Alþýðublaðið - 03.08.1950, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 3. ágúst 1950.
ALÞÝÐUBLAÐgö
Skólasystir kvödd
FYRIR ÞRJÁTÍU OG SEX
ÁRUM hóf ég nám í barnaskól-
anum á Eyrarbakkaí. Samferða
mér í skólann voru tvær telpur
á sama reki, og fylgdumst við
að síðan, unz fermingaraldri
varð náð. Ég man, að við vor-
um öll mjög alvarleg í bragði
yfir því nýja og ókunna, sem
beið okkar í skólanum, í stað
hins frjálsa lífs við leik, gleði
og áhyggjuleysi þeirra ára, sem
liðin voru. En við vöndumst
ekólanum og áhyggjurnar hurfu
við nánari kynni, og allt féll í
eðlilegt horf. Það var annars
ekki mikið um það á þeim. ár-
um, og er ekki enn, að drengir
á tíunda árinu sæust mikið á
Iabbi með jafnöldrum sínum,
en þegar menn voru í lögleg-
um erindagerðum, en svo var
litið á skólagöngur, þá hafði
enginn neitt við þetta að at-
huga, og engum kom til hugar
að stríða manni vegna þessarar
samfylgdar. En árin liðu og við
skildumst að og fórum sitt í
hverja áttina, en ætíð síðan
vissi ég, að þar sem þær voru,
átti ég vinum að fagna, og
aldrei brast okkur umræðuefni,
sameiginlegar minningar um
menn og málefni, og ég fyrir-
Verð mig ekkert fyrir að kann-
ast við það, að mér fannst þær
ekkert breytast með árunum,
þótt silkiborðinn væri löngu
horfinn úr hárinu og þær báðar
crðnar ráðsettar húsmæður.
Annarri þessari æskuvin-
konu minni og skólasystur,
Guðrúnu Jónsdóttur, fylgdi ég
til grafar s. 1. laugardag. Hún
var fædd 2. marz 1904, dóttir
þeirra hjónanna Jóns Sigurðs-
sonar, hafnsögumanns, í Mels-
húsum á Eyrarbakka, og síðari
konu hans, Guðnýjar Gísla-
dóttur. Systkini hennar af fyrra
hjónabandi föður hennar voru
þeir Sigurjón, skipstjóri, sem
látinn er fyrir nokkrum árum,
'Valgeir, trésmíðameistari, ný-
látinn, Rannveig, ekkja eftir
Bjarnfinn Þórarinsson, og Ólöf,
gift kona, búsett í Grindavík.
Alsystkini hennar eru: Jóna,
gift Kára Sigurðssyni trésmíða-
meistara í Reykjavík, og
Guðni, stýrimaður á h.s. Arnar
felli. Ekki kann ég að, rekja
móðurætt Guðrúnar sál., en
föðurættina þekki ég vel, og er
hún fjölmenn í Árnesþingi og
þykir bæði traust og kjarkmik-
il. Var faðir hennar svo lengi
sem ég man til hafnsögumaður
á Eyrarbakka, meðan kraftar
entust, og þótti það starf ekki
hent meðalmanni.
Hinn 19. desember 1931 gift
ist hún eftirlifandi eiginmanni
sínum, Vigfúsi Guðmundssyni
frá Neðra-Dal í Biskupstung
um. , Eignuðust þau hjónin
fimm syni, sem allir eru á lífi,
þá Eggert, Guðmund, Guðna
Þór, Jón og Örn. Er elzti son-
urinn aðeins 18 ára, en sá
yngsti 9 ára. Allir eru dreng-
irnir hinir efnilegustu og finnst
mér, þeir bera mikinn svip af
móðurafa sínum, enda kannski
ekki, að furða, þótt svo yrði,
þar sem móðir þeirra var af
Bergsætt.
Fyrir tveimur árum kenndi
Guðrún sál. fyrst vanheilsu og
varð að ganga undir hverja
læknisaðgerðina annarri erfið-
ari. Á árinu 1949 var hún
nokkra mánuði á Landakots-
spítala og lá í sama herbergi og
konan mín. Fékk ég á þeim
tíma tækifæri til að rifja upp
gömul kynni okkar, því að við
höfðum ekki sézt í mörg ár.
Guðrún Jónsdóttir.
Þegar af henni bráði, átti hún
til síglaða lund, og af þeirri
auðlegð naut kona mín á sam-
verustundunum með henni, og
með þeim tóks hin mesta vin-
átta. Að af staðinni erfiðri
læknisaðgerð komst hún síðan
á fætur og dvaldi um tíma á
heimili Jónu systursinnar. Eina
kvöldstund -um það leyti kom
hún heim til okkar til að rabba
við mig um gamla daga. Við
vorum öll í sólskinsskapi, því
nú töldum við víst, að komið
væri yfir erfiðasta hjallann.
.En mig grunaði sízt þessa
kvöldstund, að þetta væru okk-
ar síðustu samfundir; mér
fannst hún svo glöð, kjarkmikil
og hress eftir ástæðum. Auk
þess vissi ég, að henni fannst
hún eiga svo miklu starfi ó-
íokið, en hún bjóst nú við að
hverfa heim til manns og barna
og taka þar upp þráðinn, sem
hann hafði fallið niður. En
þessi stundarbati reyndist að-
eins skin milli skúra; fyrr en
varði hafði það, sem unnizt
hafði, glatazt, og að lokum
varð hún að fara úr landi; þar
var síðasta vonin um hjálp. En
hún komst aðeins heim til að
deyja, og ofan á allt annað
varð hún að sætta sig við að
missa sjónina, og hinn 18. júlí
k.om svo loks hvíldin.
Það er erfitt að rata í raunir,
en oft leiða þær bezt í ljós sál-
arþrek þeirra ,sem fyrir verða,
og' hinn mikla kærleika að-
standendanna. Sjaldan hef ég
kynnzt svo fögru og háttvísu
mannlífi og því, sem var í
kringum sjúkrabeð hennar.
Minnist ég þar fyrst og fremst
manns hennar, sem í fjarveru
hennar varð auk starfs síns að
vera bæði faðir og móðir, og
stm virtist þó alltaf halía tíma
til að sinna henni og einskis
lét ófreistað til að endurheimta
heilsu hennar og lina þjáning-
arnar. Ég minnist systkina
hennar, einkum þó Jónu systur
hennar, sem aldrei vék frá
henni og var vakin og sofin í
að hjálpa henni. Og við útför
bennar sá ég bezt, að sama er
hjartalagið þar og áður, þótt
byggðin sé að færast ofar.
Dauðinn er lækur, en lífið
er strá,
skjálfandi starir það straum-
fallið á,
segir þjóðskáldið. En ég horfi
ekki á þetta straumfall með
neinni slíkri tilfinningu. Ég
veit að gott er sjúkum að sofa,
og í huga mínum ríkir kyrlát
gleði yfir því að þjáningum
hennar er lokið og að hún er
komin heim.
Ég þakka henni fyrir liðnu
árin. Blessun fylgi heimili
hennar, ættingjum hennar og
vinum, en friður henni sjálfri.
G. P.
Maðurinn minn og faðir okkar,
Felix Guðmundsson,
andaðist 1. ágúst.
Sigurþóra Þorbjörnsdóttir og börn.
Af hrærðu hjarta og heilum hug þökkum við alla þá ást,
samúð og hlýhug, er til okkar hefur streymt í sambandi við
andlát og jarðarför
Andrésar Níelssonar bóksala, f
Vesturgötu 10, Akranesi.
ASstandendur.
Við þökkum innilega auðsýnda samúð og vináttu í sambandi
við andlát og jarðarför konu minnar, móður okkar og tengda-
móður,
Ingibjargar Þorkelsdóttur frá Óseyrarnesi.
Sigurður Þorsteinsson,
börn og tengdabörn.
Hefur þjódnýfingin brugðizH
Framb. af 5. síðu.
deilunum um kosti og galla
sainvinnuhreyfingar?
Jafnvel afkoma fyrirtækja
þarf enginn mælikvarði að vera
á kosti reksturskerfisins, ef
ekki er höfð hliðsjón af öllum
aðstæðum. Enginn efi er á því,
að sjálfum landbúnaðarráðherr-
anum er vel ljóst, að íslenzkur
iandbúnaður hefur ekki alltaf
verið ábátaVænlegur. Það er
ekki mjög langt síðan allsherj-
ar skuldaskil voru íslenzkum
bændum nauðsynleg til þess að
i'étta við fjárhag þeirra. Var
það kannske einhver sönnun
bess, að það reksturskerfi, sem
íslenzkur landbúnaður byggist
á, sé óhæft, og að samvinnu-
hreyfingin, sem íslenzkir bænd
ur hafa hagnýttí heilaöld sér til
hagsbóta, hafi ekki reynzt þess
umkomin að bjarga við hag
þeirra? Er hinn stöðugi flótti
úr sveitunum sönnun fyrir því,
að einkareksturinn í landbún-
aðinum ásamt samvinnuhreyf-
ingunni í sveitunum hafi brugð
izt algjörlega og sannað þar
með fánýti sitt? Mér kæmi
aldrei til hugar að beita slíkum
röksemdum, og eru þær þó
hvorki fráleitari né ósann-
gjarnari en þær röksemdir and
stæðinga þjóðnýtingar, að ein-
F.taka misheppnaður ríkis.rekst-
ur sanni eitthvað um þjóðnýt-
Ingu almennt.
Við þetta bætist svo, að það,
pe.m landbúnaðarráðherrann
segir um mistök í ríkisrekstri
og þjóðnýtingu hér og annars
staðar er sumpart orðum auk-
ið og sumpart rangt. Afkoma
alls búreksturs, sem hið opin-
bera hefur haft með höndum,
mun t. d. engan veginn hafa
verið eins slæm og ráðherrann
gefur í skyn. Ef athugun leiddi
í ljós, að slíkur opinber bú-
rekstur hefði gefið meira í aðra
hönd en bændur hafa yfirleitt
talið sig bera, yrði það þá skoð-
un landbúnaðarráðherrans, að
allur búrekstur ætti að hverfa í
hendur hins opinbera? Ég
tnundi ekki vilja draga af því
þá ályktun, því að hér kemur
margt til greina, en röksemda-
færsla ráðherrans gefur tilefni
til þess að ætla, að.hann væri
reiðubúinn til þess.
ÞJÓÐNÝTINGIN í BRET-
LANDI.
Það, sem ráðherrann segir
um, að þjóðnýtingin hafa brugð
izt í Bretlandi, er algjörlega
rangt. Brezka verkamanna-
stjórnin hefur á síðast liðnum
fimm árum þjóðnýtt kolanám-
ur landsins, gas- og rafmagns
framleiðslu, járnbrautir, flutn-
inga innanlands og Englands-
banka, en járn- o£_ stáliðnaður
landsins mun verða þjóðnýtt-
ur á næstunni. Auk þess hefur
innflutningsverzlunin verið
þjóðnýtt að verulegu leyti. Ár-
ið 1948 flutti brezka ríkið inn
57 % af allri vöru, sem til lands
ins fluttist, miðað við verð-
mæti. Innflutningurinn er
sumpart í höndum opinberra
fyrirtækja og sumpart í hönd-
um kaupmanna, sem gera samn
ínga fyrir hönd ríkisins. Brezka
ríkið hefur haft einkainnflutn-
ing á korni, srnjöri, kjöti,fleski,
kaffi, tei, hrábómull, timbri,
blýi, zinki,' hrájárni og nokkr-
um fleiri vörutegundum. Hafa
verið gerðir samningar til
langs tíma um kaup á ýmsum
þessara vörutegunda, einkum
matvörum. Dreifingin innan.
lands er hins vegar í höndum
kaupmanna og kaupfélaga.
Þegar þessara staðreynda er
gætt, má telja undarlegt,
hversu oft þess er getið í ís-
lenzkum blöðum í sambandi
við umræður um opinberan
rekstur, að jafnaðarmenn hafi
hvergi beitt sér fyrir því, að
ríkið annaðist innflutnings-
verzlun.
Af þeirri þjóðnýtingu, sem
þegar hefur verið framkvæmd,
er þjóðnýting kolanámanna
mikilvægust. Brezka ríkið tók
við kolaiðnaðinum í hinni
mestu niðurlægingu. 1938 unnu
780.000 námamenn í námunum,
en 1946 hafði þeim fækkað í
690.00. Fyrir stríð var fram-
leiðsla hvers kolanámumanns
í Bandaríkjunum 160% meiri
og í Þýzkalandi 40% meiri en
í Bretlandi.
í hinúm þjóðnýttu kola-
námum hefur tekizt að f jölga
námumönnum og auka bæði
heildarframleiðsluna og af-
köst hvers námumanns. Á
fyrstu tveim árum hins þjóð
nýtta reksturs reyndist,
þrátt fyrir margvíslega erf-
iðleika, kleift að aulca lieild-
arframleiðsluna um 13%, og
afköst hvers námumanns um
3—4%, en þeim fjölgaði upp
í 750.000, enda hækkuðu
laun þeirra, og voru þau á
síðast liðnu ári um það bil
þrisvar sinnum liærri en fyr
ir stríð. Sá brúttóhagnaður,
sem stjórn kolanámanna
hafði til ráðstöfunar á síð-
astliðnu ári til greiðslu vaxta
til fyrri eigenda og ríkisins
og til kaupa á nýjurn tækj-
um nam 29,4 milljónum
sterlingspunda, og eftir að
ailir vextir höfðu verið j
greiddir og fé varið til end- >
urbóta, var nettóhagnaður-
inn 9,5 milljónir punda.
Því nefur verið haldið fram
af andstæðingum þjóðnýtingar
á Bretlandi — og svipaðar rök-
semdir heyrast oft hér — að
þjóðnýttur rekstur gegnsýrist
alltaf af skriffinnsku, og stjórn
arkostnaður sé þar miklu meiri
en í einkarekstri. Rannsókn,
sem nýlega hefur verið gerð á
þessu í Bretlandi, sýnir, að
þetta á engan veginn við um
þjóðnýtinguna í Bretlandi. í 20
framleiðslugreinum, sem athug
aðar voru, reyndist hlutfalls
tala skrifstofufólks frá 9 og upp
í 27%' af heildartölu starfs-
manna. í meira en helmingi iðn
greinanna var talan hærri en
20%. Tala skrifstofufólks í kola
iðnaðinum var hins vegar að-
eins 5%, og hlutfallslegur skrif
stofu- og stjórnarkostnaður kola
námanna var lægri en nokk-
urrar annarrar iðngreinar á
Bre|tandi (9Vá pence af sterl-
ingspundi, en algengt reyndist,
að þessi kostnaður væri meira
an 2 shillingar af sterl-
íngspundi). Nú má auðvitað
segja, að hæpið sé að bera
þannig saman ólíkar iðngrein-
ar, en svo vel vildi til, að hægt
var að bera saman ríkis-
rekstur og einkarekstur á
nokkrum sviðum, svo sem
við efnaframleiðslu og við-
tækjaframleiðslu og skyldan
iðnað. í efnaframleiðslunni
reyndist stjórnar- og skrifstofu
kostnaður ríkisrekstursins rúm
lega 9 pence af pundi, en einka
rekstursins 1 sh. 6 d, m. ö. o.
nálega þrefalt hærri, og í við-
tækjaframleiðslunni reyndist
þessi kostnaður í ríkisrekstrin
um 2 sh 5 d., en í einkarekstr-
inum 2 sh. 9 d.
Þjóðnýtingin í Bretlandi
hefur ekki brugðizt. Bretar
hafa þvert á móti sýnt heim-
inum, að þjóðnýting hefur á
vissum sviðum mikla kosti
umfram einkarekstur, og
það, sem er ekki síður mik-
ilvægt, að þjóðnýting verður
framkvæmd og henni stjórn
að með lýðræðisaðferðum,
þ. e. að bylting og einræði er
ekki nauðsynlegt til þess að
hægt sé að koma á þjóðnýt-
ingu, eins og haldið hefur
verið fram af kommúnistum
og nokkrum hægri sinnuðum
hagfræðingum.
FELAGSIIF
HAUKAR.
I.B.H.
Hraðkeppnismót í handknatt-
leik
fer fram í Engidal dagana 19.
og 20. ágúst n.k.
Rétt til þátttöku hafa félög á
Suðurlandi.
Tilkynning um þátttöku
sendist til Hauka vikuna fyrir
mótið.