Alþýðublaðið - 04.06.1950, Blaðsíða 7

Sunnudagur 4. júní 1950.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
ft
FRÆGUS MÁLARI sagði
Hiér þá sögu, að eitt sinn, er
hann vann að málverki úti á
eyðisöndum Sahara, hafi hann
séð tröll eitt mikið koma labb-
andi um sandinn og stefna til
sín. Eflaust mundi slík sjón hafa
gert margan frávita af ótta, en
Jistamaður þessi lagði frá sér
pentskúfana og bjóst til þess að
heilsa trölisa með handabandi,
en sá þá, sér til mikillar undr-
unar, að þetta var aðeins loft-
speglunarmynd hans sjálfs.
Aldrei hefur rnynd fundizt
jafn mikið til um stærð mína,
— og smæð, sagði listamaður-
inn.
Ég segi þessa sögu sem eins-
konar formála að dálitlu rabbi
um aðra gátu Sahara, sem enn
er óráðin; það eru sandöldurn-
ar. Sumar þeirra eru. aðeins
nókkur fet á hæð, aðrar geta
orðið því, sem naest hundrað
fet á hæð. Og allar eru þær
myndaðar úr sama efni, —
sandi eyðimerkurinnar, sand-
inum, sem allt grefur og gleyp -
ir, jafnvel heilar borgir.
Þar á eyðimörkinni, sem
stormar eru tíðir, mynda sand-
hæðirnar lága og háa samhliða
öldugarða með sex til tíu metra
víðum gjám á milli. Eru gjár
þessar eins og langir, krókóttir
gangar, allt eftir því hvernig
stormsveiparnir hafa myndað
þá í æði sínu. Farir þú um þessi
göng, er engu líkara en þú sért
á reiki um draugalega fangels-
isbyggingu. Það er auðskilið
hvað því veldur, að þegnar eyði
merkurinnar trúa því statt og
stöðugt, að þessir gangar séu að
seturstaðir drauga og djöfla.
Þá eru sandhljómarnir og
trumbuslög sandsins enn óráð-
in gáta, en þeirra náttúrufyr-
irbæra gætir mest í sandhæð-
unum í nánd við Ouargla. Eng-
inn veit hvað veldur hinum
ieyndardómsfullu trumbuslög-
um. Ferðamönnum hefur oft
brugðið heldur en ekki illa í
brún, er þeir heyrðu þau í
fyrsta sinn. Álíta sumir, að
Mjóðið myndist við það, að
sandur fjúki um strám eða ann
an gróður og veki bergmál,
,sem margfaldist í þurru loft-
inu í sandgeilunum.
Sahara eyðimörkin er að vísu
ekki fjölfarinn staður sumar-
leyfishópa, en auðveldari er hún
orðin yfirferðar heldur en marg
an grunar. Áætlunarbifreiðir
halda uppi reglubundnum ferð-
um milli byggðra staða á eyði-
mörkinni, oft á viku hverri.
Það var þó fyrst árið 1922, sem
vélknúnu farartæki var ekið
yfir hana þvera.
Slík eyðimerkurferðalög eru
farartækjunurn þolrauh mikil.
Áætlunarbifreiðirnar eru stærð
arbákn, á tólf tvöföldum hjól-
um. Þær taka fjölda farþega,
virðast geta klifið hæstu sand-
öldur og sjaldan kemur það fyr
ir, að þær sitji fastar. En ef
svo fer, verða allir farþegarnir
að stíga úr þeim, vopnast skótl
um og moka frá ferlíkinu og
ýta því, unz það getur aftur
farið frjálst ferða sinna, Miður
þægilegt mun sumum finnast að
'títa út um glugga bifreiðarinn-
ar, þegar hún er um það bil að
nalda fram af brún hárrar sand
öldu, og virðist þá sem bver-
hnípi blasi við.
Ekki er auðvelt að rata um
eyðimörkiná, og eru því inn-
fæddir leiðsögumenn jafnan
ineð í slíkum ferðum. Franska
stjórnin hefur látið steypa all-
háar, þrístrendar vörður á leið-
unum með hálfrar mílu milli-
bili, en oft kemur það fyrir, að
sandurinn gréfur þær á löngu
svæði. Auk þess er eyðimörkin
svo öldótt, að óvíða sést frá
einni vörðunni til þeirrar
EYÐIMÖRKIN SAHARA er ekki slík auðn sem
margir hyggja, segir ferðalangurinn P. T. Esterton í bók
sinni „Yfir víðar auðnir“ (Across the great Deserts), en
grein þessi er útdráttur úr einum kafla þeirrar bókar.
Mörgum mun koma það á óvart, að stór ræktuð land-
flæmi skuli fyrirfinnast á eyðisöndum „Sahara“ og íbúar
þeirra skipta tugum þúsunda, en frá þessu, og ýmsu öðru
furðulegu yarðandi Sahara, segir í þessari grein.
næstu. Oft má rekja slóðina,
vegna þess að ýmislegt dót og
drasl, sem þeir, er á undan
fóru, hafa kastað „fyrir borð“,
varðar leiðina, en bæði er það,
að sandbyljirnir eru eltki lengi
að færa niðursuðudósir og ann-
að slíkt í kaf, og hirðingjarnir
telia oft ómaksins vert að hirða
slíka hluti.
Sandbyljírnir eru ekki að-
eins verstu óvinir þeirra, er um
eyðimörkina ferðast, heldur og
þeirra, sem yfir hana fljúga.
Þeir gera sjaldnast boð á und-
an sér. Það er ekki alltaf auð-
velt, að hækka flugið svo í
einni svipan, að komizt verði
upp fyrir stormsveipinn; fer
því oft svo að flugmaðurinn
verður að nauðlenda. Reyndir
eyðimerkurflugmenn hafa því
jaínan skóflur og nokkra poka
meðferðis. Þegar þeir hafa orð
ið að nauðlenda, fylla þeir pok-
ana sandi og binda þá við stél
og vængi vélarinnar, þekja
hreyfilinn með þéttum dúk, og
leita síðan sjálfir skjóls inni í
vélinni, unz bylnum lýkur.
Á síðustu áratugum hafa
Frakkar lagt á sig mikið erfiði
til þess að rannsaka sem bezt
þetta yfirráðasvæði sitt og bæta
þar samgöngur. Þeir hafa graf-
ið þar brunna og ræktað síór
svæði, þar sem aðeins var eyði
mörkin áður. Nú dreymir þá
um járnbraut, er lögð vær.i yfir
eyðimörkina þvera. Yrði þá
unnt að ferðast í þægilegum eim
lestarvögnum alla leiðina frá
ströndum Miðjarðarhafsins til
Guineflóans. Slíkt ferðalag
mundi taka aðeins fjóra eða
fimm sólarhringa frá París til
Timbuktu, borgarinnar, sem
fyrr meir var hjúpuð sagnfrægð
og dularfullum ljóma, og var
í meðvitund flestra einn sá stað
ur, sem óhugsanlegt virtist að
ná. Þegar sá draumur er kom-
inn í framkvæmd og tveggja
þúsund mílna löng járnbraut
hefur verið lögð yfir Sahara,
hefur manninum tekizt að sigr-
ast á einhverjum örðugasta fdr
artálma, sem um getur.
Verkið er þegar hafið, og er
búið að leggja alllanga braut,-
arspotta út á eyðimörkina, bæði
sunnan frá og norðan, en eftir
er að brúa hina eiginlegu sand-
auðn. Mun þessi brautargerð
erfiðasta verk, sem járnbrauta
sérfræðingar hafa glímt við
fram að þessu. Ekki þurfa þeir
þó að óttast ryðið, versta skað-
vald allra járnbrauta; sandur-
inn er svo þurr, að þeir telja ó-
hætt að nota brautarhlunna úr
járni. Birgðir vatns og eldsneyt
is fyrir , eimvélar lestanna
verða torleyst viðfangsefni;
vera má að sá vandi verði leyst
ur með því að knýja eimvagn-
ana Diesel-rafhreyflum, en þær
aflvélar eru sparneytnar á vatn
og geysi kraftmiklar.
Hvaða kynþættir eru það,
sem hafast við á eyðimörk-
inni? Ekki eru það aðeins ætt-
flokkar Araba eins og margir
hyggja, heldur mestmegnis
Berbar, en þeir byggðu Norð-
ur-Afríku löngu áður en Ar-
abar settust þar að. Enginn
veit hvaðan sá kynþáttur er
sprottinn. Hefur verið álitið af
sumum, að þeir væru keltnesk-
ir að uppi-una eins og Skotar og
írar, og gætir meðal Berba enn
mannanafna, er þykja sanna þá
tilgátu, eins M‘Tougi, M'Could
og M‘Góun.
Berbar eru hvítur kynþátt-
ur, það er aðeins sólin og hit-
inn, sem veldur því að þeir eru
svo þeldökkir. Margir þeirra
eru Evrópumönnum jafnbiart-
ir á hörund, sumir. jafnvel blá-
eygir og Ijóshærðir. Aðrir telja
bá afkomendur Vandala. ger-
manskra manna, er stofnuðu
konungsríki á ströndum Norð-
ur-Afríku á fimmtu öld. en
hurfu síðan úr sögunni svo ger
samlega, að slóð þeirra verður
ekki rakin eftir það. Berbar
kjósa að vera öllum óháðir og
berjast alltaf gegn „stjórninni",
hver svo sem hún er. Þeir berj
ast vegna þess, að þeir unna or
ustum og margir þeirra tóku
þátt í fyrstu og annari heims-
styrjöld. Enda þótt. þeir séu
grimmir og djarfir, eru þeir
dreng’undaðir á vissan hátt og |
ala ekki með sér neina óvild til
beirra, sem barizt hafa gegr.
þeim i orrustum. Þeir eru Ar- ^
öbum ólíkir um bardagaaðferð- j
ir, framkomu við konur og
afstöðu til nútíma véltækni.
Þeir eru hneigðir fyrir vélar
eins og Evrópumenn, en Arab-
ar álíta allar vélar gerðar af
djöíium.
Enda þótt margir ættflokk-
ar af Berbakyni búi í tjöldum
eins og Arabar, vilja þeir helzt
dveljast í húsum. Þeir byggia
héil þorp úr leir og grjóti; jafn
vel stóra kastala með mörgurn
og háum varðturnum. Þessar
kastalabyggingar má sjá ails
staðar á Norðúr-Sahára, hvar
sem vatnsból og gróðurbletti er
að finna. Þeir eru gerðir úr
eins konar steinlími, útveggir
eru ákafle^a þykkir, og á hverri
byggingu eru margir og háir
turnar og virkissvalir með skot
raufum, og er byggingarstiUinn
hinn sérkennilegasti. í raun
réttri er þarna um víggirtar
birgðaskemmur að ræða. Ætt-
flokkur, sem lifir hirðingjalífi
annað missirið, en situr að bú-
um sínum hitt misserið, getur
ekki flutt með sér allar sínar
eignir og nauðsynjar, sízt af
öllu kornbirgðirnar. Hann geym
ir þær því í slíkum virkjum og'
gæta þeirra hraustir varðmenn
á meðan hinir eru á flakkinu
með hjarðir sínar.
Efnið, sem byggingar þessav
eru gerðar úr, er mestmegnis
sandi blandinn leirmold. Er því
þjappað í veggmót, líkt og þeg
ar við gerum veggi úr stein-
steypu; það harðnar fljótt í hit
anum og ' þar eð loftslagið er
þarna ákaflega þurrt allan árs-
ins hring, geta bvggingar úr
slíku efni staðið langan aldur.
Virkisturnarnir eru stundum
allt að því 20 metrar á hæð.
Þökin eru gerð úr viðarrengl-
um, þakinn þurrum reir og þétt
með leir. Byggingarnar sjálf-
ar eru oít margra hæða, gang-
ar með rísandi gólfleti eru not-
aðir í stað stiga:; birgðageymsl
urnar og búfjárstíurriar eru á
neðstu hæðinni, en íbúarnir haf
ast við á efri hæðunum.
Flestir hyggja að vinjarnar á
tíahara ejrðimörkinni séu aðeins
litlir gróðurblettir umþverf-
is vatnsbólin, vaxnir döðlu-
pálmum. Sönnunin er sú, að
margar vinjarnar eru þúsund-
ir ekra að flatarmáli og íbúar
þeirra skipta oft þúsundum. Frá
brunnunum liggur kerfi áveitu
skurða um vinjarnar, og er
vinjunum skipt með lágum flóS
görðum í litla akurreiti. Þarna
er einkum ræktað hafrar, bygg
og mais, en pálmaviður er gróð
urseftur meðfram akúrreitun-
um til þess að veita forsælu.
Vinjarnar eru til orðnar
vegna ánna, sem spretta upp í
háfjöllum Sahara og renna út
í sandinn, sem gleyjxir ósa
þejrra að mestu eða öllu leyti,
og’ verða vinjabúar að treina
sér þann litla vatnsforða, sem
þeim tekst að geyma.
Vinjarnar eru misstórar;
sumar varla svo stórar, að ein
fjölskylda geti hafzt þar Við
með skepnur sínar. aðrar eru
sæmilegt landrými 50 þús.
manna. Þar, sem árnar hverfa
undir sandinn, mynda sumar
þeirra allstór neðanjarðarvötn.
Á undanförnum áratugum hafa
Frakkar starfað að stórfelldum
jarðborunum á þessum svæð-
um með góðum árangri. í 4000
feta dýpt hefur víða fundizt
Frh. á 11. síðu.
Eyðimörkin er lahd hyllinganna — eins og þessi mynd sýnir Ijóslega.