Alþýðublaðið - 22.09.1950, Blaðsíða 5

Fösíudagur 22. sept. 1950.
ALjÞÝMJBLAÐIÐ
&
SKALDSOGUR Vilhjálms
S. Vilhjálmssonar eru sannar-
lega athyglisverðar og sérstæð-
ar og líklegar *il langlífis í
sögu íslenzkra samtíðarbók-
xnennta. En listrænn árangur
hans er þó tvímælalaust mun
meiri í hinu nýútkomna smá-
sagnasafni hans, ,,Á krossgöt-
um“. Hann skipar sér með
þeirri bók framarlega á bekk
meðal smásagnahöfunda okk-
S.T.
,,Á krossgötum“ flytur tíu
smásögur. Þær eru fjölbreyti-
legar að efni og ærið ólíkar,
enda tekst höfundinum misvel
að leysa vandann. Þó er engin
sagan tiltakanlega léleg. Vil-
hjálmi bregzt sem sé aldrei
hugkvæmnin og athyglisgáfan.
En smásagnagerðin krefst mik-
íllar hnitmiðunar og ná-
'kvæmni, og stundum skortir
allmikið á, að höfundurinn
leysi þraut þess viðfangsefnis.
En samt bera tilraunir hans
ríkulegan árangur, jafnvel án
tillits til þess, að Vilhjálmur er
enn nýliði á sviði smásagna-
gerðarinnar. Fimm sögurnar í
bókinni eru góðar og þrjár
meira að segja ágætar. Af hin-
um fimm eru þrjár í miðflokki,
en aðeins tvær undir meðal-
lagi.
SÖGURNAR, sem talizt geía
ágætar, eru Mynd gamallar
konu, Nýtt hlutverk og Áning.
Mynd gamallar konu er raun-
ar gamaldags, en höfundinum
tekst þar að rekja fábrotna en
áhrifamikla harmsögu, án bess
að hokkuð sé of eða van. Vil-
hjálmur er glöggur á fólk og
atburði hversdagslífsins, og
þeim hæfileika sínum á hann
gildi sögunnar að þakka. Les-
andanum finnst, að sagan
Wjóti að vera sönn, þetta geti
ekki verið skáldskapur. Nýtt
hlutverk er rismeiri og Vetur
byggð, enda sennilega bezta
saga bókarinnar, en cihnig þar
nýtur höfundurinn sama hæfi-
leika. Sagan bregður upp
skýrri mynd fólks, atburða og
örlaga, og höfunr/.rínn linar
hvergi tökin á gerð hennar,
þræði og boðun. Áning er bezt
skrifuð, en eldri eins sennileg
og látlaús og hinar. Hún er
skáldskapur, nýstárleg og sam-
ræmd smásaga, vel byggð og
skemmtilega sögð. Vilhjálmur
sýnir þar og sannar, að hann
ræður yfir tækni og kunnáttu
jafnframt næmleik og lífs-
reyuisíu, og lesandinn sér og
skilur, að höfundur slíkrar
smásögu er ekki aðeins hug-
kvæmur og djarfur rithöfund-
ur; heldur og leitandi og fund-
víst skáld.
Þessar þrjár smásögur Vil-
hjálms S. Vilhjálmssonar eru
samtíðarbókmenntunum mikill
fengur. En þó er ástæða til þess
að ætla, að höfundurinn gæti
betur, ef hann legði sig meira
fram við þau atriði, sem sumir
kalla handverk, en enginn
skyldi samt vanmeta. Vilhjálm
ur leggur ekki nægilega á-
herzlu á að móta og meitla setn
ingarnar, og orðaval hans er of
hroðvirknislegt, einkum í sam-
tölunum. Vilhjálmur er hrað-
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson.
virkur og vinnuglaður. Það
kemur sér vel við blaða-
mennsku. En rithöfunaurinn
verður að gæta sín í þessu efni,
því að ella á hann á hættu, að
smíðisgripurinn verði meira
eða minna gallaður, hvað svo
sem efniviðurinn er góður. Mál
og stíll Vilhjálms hefur að vísu
breytzt mjög til batnaðar. Þó
eru þar enn gallar á. Og rithöf-
undur, sem hefur samið ,smá-
sögur á borð við Mynd gamall-
ar konu, Nýtt hlutverk og Án-
ing, kemst ekki hjá því, að til
hans séu gerðar strangar kröf-
ur.
SMÁSÖGURN AR, sem næst
ber að telja, eru Lítill drengur
og Blessaður gamli maðurinn.
Þær eru.; gorólíkar. ;;en . báöur
höfundi, sjnum til sæmdar.,.Vil-
hjáímúr leggúr hér nieginá-
herzlu á sálarlífslýsingar og
levsir vel þann vanda. E>r at-
burðarásin er tilkomulítil og
byggingunni ábótavant. Lítill
drengur er betri saga, og mynd
.bessa vansæla og viðkvæma
barns mun áreiðanlega verða
mörgum lesendum minnisstæð.
Hins vegar geldur sagan þess,
að ótal rithöfundar, hériendir
og erlendir, hafa fjallað um
sams konar efni eða syipáð, og
auk þess e1' ærið torvelt eð
gæða hugleiðingar lífi og svip-
móti smásögunnar. Blessaður
gamli maðurinn er fremur frá-
söguþáttur en smásaga. þó að
auðvitað sé mjótt bilið þar- á
milli. En það leynir sér ekki.
að Vilhjálmur þekkir vel. til
bess efnis, sem hann tekar
þarna til meðferðar, og víst, ef
iýsing hans á Ellindsen garnla
vel gerð, þótt ekki sé sögumað-
urinn. þekkilegur eða aðlað-
andi.
Blá gluggatiöld, Síðasti
blossinn og Bróðurleit eru dá-
góðar sögur, en þar vantar
herzlumuninn til listrænnar og
samræmdxar héildar. Maður
fellir sig ekki við niðurlagið á
Bláum gluggatöldum og Bróð-
urleit, höfundurinn heggur á
hnútinn í stað þess að láta
hann rakna. Síðasti blossinn er
bezt áf þessum þremur sögum.
en þó stendur hún fyrrtöldu
sögunum fimm mjög að baki.
Sagan er fremur í ætt við ljós-
myndina en málverkið.
Rauðir seðlar lýsir ágætlega
þeirri spillingu hugarfarsins,
sem leiddi af raski og upþlamn
hernámsáranna og setúliðs-I
vinnunnar, en ramt. rr'.ssr' sag-
an marks. Það ýantar í hans
skáldskapinn, og heildarmvnd-
in er of ýkt óg gfóf til að Kún
‘éigi héimá' í ráfnnia' stítátög-
!ÖBRár. SiifufÓjöIÍur er nokk-
urs konar ævintýri eð(a kyiðá:í
•Sbundnu málí.' eh'fer íýrif of-
am-garp'bígriétSan. 'þao'ef 'ekk'
r anjarra færi en stónr>y:' fv-!
máls oq stíls' að lýsa geðhrifum
óg órun sen þer,:nm s_’"0 n-T
vel fari. Lesandinn hgyrir
| hljóminn í sögunni. en greir.fr
ekki mvndina.
í Vilh.iálmur S. Vilhjálmsson
| ætti að einbeita sér að smá-
sagnagerðinni. því að hann e.r
' líkl.egur til góSra afreka á sviði
hennar. Hohum 'hefúr tekízt
méð þessu íyfsta smásafrná-
f safní_ artká' v; ý þann orð' * n•,
semðhárin 'gát r** fyrir. skálð-
sögúf áínar. og;báð er.skylt áð
meta óg þakká.'En sámt getúr
hann enn betur. ef hatm_ boid-
ur áfram að hvggia diarft og
hlífist ekki við bví að aga sig
strangt. Helgi Sæmunclsson,
Skemmtirit fyrir íafa og treggáfaða
MÁL OG MENNING hefur
yfirleitt verið óheppið í skáld-
sagnavali, þegar undan er skil-
ið listaverk Steinbecks, ,,Þrúg-
ur reíðinnar“ og saga Hem-
ingways, „Vopnin kvödd“,
sem hleypti lífi reiðinnar í
nokkur dauðyfli hér um árið.
Verst hefur til tekizt, þegar
eínhverjir skrýtnir menn
völdu á vegum þess til útgáfu
skáldsöguna ..Lífsþorsti'1. Þetta
er skáldsaga, sem er ágætur
skemmtilestur fyrir lata og
treggáfaða borgarastétt, en
Mál og menning hafði sannar-
lega gert nógu vel við þá les-
endur með því að gefa út
„Austanvindur og vestan“ og
,,Skapadægur,“ þó að það
bætti ekki þessari leiðindabók
við.
Höfundur ..Lífsþorsta“ er
ameríski rithöfundurinn Irv-
ing Stone. og þetta er ævisaga
hollenzka málarans Vincent
Van Gogh. en skrifuð í skáld-
söguformi. Sagan er læsileg,
en samt ósköp þrevtandi lest-
ur öllum þeim, sem ætla bókum
annað hlutverk en drepa tím-
ann. Hún er sem sé tilvalið
dæmi um amerískar blaða-
mannabókmenntir og gæti
hæglega hafa verið metsölu-
bók á sínum tíma. En erindi
hennar til fimm þúsund ís-
lendinga er manni óskiljan-
legt, sér í Iagi með tilliti til
þess, að rit þessarar tegundar
eru undantekningarlaust for-
dæmd af forráðamönnum Máls
og menningar og aðstandend-
um þeirra, þegar þeir gefa þau
ekki út sjálfir. Þeir ættu fram-
vegis að fylgja betur bók-
menntakenningum sínum og
láta einkaframtakinu eftir að
gefa út bækur á borð við „Lífs-
þorsta.“
Hlutverk útgáfufélags eins
j og Máls og menningar er að
auðga íslenzkar bókmenntir að
; erlendum skáldsögum, sem
i einkaframtakið vanrækir að
j gefa út af því að það skilur
! ekki gildi þeirra eða telur þær
! ekki nægilega gróðavænlegar.
Það á að velja skáldsögur eins
og ..Þrúgur reiðinnar“ og
..Vopnin kvödd“, en láta
skemmtilestursrit slík sem
,,Lífsþorsta“ liggja í láginni.
Lausleg athugun á þýðing-
unni á ..Lífsþorsta“ bendir til
þess. að hún sé liðlega af hendi
leyst og skáni fremur en
versni. og það er vel gert. því
að þýðing á bókum eins og þess
ari er starf. sem enginn ætti
að takast á hendur. nema hann
sé auralaus og eigi fárra kosta
völ. En athugunin á þýðing-
unni er sem sagt lausleg, enda
las undirritaður ..Lífsþorsta11
fyrir nokkrum árum, rúm-
fastur og bóksnauður, og þetta
er rit, sem maður les ekki
nema einu sinni.
Helgi Sæmundsson.
ÞEIRz sem í aprílmánuði ár-
ið 1925 lá'su ,.Við sundin biá“,
fyrstu kvæðabók Tómasar
Gúðmundssonar, háfa senni-
lega fæstir gert. sér í hugar-
iund, að höfundur þessara
æskuljóða þokaðí sér á fremsta
bekk samtíðarskáldanna. Nú er
hins vegar rniklum mun auð-
veldara að meta þessi kvæði og
rkilgreina þau. Manni finnst
iurðulegt. að bókin. skyldi ekki
vekja athygli og hrKm f'u.
'Það dvlst sem sé ekki. að þarna
eru rnörg hljómbrot, sem
nrnna á hörpuslátt Tómasar
eftir að hann fann sína fögru
veröld. En þeir. sem þannig á-
ivkta, gleyma því,' að Tómas er
okki í þessari fyrstu bók sinni
frumherji á borð við Stefán
frá Hvítadal og Davíð Stefáns
son frá Fagraskógi, er kvöddu
sér báðir hljóðs á undan hon- j
um sem boðberar nýs tíma í j
bókmenntum okkar og voru
auk þess svo sérstæðir og lán-1
samir. að list þeirra náði há- j
marki þegar í fvrstu bókunum. :
Jóhann Sigurjónsson og Jó-
hann Jónsson höfðu og kve_ðið|
Ijóð,. sem voru listrænni og I
hljómmeiri skáidskapur en
menntaskólakvæði Tópuasar
Guðmundssonar. En Tómas
reyndist dável vaxinn vanda
camkeppninnar. þótt hann tap
aði fvrsta sprettinum. c f * »iim.
rem hafa verið svo fljótfærir
að gefa út æskuljóð sín, bregð-
ur áreiðanlega mörgum í brún.
þegar þeir nú lesa „Við sundin
blá“ á ný. Þetta eru fryku]ióð
höfundar, sem aUðvitað hlauí
að eiga sér framtíð. þrátt fyrir
upphaflegan ósigur í sáman-
burði við Stefán og Ðavíð.
Kvæði e:ns og Um snndm
blá. Eitt hjarta ég bekki. Ég
leitaði blárra blóma. í dauðans
höll. Ég kom og kastaði rócum.
Vorgleði. í Þagnarey og Sökn-
uður eru sannarlega ófunds-
verður menntaskólaskáld'ikap-
ur, svo að ekki sé miirrt á
fyrirhe’tin, 'em þar vorn geíin
og enginn lætur nú framhjá
ré” fara. Sama er að segia um
ijóð'ð Seytián ára. en skv’d-
leiki þess við briðia þátt kvæð-
isins Þrettánda brennan eftir
Sigurð Sigurðsson frá Arnar-
holti varpar á það skugga tor-
tryggninnar, enda þótt Tómasi
stafi óneitanlega minni hætta
af álitshnekki í því sain-
tandi en Sigurði. En ljóðið,
sem hæst ber og sýnir, hvers
mátti af Tómasi vænta strax
•jm tvítugt og löngu áður en
hann var farinn að vrrkja um
; Reykjavík og Soglð. er Dag-
j arnir, gállalá / t smákvæði og
; höfundi slíks listaverks sem
j Þjóðvísu enn til sæmdar. Það
er svona:
Dagarnir koma sem hlíðlynd
börn
með blóm við hjarta
Ljúfir og fagnandi lyfta þeír
Tómas Guðmundsson.
höndum
mót ljósinu biarta.
Og verði þeír þrevttir með liti
og Ijós
að léika og sveima,
við móðurbarm. binnar
brosmildu. nætur
er blítt að dreyma. .
Þá lægist hver stormur,
stundin deyr,
og stiörnurnar skína.
Og jörðin sefur og hefur ei
hugboð
um hamingju sína.
Þetta er efi vísu langbezút
ljóðið í „Við sundin blá“. za þó
eru þar svo mörg fleiri ómþýð
og haglega gerð smákvæði. að
það er ástæðulaust fyrir Tórn-
as Guðmuridsson að afsaka
hina nýju o® fallegu útgáfu
bókarinnar £rá liðnu vori.
Endu rný j u n fcunnin gsskapar •
ins við hána beíur að minnsía
kosti yliað um hjartarætur
gömlum kúasmala. sem rataði
f bað ævintý'r; fvrir bartnær
j hálfum öSyum á’-atug. að ..VKJ
| sundin blá“ hefði bvílík áhrií’
; á hann. að óræktarmóar á-
1 MárkarfHótsbökkum virtust
j verða i8jágrænar anganlendur
j og hamrar Eyjafialla riddara-
j borgir og draurnsalir.
Helgi Sæmundssorx.
ÞYZKI RITHOFUNDURINM
Heinrich Mann J.ézt í sumar á
átttugasta aldursári, en hann
var eldri bróðir Tómasar Mann
og einnig heimskunnur rithöf--
undur. Heiúrich Mann fæddist
í Lúbeck 1871, en dvaldist
löngum erlendis, í Svisslandi,
ítalíu, Frakklandi og Bandarikj
unum, en þangað fluttist hann í
síðari heirrisstyrjöldinni. Hein-
rich skriíaði jöfnum höndum
skáldsögur, leikrit- og ritgerðir
og lét einnig þjóðfélagsmál
mikið til sín taka.
W-