Alþýðublaðið - 17.12.1950, Síða 7

Sunnudagur 17. desember 1950
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Bœkur og höfundar
David Graham PhiIIips: Sús-
anna Lenox. Skáldsaga. Jón
Helgason þýddi. ísafoldar-
prentsmiðja h.f. Reykjavík
1950.
SAGAN af Súsönnu Leno-,
falli hennar og reisn, hefur far
ið mikla sigurför um hciminn. J
Höfundur hennar, Bandaríkja- j
maðurinn David Graham
Phillips, tryggði sér með henni ■
öruggan sess á skáldábekk
þjóðar sinnar, en hann dó ár- '
ið 1911 mjög um aldur fram,
aðeins 44 ára gamall. Nú er
skáldsaga þessi komin út í á-
gætri íslenzkri þýðingu Jóns
Helgasonar blaðamanns. Hún
mun að sjálfsögðu vekja mikla
athygli, þótt fordómarnir í garð
slíkrar bókar séu vonandi úr
sögunni.
Þetta er saga ungrar stúlku,
sem lendir á villigötum og ger-
ist vændiskona. Ættfólk henn-
ar og almenningsálitið hxekur
hana út í ógæfuna, og fall
hennar vérður mikið. En hún
bíður aldrei tjón á sálu sinni,
á.virðingar hennar, sem hún
ber enga sök á, verða aðeins
ryðblettir á góðu st.áli. Hún
kynnist mestri mannlegri nauð,
sem getur, en samt er hún sig
urvegari í sálarstríði sjálfrar
sín — og ekki síður gagnvart
þeim, er hún selur líkama sinn.
Hún skírist og herðist í hreins-
unareldi mótlætisins, sem skað-
brennir aðra. Og hún vinnur
mikinn sigur að lokum. Vænd-
iskonan gerist leikkona og get-
ur sér frægð og frama. Hún
stendur á hátindi í sögulok, og
höfundurinn fullgerir mynd
hennar með orðunum: „Hún
hefur lært að lifa, en — hún
hefur líka greitt það dýru
verði“.
„Súsanna Lenox“ er áhrifa-
mikil og markvís þjóðfélagsá-
deila. íslenzkir lesendur gera
sér naumast í hugarlund, hví-
þess að bjóða almenningsáliti
oddborgaranna og faríseanna
líka djörfung hefur þurft til
byrginn á þann hátt sem David
Graham Phillips gerði í sögu
þes'sari, enda varð einnig hann
að gjalda lífsreynslu sína og
höfundardirfsku dýru verði. En
merkilegust er þó sagan fyrir
persónulýsingar sínar. Myndin
af Súsönnu Lenox er stærst og
gleggst. En allur sá fjöldi sögu-
fólks, sem höfundurinn teflir
fram, hefur hlutverki að gegna,
og myndir þess eru dregnar af
mikilli listrænpi hæfni. Sagan
er gamaldags, en hún ber sér-
kenni, sem naumast gleymast
lesandanum. Hún er langdregin
og ýmsar brotalamir á bygg-
Ingu hennar, en þó er engin
hætta á því, að lesandinn gef-
ist upp við lesturinn. Sagan
hrífúr hann með sér eins og
þungur straumur og sleppir
ekki tökum sínum á honum
fyrr en að bókarlokum.
Málsvarar oddborgarastétta
Bandaríkjanna í árdögum ald-
arinnar töldu söguna af falli
og reisn Súsönnu Lenox ýkta.
Nú myndi enginn dirfast að
kveða upp slíkan dóm. Sagan
. er jafnvel sönn fyrir augum ís
lenzkra lesenda, sem þó þekkja
ekki nema af afspurn þá þol-
raun, er höfundurinn velur Sús
önnu að hlutskipti. En við
þekkjum aðrar þolraunir, sem
koma í sama stað niður. Sam-
félag Súsönnu Lenox var eklti I
eitt um ao búa börnum sínum
mótlæti og böl og binda byngsta
bagga þeim, sem beztir eru og
diarfastir. ís’endingar gera sér
allt of litla grein fyrir þeirri
hryggilegu staðreynd, hversu
margar perlur eru hér ó landi
bornar út á mannfélagshaug
fátæktar og andlegs skipbrots
jsfnvel á velgengnisárum. hvað
þá, þegar afturhóldið þreytir
sinn gráa leik eins og allur Lug-
ur þess stendur ti’ . Hér er sann-
arlega viúfangsefni fvrir skáld
okkar og rithöfunda. En vanda-
mál eins.aklingVnna í völund-
arhúsi Reykjavíkurborgar virð-
ast þe:m fjarlæg og óviðkom-
andi. En vonándi kemur fram
á sjónarsviðið fyrr en síðar rit-
höfundur, sém festi sjóniráfall-
gryfjum samfélagsins og reki
hrrmsögur þeirra, sem í þær
falla og hvað til þess þarf að
brjótast upp úr þeim. Þá kynni
svo að fara, að íslenzkar bók-
menntir eignuðust sína Súsönnu
Lenox.
„Súsanna Lenox“ er vel út
gefin bókj nema hvað illa hef-
ur tekizt til um val forsíðu-
myndarinnar. Kvikmyndin af
„Súsönnu Lenox“ með Gretu
Garbo í aðalhlutverkinu er
löngu heimsfræg og kunn einn-
eftir
lohn Steinheck,
í þýðingu Karls Ísfelcí
mun verða aðalumræðuefnið á heimilinu um jólin. —
kemur ungum sem gömlum í jólaskap, og hún mun
Iesin oft, og ávallt me3 bros á vör. —
Kostar aðeins kr. 38,00 í fallegu bandi.
Odýrasta og bezta jólagjöfin.
„HLÖÐUFELL"
Bókin
verða
Sími 7385.
ig hér á landi. En útgefandinn
hefur valið á forsíðu bókarinn-
ar mynd af annórri leikkonu!
Þetta er lítið dæmi um handa-
hófið í íslenzkri bókaútgáfu, en
þó eitt af mörgum.
Helgi Sæmundsson.
Sagan af Birni Árinbirni
KLUKKAN — sagan af
Birni Arinbirni — eftir
Jón Sigurðsson. Útg. Hkr.
Rv. 1950.
KLUKKAN eftir Jón Sig-
urðsson skólastjóra greinir frá
atbffirðum úr lífi drenghnokka
á aldrinum 3—7 ára. Vettvang-
ur þessara atburða er mann-
margt sveitaheimili á íslandi
um s.l. aldamót. Það, sem ger-
ist hið ytra, er að sönnu flest
fremur hversdagslegt frá sjón-
armíði fullorðinna. Veikindi
ber að höndum, hestar eru
járnaðir, lítill frændi er ték-
inn í fóstur, farið í kaupstað og
til kirkju, sögur sagðar o. s.
frv. En söguhetjunni, Birni
litla Arinbirni, eru þetta engir
smámunir. Þetta er honum allt
fullkomið alvörumál, það fyllir
huga bans, veldur þar umróti,
fögnuði, harmi, gremju, af-
brýði, tilhlökkun, meðaumk-
un, furðu, forvitni, ráðgátum,
trausti og tortryggni. Og þess-
ar hræringar eru ekki moð-
volgar; heilíndin, alhugurinn
er þeirra aðalsmark.
Sá hængur er oftlega á
bernskulýsingum, að inn í þær
er ofið hugleiðing'um og við-
horfum annarra aldursskeiða
en þær eiga að fjalla um. Það
er vafalaust afarmikill vandi
að halda slíku sundurgreindu.
En ég fæ ekki annað séð en
höfundi hafi tekizt jafnvel ó-
venju vel að stýra fram hjá
þessu skeri.
Frásagnarhátturinn er á-
kaflega viðfelldinn, mærðar-
laus og innilegur. Lögð er öll
áherzla á að inna sem gerst frá
öllu því, sem við köllum í dag-
legu tali smávægilegt og oft-
ast nær fer fram hjá okkur.
Þetta sannar bezt næmleika
höfundar á viðfangsefni sitt og
alúð þá, sem hann hefur í það
lagt, því að í þeim heimi lifir
barnið. — Málfarið er vandað
og engar prentvillur rakst ég á.
Auk þess, sem hér hefur ver-
ið talið, hefur bókin að geyma
fjölmörg athyglisverð dæmi
þess, hvernig sú kynslóð, sem
ólst upp kringum aldamótin,
var að heiman búin að hug-
myndum varðandi líf og til-
veru.
Ég hef fengið fullar sönnur
á því á mínu heimili, að börn
vilja lesa þessa bók og heyra.
En ég tel hana engu síður eiga
erindi til þeirra fullorðnu, sem
hafa ánægju af að kynnast
hugarheimi barna.
Myndir í bókina hefur Ás-
geir Júlíusson gert, ekki ó-
snotrar flestar.
Á. H.
Lina langsokkur
í Suðurhöfum
ÞRIÐJA BÓKIN um Línu
langsokk er nýkomin út og
nefnist Lína langsokkur i Suð-
urhöfum. Félagsútgáfan gefur
bókina út.
erKir
Hanna fekur í
..HANNA TEKUR í TAUM-
A.NA“ nefnist nýútkomin
telpnasaga eftir Ethel Talbot.
Félagsútgáfan á Akureyri gef-
ur bókina út.
ÁFENGISVARNANEFND
REYKJAVÍKUR hefur gefið
út sérprentað ávarp til Reyk-
víkinga um að ástunda hófsemi
um hátíðarnar, sem í hönd
fara, og hafa ekki vín um hönd.
Skrifa allir prestar bæjarins
stutt ávarp um sama efni.
MERKIR ISLENDINGAR.
Ævisögur og minniiigar-
greinar. Fjórða bindi. Þor-
kell Jóhannesson bjó tii
prentunar. Bókfellsútgáf-
an 1950. Prentað í AI-
þýðuprentsmiðjunni.
- '„MERKIR íSLENDINGAR“
er orðið næsta fjölbreytt ævi-
sagnasafn og fer gildi þess vax_
andi. Fyrstu bindin voru aðal-
lega borin uppi af æviminning-
um úr Andvara. Voru sumar
þeirra að vísu ágætlega ritað-
ar, en fjölluðu allar um merk-
ismenn 19. og 20. aldar, sem
margvíslegar heimildir voru
tiltækar um aðrar. En í þessu
síðasta bindi (og raunar III.
bindi líka) er meginuppistaðan
eldri og veigameiri ritgerðir,
og eru sumar þeirra gagnmerk
heimildarrit um sögu landsins.
Eins og útgefandi bendir
réttilega á, má telja ritgerðir
Jóns Ólafssonar frá Grunnavík
höfuðprýði þessa nýja bindis.
Jón Grunnvíkingur var að vísu
enginn ritsnillingur. Málfar
hans er hvergi nærri hreint og
frásögnin víða full af útúrdúr-
um. En falslaus aðdáun Jóns á
söguhetjum sínum. natni hans
og nákvæmni að tína allt til,
smátt og stórt, sem verða má
til að skýra mynd þeirra,
bjargar ævisögum þessum
fram hjá öllum boðum, svo að
þær mega teliast — brátt fvrir
augljósa galla — ágætisrit 1
sirmi röð. Veldur það að vísu
nokkru, að hér er fjallað um
tvo af mikilhæfustu mönnutn
sinnar aldar, Árna Magnusson
'og Pál Vídalín, en Jón nákom-
inn til fráságnar, þar sem Árni
var húsbóndi hans og átrúnað-
argoð, en Páll fóstur- og læri-
faðir. Eins og útgefandi
Merkra íslendinga bendir á,
hefur Jón Ólafsson með alúð
s:nni og smámunalegri natni
eigi aðeins brugið upp bráðlif-
andi myndum af Árna og Pál'i,
heldur einnig sjálfum sér og
öld sinni, og er næsta fróðlegt
að kynnast þessu myndasafni
öllu.
Ævisaga Jóns konferenzráðs
Eiríkssonar eftir Svein lækni
Pálsson er að vísu hvergi nærri
eins skemmtileg og ritgerðii’
Jóns Grunnvíkings, eh efnis-
mikil, greinargóð og rökvíslega
samin. Hefur ævisaga þessi all-
mikið heimildargildi og má því
telja mikinn feng' að fá hana
nú í nýrri útgáfu. Hún var gef-
in út af Hinu íslenzka bók--
menntafélagi, prentuð í Kaup-
mannahöfn árið 1828, og el’
fyrir löng'u orðin sárafágæt.
Hafði Bjarni amtmaður Þor-
steinsson safnað miklu efni t:í
ævisögunnar, en fékk síðan
Svein Pálssorr til að færa hana
í letur. Hafa þeir félagar hafí
undir höndum ýmsar heimildir
um Jón, sem nú eru glataðar,
þar á meðal bréf hans. Verður
því ævisagan. frumheimild um
margt, sem snertir líf og störf
þessa gagnmerka manns og á-
gæta ÍSlendings.
Þessar þrjár ævisögur, ásamt
ýmsum fróðlegum fýlgiskjöl-
um, eru meginuppistaða fjórða
bindis Merkra íslendinga. 1
síðari hluta bókarinnar eru sex
ævisögur úr Andvara, er birt-
ust þar á árunum 1920—1926,
Þær eru þessar: Ævisaga Skúía
Thoroddsens, eftir Sigurð Lýðs
son, Ævisaga Þorvalds Thor-
oddsens, eftir Pál Eggert Óla-
son, Ævisaga Hannesar Haf-
steins, eftir Þorstein Gíslason,
Ævisaga Torfa Bjarnasonar í
Ólafsdal, eftir Grímúlf Ólafs-
son, Ævisaga síra Magnúsar
Andrésspnar, eftir Magnús
Helgason, og Ævisaga Jóns
Jenssonpr. eftir Sigurð Þórð-
arson. Allir voru menn þessif
mætir íslendingar og sumir’
þeirra þjóðskörungar. Eru rit-
gerðirnar flestar fróðlegar og
allvel samdar, þótt viðast áé
fremur lýst hinu ytra borði, on
persónulýsingarnar ekki sér-
staklega snjallar. Þó er þar ein
undantekning: Ævisaga síra
Magnúsar Andréssonar, eftir
frænda hans, Magnús skóla-
stjóra Helgason. Er það ágæt
ritgerð. eftirminnileg og moitl-
uð mannlýsing.
Gils Guðmunclsson.