Alþýðublaðið - 21.03.1950, Qupperneq 5

Þriðjudagur 21.! marz 1950.
ALÞYfiUBLAPIÐ
BÆKUR OG HÖFUNDAR
ímjuríir og annar gróður
SÍÐASTA RITGERÐASAFN
Halldórs Kiljans Laxness,
,,Reisubókarkorn“, minnir á
garð, sem prýddur er nokkrum
ílmjurtum, en hefur einnig að
geyma mikið af öðrum gróðri.
Maður rifjar upp fyrir sér nið-
urlagsorð „Birtíngs“ og óskar
jaess, að höfundurinn legði
aukna alúð við að rækta garð-
inn sinn.
Laxness er fjölhæfur rithöf-
undur, og „Reisubókarkorn" er
margbréytileg bók í meira Iagi
og skemmtileg aflestrar, þó að
oftast valdi því fremur fram-
setning en efni. Bókin er safn
ritgerða og greina, sem höfund-
urínn hefur birt í blöðum og
tímaritum undanfarin ár. Lax-
ness virðist hafa tínt tii allt af
þessari framleiðslu sinni, þegar
hann bjó bókina undir prentun.
Sumar greinarnar eru þó væg-
ast sagt úreltar við útkomu
íbókarinnar. Lesandanum bregð-
ur í brún við að rekast á end-
iurprentaða dægurgrein, þar
sem Wailace er spáð sigri í for-
setakosningunum í Bandaríkj-
iunum, þó að löngu sé kunnugt,
að hann reyndist eiga minna
fyígi að fagna en frambjóðend-
«r góðtemplarareglunnar og
náttúrulækningafélagsins. Svip-
að er að segja um flestar þær
greipar bókarinnar, er fjalla
um innlend stjórnmál og aðild
Islands að samvinnu og varnar-
samtökum lýðræðisríkjanna.
Þær eru í slíkri mótsögn hver
við aðra, að áróður þeirra og á-
lyktun missir marks, svo að
andmæli verða óþörf. En víst
er gaman að því, sem Laxness
dettur í hug, og frarnsetningu
hans á skoðunum sínum.
Ritgerð eins og Lítil saman-
t'ekt um útilegumerm á sér
sennilega sögu, er ekki hefur
verið rakin. Höfundurinn hef-
ur lagt mikla vinnu í að afla
þessa efnis og athuga það.
Mann grunar, að Laxness hafi
stofnað til þessarar könnunar á
útilegumannasögum í öðrum
tilgangi en heyja efni í ritgerð.
Kannski hefur vakað fyrir hon-
um að skrifa skáldsögu um úti-
iegufóík. Sé sú tilgáta rétt, hef-
ur Laxness bersýnilega horfið
frá þessu ráði einhverra orsaka
vegna og gramizt tímatöfin og
fyrirhöfnin. Ályktun ritgerðar-
innar gæti einmitt stafað af
slíkri gremju, því að hún er
hvorki vísindaleg . né sannfær-
andi.
Sérstök ástæða er til að
benda á greinina Eftir gesta-
boðið. Hún er skrifuð í minn-
ingu Erlendar í Unuhúsi og
bregður upp í skæru Ijósi fág-
aðrar ritsnilldar og skarprar
hugkvæmni skýrri og fagurri
mynd þessa manns, sem kvað
hafa verðskuldað allt það mikla
lof, er borið var á hann látinn.
Afmæliskveðjan til frú Hlínar
í Herdísarvík er raunar mikl-
um mun rislægri, en verður þó
minnisstæð, vegna einlægninn-
ar og hlýjunnar. Tign Herdís-
arvíkur og persónuleiki frú
Hlínar hefur hitt viðlWæman
streng í brjósti skáldsins.
.Megingildi bókarinnar er
greihar hennar um bækur og
rithöfunda. Laxness hyllir Sig-
urð Nordal sextugan, fagnar
Kalídór Kiljan Laxnsss.
íslenzku þýðingunni á „Jó-
hanni Kristófer“ og kynnir
Romain Rolland löndum sín-
um, fjallar um vísnagerð ís-
lendinga, skrifar í gáska um
Þórberg Þórðarson sextugan,
en af virðingu um Gunnar
Gunnarsson á sömu tímamót-
um ævinnar, minnist Arnar
Arnarsonar í tilefni af nýrri út-
gáfu ljóða hans og leggur út af
kvæðinu Þá var ég ungur, skip-
ar Jóhannesi úr Kötlum fimmt-
ugum á þjóðskáldabekk og rek-
ur kynni sín af Nonna. í við-
bæti minnist hann svo Strind-
bergs á danskri tungu og ræðir
norræna bókaútgáfu í grein
ritaðri á ensku. Fyrri greinin
er merkileg að því leyti, að
Laxness metur Strindberg svo
mikils, að hann gengst við því
að hafa orðið fyrir áhrifum af
skáldskap hans og skoðunum
og þakkar honum að verðleik-
um lærimeistarastarfið rnjög á
aðra lund og sómasamlegri en
IlamsUn og Hemingway, sem
hann hefur þó meira af þ.egið.
Síðari greinin væri betur ó-
skrifuð, nema vakað hafi fyrir
höfundinum að narrast að les-
endunum.
Af greinum þessum um bæk-
ur og rithöfunda ber ritgerðin
um Nonna mjög af. Hún lýsir
séra Jóni Sveinssyni snilldar-
lega og hefur auk þess að
geyma ýmsar athyglisverðar
játningar. Raunar er jafnan því
líkast sem Laxness fari hjá sér,
ef hann minnist á þau löngu
liðnu ár, þegar hann var í vist
hjá kaþólskum. En Nonna-
greinin ber því vitni, að þetta
tímabil hefur reynzt honum
mun meira virði en hann vill
U
nnn
LOFTUR GUÐMUNDSSON
er svo fjölhæfur rithöfundur,
að maður getur átt á öllu von
frá hans hendi. Nú síðast hef-
ur hann auðgað barnabók-
menntir okkar að ágætri sögu’,
sem hann nefnir „Síðasti bær-
inn í dalnum“.
Sagan er skrifuð í þjóðsagna-
stíl, og hefur höfundurinn sýni
lega strax í upphafi ætlað
henni það hlutverk að verða
efni og texti samnefndrar kvik
myndar, er frumsýnd var fyrir
skömmu hér í bænum. Þetta er
ævintýri, sem byggt er á ís-
lenzkri þjóðtrú, en höfundin-
um tekst eigi að síður að
tengja það samtíðinni og gera
söguna nýstárlega. Því veldur
tækni hans og hugkvæmni.
Gerð sögunnar er hnitmiðuð,
hún er bráðskemmtileg aflestr
ar og í senn við hæfi barna og
fullorðinna. Loítur ætti að gera
meira að því hér eftir .en hing-
að til að skrifa fvrir börn og
unglinga, því að auk rittækn-
innar og hugkvæmninnar þekk
ir hann mætavel sjónarmið og
hugmyndaheim yngri lesend-
anna, enda hefur hann til
brunns að bera í því efni bæði
menntuh og reynslu. Rithöíund
ar okkar hafa til þessa lagt of
Iitla rækt við barnabókmennt-
irnar. Þetta er mjög miður
farið og sannarlega sárt til þess
að vita, að meginhlutinn af les
efni barna og ungiinga hér á
landi sé þýddar sögur, sem allt
of oft eru valdar af handahófi,
og auk þess margar hverjar ís-
lenzkaðar af bögubósum, er
vonandi eiga ekki sína líka
annars .staðar í heimsbyggð-
inni. Loftur Guðmundsson ætti
oftar að koma til liðs við þá,
sem bæta vilja úr skortinum á
íslenzkum barnabókum. Hann
er í tölu þeirra rithöfunda okk-
ar, er hafa hæfileika og reynslu
Loftur Guðmundsson.
til að skrifa þannig fyrir börn
og um börn, að talizt geti til
bókmennta.
„Síðasti bærinn í dalnum“
verður .áreiðanlega vinsæl bók,
enda á hún það skilið. Hún er
mjög kunnáttusamlega byggð,
skemmtilega sögð og skrifuð
á lifandi máli, sem vitnar um
hagleik og smekk höfundarins.
Hún er í fremstu röð íslenzkra
barnabóka, og íullorðna fólkið
mun einnig lesa hana sér til á-
nægju, ekki hvað sízt vegna
þess, að hún vekur minningar
liðinna æskudaga og opnar les
endunum ævintýraheim þjóð-
sagnanna og- þjóðtrúarinnar.
ísafoldarprentsmiðja gefur
söguna út og hefur vandað til
búnings hennar að öðru leyti
en því, að pappírinn er af lé-
legri tegund, en afleiðing þess
er sú, að hinar mörgu og
skemmtilegu myndir hafa stór
spiUzt-í prentupnni. Sagan er
samt auðvitað í sínu gildi fvrir
því, þó að sannleikurinn sé
hins vegar sá, að illa prentaðar
mynair fara góðri bók álíka iila
og rifin og óhrein klæði .blóma
rós í tilhugalífi.
Helgi Sæmundsson.
vera láta, og betra væri honum'
og öðrum að trúa á páfann en
Stalin! Greinin um Örn Arnar-
son er snotur og réttmæt, en
Laxness ofmetur í ríkum mæli
kvæði hans Þá var ég ungur.
Það er síður en svo í röð betri
kvæða þessa snjalla og
skemmtilega skálds, hvað þá
að því beri að skipa í öndvegi.
,,Reisubókarkorn“ jafnast
ekki á við „Dagleið á fjöllum“
eða „Vettvang dagsihs“. svo að
ekki sé minnzt á. „Alþýðubók-1
ina“, sem er og verður einhver j
fegursti hlekkurinn í festi
bókmennta okkar á þessari öld. j
Margar af greinunum í „Reisu-!
bókarkorni“ eiga ekki heima í
ritgerðasafni. þó að þær hæfðu
dável ,,Þjóðviljanum“ og
„Tímarití Máls og menningar“,
þegar þær birtust upphaflega.
En beztu ritgerðirnar eru hins
vegar listasmíð, sem vert er að
meta mikils. Útgáfa bókarinn-
ar er vönduð af hálfu prent-
smiðju og útgefanda, en aug-
iýsingaskrumið í tilefni af út-
komu hennar er satt að segja
nieð endemum. Manni finnst
ólíklegt, að útgefandinn sé að
hæða.st að höfundinum, en
þetta er tvímælalaust mesta
oflof, sem heyrzt hefur hér á
bóksölutorginu.
Helgi Sæmundssou.
öóður efniviður, en smíðagal
ÞAÐ FER EKKI HJÁ ÞVÍ,
að gerðar séu strangar kröfur
til rithöfundar, er skrifað hef-
ur slíka skálclsögu og „Söguna
hans Hjalta litla“. Þess vegna
verður maður óneitanlega fvrir
vonbrigðum af hinni nýju
skáldsögu Stefáns Jónssonar,
„Margt getur skemmtilegt j
skeð“. Vissulega er mikill mun
ur á henni og fyrri skáldsög-
unni, en þó er öðru nær en hér
sé_^ um misheppnaða bók að
ræoa. Hún er þvert á móti at-
hyglisverð og skemmtileg. Efni
viðurinn er góður, en smíða-
gallarnir of margir.
Meginkostur sögunnar er
lýsingin á sálarlífi Júlíusaf
Bogasonar. Þetta efni er vanda
samt',' en Stefán hei'ur kannað
það af kostgæfni. Lesandinn.
sér og skilur Júlíus, gerir sér
grein fyrir kostum hans og göll
um og iætur sig m.iklu skiota,
hver örlög hans vetða. Það er
ekki að því að spvrja, að Stefán
leysir prýðilega þann vanda að
búa til sögufólk. Jósef og Þóra,-
Sigrún og Hlífar, Þorsteinn
kaupfélagsstjóri og gamli
skröggur í Lundi bera því vitni,
að hann kann vel til þessa
verks nú sem áður. Sögufólk-
ið í Reykjavík er aftur á móti
fjarlægt pg sérker.nalaust.
nema Hansína. Henni gleymir
lesandinn ekki^í bráð!
Gallar sögúnnar eru hins
vegar þeir. að níðurlagið er allt
of klippt og skorið, málið nokk
uð hnökrótt og byggingin eins
og laus í reipunum. Lýsingarn-
ar eru sumar hverjar ærið lang
dregnar og vangaveltulegar. Er>
oft eru góðir sprettir í sögunni,
og ýmis tilsvör Júlíusar geta
talizt snilldarleg. Viðureign
gamla skröggs í Lundi og
prestsins í afmælishófinu er
heldur ekki með neinum klaufa
brag. Þar hæfa öll skeyti beint
í mark.
Stefáni Jónssyni hefur í bók
þessari orðið of lítið úr góðu
en erfiðu söguefni. Hann er á-
reiðanlega vaxinn vanda 'sög-
unnar, en hefur bersýnilega
ekki gefið' sér nægan tíma til
að vinna úr efniviðnum. Botn-
inn er auk. þess „suður í Borg-
arfirði“, því að höfundurinn
skTst í niðurlagi sögunnar við
Júlíus Bogason í hálfgerðu
reiðileysi. Kannski stafar þetta
af því, að Stefán sé mikilvirk-
ur um of. Það er á fárra færi
að skrifa góða _bók ® hverju
ári í tómstundum. Höfundur
„Sögunnar hans Kjaltá litla“
verður og að hvggja að því, að
til hans eru gerðar , strahgar
kröfur. Það íylgir því ábyrgð
og vandi að hafa skrifað aðra
eins bók.
ísafoidarprentsmiðja hefur
lítið vandað til' útgáfunnar á
„Margt getur skemmtilegt
skeð“. Það myndi vaíalaust æ:
Stefán Jónsson.
ið verk að telja saman prent-
villurnar í bókinni, þó að sam
lagningarvél væri við hönd-
ina, og teikningarnar virðast
vægast sagt tií lýta. Þvílíkur
munur á þessum ómyndum og
teikningunum í „Sögunni hans
Hjalta -litla“!
Helgi Sæmundsson.
Heyrt og lesið
NORSKI rithöfundurinn Ak-
sel Sandemose hefur sent frá
sér nýja skálösögu, sem heitir
„Aliee Atkinson og hennes
elskere“. Sagan gerist á stríðs-
árunum. kvað vefa mjög
skemmtileg aflesírar og hefur
hloíið ágæta dóma. Sandamose
er danskur að ætt, en fluttist
um tvítugt tíl Noregs. Hann rit-
aði fyrstu bók sína á dönsku, en
hóf brátt að skrifa á nörsku
eítir að hann kvaddi ættjörðina
og hefur um áraskeið verið í
tölu sérkennilegusíu og frum-
legustu r'ithöfunda maðal Norð-
manna.
*
DANSKA SKÁLDIÐ Jens
August Schacle sendi frá sér í
haust nýja Ijóðabók, er. nefnist
„Jordens störste Iykke“. Skáld-
skapur Schade þykir sérstæður
og einkennilegur í meira lagi.
...
A. H. WINSNES, prófessor í
Osió, hefur riíað ýtarlega óók
um ævi og skáldskap Sigrhl
Unclsets. Undirtitill bókariimar
er: „Könnun á kristil-eg-ri raun-
hyggjuJ-
SÆNSKA TÍMARITIÐ „Áll
varlöeas beráttáre“ birti nýlega
í snoturri þýðíngp smásögu
Kristmarms Guðmundssonar,
Eins og gengur; Áður hafa birzt
í sama tímariti þýðingar á
tveimur íslenzkum smásögum,
Gamla heyinu, eftir Guðmund
Friðjónsson, og Völuspá á he-
'bresku, eítir Halldór Kiljan
Laxness. i