glöggskyggn
maður rekst fljótt á lausnina.
Uppi á öllum skápum í af-
greiðsluherberginu liggja
dyngjur af bókum, sem ekki
eru í umferð vegna rúmleysis,
og heyrt hef ég sagt, að haugar
af bókum lægju niðri í kjallara
hússins og mundu grotna þar
niður af raka, enda finnst
stundum fuggulykt af bókum,
sem líklega hafa verið selflutt-
ar upp úr kjallaranum.
Það er mjög einkennandi fyr-
ir safnið, hversu það er ósam-
ctætt. Á ég hér einkum við
lestrarstofusafnið, því að hitt
gegnir minni furðu um útláns-
r.afnið, en fyrir lestrarstofu ætti
hávaðinn af íslenzkum ritum
að vera til’, en hér virðist hend-
ing ein hafa ráðið, hvað er til
og hvað ekki. Allt sýnir kastar-
holubúskapinn og nízkuna, því
að auðvelt hefði átt að vera
að fylla nokkuð í skörðin allt
fram á stríðsár, ef allt hefði
rkki verið skorið við neglur.
Nokkrar gamlar og sjaldgæfar
útgáfur eru til, en allt á stangli.
Svo vantar annað. Engin stór
bókmenntasaga er til yfir ís-
lenzkar fornbókmenntir, ekki
elztu annálar, engin sæmileg
orðabók yfir óbundið mál að
fornu; ekki er Jónsbók (lögbók-
in) þar fyrirfinnanleg. Svo
mætti lengi telja.
Yfirleitt er safnið hraklega á
vegi statt í þjóðlegum fræðum,
og stunda þó margir alþýðu-
menn þessi fræði, enda sjálf-
ragt að slík söfn séu fullkomin
nö bókum á móðurmálinu. Eng-
in þolanleg heimsbókmennta-
saga er heldur til og engin
sæmileg mannkynssaga, og í
góð verk vantar meira eða
minna, oft heil bindi. Ef svo
rpurt er eftir því, sem vantar,
verður starfsfólkið vandræða-1
legt og segir, að það sé glatað,
þ. e. a. s., því hafi verið stolið.
Mjög áberandi er vöntun á op-
inberum eða hálfopinberum
rkýrslum og gögnum, sem al-
menningi eru nauðsynleg.
Sjaldan ber árangur að spyrja
um þess háttar. Sem dæmi má
nefna, að engir Hæstaréttar-
dómar eru til og ekki Alþingis-
og Stjórnartíðindi fyrir mörg
undanfarin ár. Það er með öllu
ótækt, að efnisleg bókaskrá
rkuli ekki vera til, heldur bók-
um aðeins raðað eftir höfund-
um og titlum bóka. Er þessa
enn meiri þörf en í vísindaleg-
um söfnum, því að varla er von,
að starfsfólk geti leyst úr öll-
um vandkvæðum manna eftir
minni, en gestir miður færir að
bjarga sér sjálfir. Spjaldskrá
safnsins er mjög ófullkomin.
Komið hefur það fyrir, að ég
hef fundið bækur, sem ekki eru
til í spjaldskránni, og stundum
oru bækur í spjaldskránni, sem
alls ekki virðast vera í safninu.
Starfsfólkið býst ég við að
ræki starf sitt eftir beztu getu,
cn það kemst ekki yfir annað
on nauðsynlegustu afgreiðslu.
Það er svo að segja neglt við
afgreiðsluborðin og getur varla
hlaupið frá til að finna bækur
fyrir gesti. Mest hefur mig
undrað á því, að þegar ég kem
á daginn, sé ég oft þrjá og fjóra
starfsmenn, en á kvöldin, þeg-
J
Kollurinn í bókhlöðu Bæjarbókasafnsins er frægur meðal
þeirra, sem safnið stunda. Á honum eru alla jafnan geymdar
bækur, sem eru til útláns, óg er þetta litla dæmi ljós mynd af
þeirri rækt, sem íhaldið leggur við menningarmál bæjarins.
í 5
Fáir bókamenn mundu telja
það góða meðferð á bókum að
geyma þær í þéttum röðum í
gluggum húsa í þessu rigninga
landi. En aðstæður Bæjarbóka-
cafnsins eru slíkar, að hjá því
verður ’ ekki komizt, eins cg
myndin sýnir.
ar mest sýnist vera að gera, eru
aðeins tvær hræður, hvor við
Eitt borð, og munu oftast haía
nóg að gera. Mun og starfslið-
inu nokkuð hafa verið fækkað
nú á síðustu árum. Heyrt hef
ng, að starfsliðið hafi búið við
hin ægilegustu sultarlaun, sem
cngri stofnun annarri en bæn-
um þætti sæmandi að bjóða.
Ég hef komið í allmörg alr
menningsbókasöfn á Norður-
löndum. Þar er allt snyrtilegt,
allar bækur í röð og reglu,
jiokkaiegar og hreinar, að ég
tali ekki um órifnar, nógir leið-
beinendur og gæzlumenn, salir
smekklegir og rúmgóðir, full-
komið næði til lestrar, fata-
geymsla o. s. frv., og í smábæj-
um í þessum löndum bera bóka-
Eöfn af þessari holu eins og gull
af eiri. Maður gæti sannarlega
haldið, að hann væri ekki stadd-
ur meðal íslendinga, sem stand-
ast ekki reiðari, en ef dregið er
í efa, að þeir séu meðal fremstu
menningarþjóða, og það á 20.
öldinni. Hann þyrfti ekki að
hafa ríkt ímyndunarafl til að
halda, að hann hefði endastung-
•izt úr siðmenningunni suður í
Timbuktu í miðri Afríku og
kæmist til sjálfs sín innan um
biksvarta blökkumenn, og
hann þyrfti ekki að vera ýkja
hugkvæmur til þess að láta
flökra að sér, að æðsta höfuð
svona stofnunar væri af eitt-
hvað líkri menningargerð og
negrahöfðinginn, sem ætlaði að
bera biblíuna í munn sér, þeg-
ar trúboðinn fór að terra hana
að honum.
Hvernig í Iifandisósköpun-
um stendur á svona Bakka-
bræðrabúskap? Hvílíkur bjálfa
dórnur og vesalmennska, að
höfuðborg íslenzka lýðveldis-
Ins, sem telur nálega 50,000 í-
búa, skuli ekki eiga sæmilegt
bæjarbókasafn, sem siðað fólk
geti komið inn í. Hver ber á-
byrgðina á þessum bókaspil]-
andi og mannskemmandi að-
búnaði? Ekki starfslið stofn-
unarinnar, sem virðist. gégna
ctárfi sínu eftir beztu getu.
Auðvitað þeir, sem þessum bæ
Etjórna, hæjarstjórnin, eða
meiri hluti hennar. Almenning
ur á heimtingu á, að bærinn
Éjái honum fyrir góðu og að-
gengilegu bókasafri í vistieg-
um húsakynnum með nægi-
legu, góðu, vel menntuðu og
EÓmasamlegá launuðu stárfs-
liði. í almenningsbólcasöfnun-
um er raunar enn meiri þörf
fróðra og menntaðra starfs-
manna en í söfnum til vísinda-
tegra nota. því að í hinum fyrr-
nefndu þurfa þeir að veita alls
Framh. á 7. síðu.