Alþýðublaðið - 26.09.1951, Blaðsíða 5

5
MiSvikudagur 26. sept. 1951.
ÁLÞVÐUBLAPIf)
<
ÞJÓÐLEIKHÚSI9:
Lénharður fógefi" eftir Elnar H. Kvaran
SÍÐASTLIÐIÐ LAUGAR-
DAGSKVÖLD fór fram í þjóð
leikhúsinu frumsýning á sjón-
leiknum „Lénharður fógeti“
eftir Einar H. Kvaran. Ævar
R. Kvaran, sonarsonur skálds-
ins, annaðist leikstjórn og ieik-
ur auk þess. sjálfur aðalhlut-
verkið, Lénharð fógeta. Áhorf-
endabekkir voru hvergi nærri
fullsetnir en viðtökur góðar.
Lénharður fógeti er bviðji
sjónleikurinn, sem þióðleikhús
ið tekur til meðferðar, oftir
frumherja íslenzkrar nútima-
leiklistar og leikritagerðar. Hef
ur það í rauninni dregist ó-
sæmilega lengi, að þjóðleikhús
ið sýndi höfundinum og starfi
hans þann sjálfsagða virðingar-
og þakklætisvott, en því munu
hafa hamlað annríki og vmsir
örðugleikar, og er ekki um. það
að sakast. Ekki var það heidur
nema sjálfsagt, að þessi sjón-
leikur höfundar yrði fyrir val-
inu, þar eð hann hefur notið
mestrar hylli allra sjónleikja
höfundar.
Lénharður fógeti er fyrsta
íslenzka áróðursleikritið, onda
vakti það mikla athygli og var
nokkuð umdeilt á sínum tíma,
sem innlegg í baráttuna er við
háðum þá enn við danska. Síð-
ar meir skrifaði Einar H. Kvar-
an fleiri áróðursleikrit, fyrir
„andatrú“, var það kallað þá,
og vöktu þau líka deilur og
sættu andúð sumra. Sennilegt
er að þau vektu ekki mikla at-
hygli, þess vegna, nú, og hvað
Lénharð fógeta snertir, þá höf
am við séð og heyrt svo margt
um kúgara og baráttu undirok-
aðra við harðstjóra og miskunn
arlausa grimmd einræðis og
hervalds, að við erum orðnir
kröfuharðir neytendur, hvað
slíka framleiðslu snertir. Því
mun mörgum finnast heldur lít
Ið til Lénharðs koma sem harð-
stjóra nú; þykja hann jafnvel
furðu miskunnsamur í skiptum
við sína undirokuðu. Hvað
kvennafar hans og hans fylgj-
ara snertir er sömu sögu að
segja; það er svo fagurfræði-
legt og meinlaust, að engum
mun koma til hugar að meina
börnum aðgang að leiksýning
unni þess vegna. Svo langt er
það, stSkkið, sem við höfum
tekið aftur í miðaldamyrkrin
á síðasta áratug, að okkur þyk-
ir flest orðið kukl eitt og kák,'
hvað kúgun og kúgara snertir,
nema Iýst sé fiöldamorðum.
djöfullegustu pyndingum, and
iegum og líkamlegum. Og hvað
,.listrænt“ kvennafar snertir,
finnst okkur ekkert frásagnar-
vert, hvorki á pappír, leiksviði
eða tialdi, nema nauðganir og
svívirðilegasti skepnuskapur;
helzt þannig, að um viður
styggilega kynferðisbrjálun sé
að ræða!
Hins vegar ber þass að gæta,
að höfundurinn hyggst alls
ekki semja neina almenna eða
tæmandi lýsingu á harðstjór-
um eða kúgurum í þessu leik-
riti. Lénharður fógeti er að-
eins táknræn mynd Danavalds-
ins, eins og það kom honum
fyrir sjónir, á þeim árum, sem
sjónleikurinn var saminn. Sú
barátta, sem hann lýsir þar, er
sömuleiðis táknræn mynd af
frelsisbaráttu íslenzku þjóð-
arinnar við danska valdið
eins og hún stóð þá, um
leið verður hver persóna,
er hann leiðir þar fram á svið,
Lénharður fógeti — Ævar R. Kvaran,
persónugerfingur þeirr eðlis-
þátta, er hann taldi mest bera
á í fari þjóðarinnar í þeírri
baráttu. því er það, að við heyr-
um aðeins sagt frá yfirgangi
Lénharðs og manna hans: allt
þetta hefur hann gert, en þegar
hann kemur sjálfur fram á svið
ið, er hann nánast til tekið
hrokagikkur, hálfhlægilegur í
þeirri ímvnduðu fullvissu sinni,
að hans sé valdið, mátturinn og
dýrðin, og undirsátar bans guðs
volaðir aumingjar. Áhorfand-
inn sér hins vegar, að hans
vald er mest eftir á orðið, og
ekki þarf nema dálítið átak sam
einaðrar sveitar undir traustri
forystu, til þess að brjóta af
sér fjötra þess.
Greinilegust verður þó þessi
táknræna mynd í tveim síð-
ustu þáttunum: einkum þó þar
sem sýnd er viðure;gn danska
valdsins os ,,Fial]konunnar“,
ungu, Guðnýiar á Selfossi. Hún
sefar og svæfir hið úrkvniaða.
þreytta kúgunarvald m°ð söngv
um og kvæðum: — p'hr getið
þið sungið og orkt. ídending-
ar. þótt bið getið ekkert ann-
að, — það vo”u afrek okkar á
ar. sem urðu bví valdj ]"mnm
erfiðuct viðfanv^ ov áttu d’-vqct
I an þáttinn í logasigrinum. Misk
unnarlausari mvnd en sú er
skáldið dregur ur”n af samtið
sinni. með ..sa^naðaHundinum"
í Kiofa er vart huv'aniev: þar
snúa skáldið o? 'tiórnmálamað
urinn böknm =aman. og V’aida
hverjum sitt. Þvj pðeins aðbins
táknræna í leiknum sé <rTOtt.
verður bann sk-'hnn íil fuHs. o<r
þó á þetta einkum við hvað
síðustu þættina snert’r: kað er
samtíðin. sem böfunduninn
manar fram í spegli fortíðar-
innar. GlevmíH áborfendum
þetta. er hætt við, að beim bvki
stigandin nofna jjnflir lokir,
og sum atriðin svipdauf, að
minnsta kosti saman borið við
hliðstæð atriði úr nútíma sviðs-
bókmenntum.
Ævar R. Kvarati leikur Lén-
harð fógeta af festu og öryggi
hins þjálfaða og þaulreynda
leikara og sviðsmanns. í með-
ferð hans verður Lénharður
hinn framkomuglæsti hofmað-
ur, sem dylur slægð sína og
hörku með mjúku tungutaki,
bukti og beygingum: stillir of
stopa sínum í hóf, og beitir
hroka sínum me.ð fúgaðri fyrir
litningu og b’úndu ofmati á
sjálfum sér en vanmati á and-
stæðingunum. Jafnvel í áleitni
sinni í garð kvenna heldur
hann vfirborðsfágun sinui og
hofmennsku. Verður þessi per-
V
Einar H. Kvaran.
sónugerð öll hedsteypt og
snui’ðulaus í meðferð og mótun
Ævars, e'nkum er mvnd hins
valdaþrevtta. útbrunna nautna-
séggs skýrt mótuð undir lok
fiórða þáttar og sjálfsbleltking
horfmennskunnar ljóst túlkuð
í lokaatriðinu. Ógeðfelldur verð
ur Lénharður þessi áhorfend-
um, en sjálfum sér samkvæmur
í evmd sinnar ímýnduðu
glæsimennsku og Vanmætti
síns ímjmdaða valds. Hann er
á förum, eins og hann sjálfui
segir. Að nokkru leyti bendir
lýsing höíundar • á Lénharði á
Frardh. á 3. síðu.
Bœkur og höfundar:
Ljóð úr harmaskéffi hjarfan:
Guðmundur Frímann:
Svört verða sólskin. Ljóð.
Pennateikninfrar arerða^ af
höfundí. Bókaforlag Þor-
steins M. Jónsscnar. Prent-
verk Odds Rjörrissonar.
Akureyrí 1951.
GUÐMUNDTJR FRÍMANN
hefur í hálfan annan áratug ,
verið í hópi smekkvísustu og ;
hagvirkustu Ijóðskálda okkar, 1
þó að úthlutunarnefnd lista-,
mannastyrkianna hafi ekkí bor
ið vmfu til að meta bann að
verðleikum. ’ Fvrsta bók hans, ■
„Náttsólir“, flutti . ■fP'kuljóð,
sem voru ungum nýliðn t;I
”pmdar á sinum tíma. ..Úlfa-
hlóð“ hefur að gevma áfbrágðs
kvæðh sem heltir Hiuscsálrnur,
og „Störin sýngur’1 lieíði átt
að tryggja höfundi sínum vég- ,
legan sess á íslemkum skálda-
bekk. Þar eru yndisiéga Ijoð-
ræn og kliðmjúk kvfeði og ó-
gleymanlegar svipmyndir eins
og Ferðalangur ov Drukkinn
bóndi úr Skyttudal. Þetta var
bók, sem heillaði rnan.n við
fvrsta lestur, og hun hefur
aldrei rykfallið siðan. En GuS-
mundur fór á mis við viðvr- ]
kenningu, sem hann átii skil-
ið, og uppörvun, er hann þarfn
aðist. Þess vegna haí:i liðið
fjórtán ár án þess að hann
<-endi frá sér nýja bók. Sarnt
hefur hann ekki gefizt upp sem
betur fer. Ný bók er loksins
komin. Og þvílíkt tjón, eí ís-
'enzku tómlæti hefði tek zt að
myrða Ijóð hennar.
Guðmundur Frímarm
jaínvel í vafa um, fcver draum-
ur han'' hafi verið. En sámt e :
hann ekki vonlaus um að krafta
verkið mu.ni gerast. Og Jcrafta-
verkið hefur gerzt, þó að það
stafi síður en rvo f-C óvæntri til
viliun. Gúðmundi Frímanni
hefur tek;zt að breyta órum og
hugboðum ’í áhrifamikinn, hugð
næman og göldróttan skáld-
skap. Ilomim hefur auðnazt að
samtvinna hagleik, boðun og til
finningu í myndríkum, litauðg
um og marghlióma kvæðum, er
reynast því snjaliari sem mað
ur les þau oítar og betur. i
Ekkert kvæðanna í „Svört
verða sólskin“ getur talizt lé-
legt eða misheppnað. Samt eru
þau misgóð. Sennilega eru ljóð
in Mamma og í fylgd með far-
Undirritaður álítur vafasamt
að nokkurt ljóðskáld samtíðar-
innar að Tómasi Guðmundssvni
undanskildum hafi tek:ð slik-
um framförum með nýrri bók
og Guðmundur Frímann hefur
nú gert. Og um það verður
naumast deilt, að höfund kvæð
anna í „Svört verða sólskin'1
ber að telja meðai beztu núlif
andi Ijóðskálda okkar. Þetta er
bók. sem vekur manni þá von.
! að íslenzk Ijóðagevð eigi nýtt
blómaskeið framundan.
Guðmundur Frímarm hefur
ekki breytt um lífsskoðun með
bessari nýju Ijóðabók sinni.
Hann lýsir eins og áður átthög
um sínum á Blöndubökkum,
harmi sínum og trega. vonbrigð
um og svipulli gieði. Hann hef
ur elzt og gefur sig aðeins ör-
sialdan á vald barnslegrar og
w'lltrar kæti eins og þegar
hann orti Ferðalang í ..Síör-
in svngur“, Oftast Iíður honum
illa. Honum hefur blætf inn. Á
sumarlönd hans og sólargullin
—vintýr hefur slegið sorta, Þó
heyrir hann hið bjarta ljóð úr
. harmaskógi hjartans þrotlaust
kalla. Og smám saman vex hon
um ásmegin. í síðustu kvæðum
bókarinnar er bann orðinn rýr.
Hann skilur örlög sín og hlut-
skioti, veit. að hann er flójta-
maður í viðsjálli veröld, og er
andskáldi persónulegust og
sönnust. En Haust við Blöndu,
Við gröf Péturs, Lítið heiða-
lióð, í hofi Efa konungs, Frá
liðnum árum. Fiðlarinn í
Vagnbrekku, Intermezzo og
Blóm eru einnig snilldarkvæfði,
hvert á sinn hátt. Samt verður
undirrituðum Draumur um
Skógar-Rósu áreiðanlega kær-
ast og eftirminnilegast. Það er
svona:
Er döggin skín sem skíragull
um skógarnes og gjögur,
þá tek eg k’æðin af þér öll,
ó, óskabarn í vorsins höll,
og niður í kaldan kristalsheim
þú hverfur djörf og fögpr,
en mjúkt um björtu brjóstin
vefst
hið bleika stararkögur.
Svo ríst þú upp sem ímynd þess,
sem einskis krefst, en gefur,
syo svöi og hrein og miúk sem
mjÖII
og merluð lindarpex-'um öll,
og geislagullnu hári
um granna mittið vefur,
en skuggi gráts og brossins blik
í brjósti þínu sefur.
Þú, minnir, kæra, kannslte mest
á konuna við brunnmn;
er kemur þú á móti mér
með milda dýrð í augum þér
Framh. á 7. síðu.
Skrifsfofur
vorar verða Iokaðar í dag frá kl. 12 á hádegi, —
vegna jarðarfarar.
M j ólkur samsalan.