Tíminn - 11.04.1964, Qupperneq 8

jubioív*
.
: '

;

Sjúkdómur
sem enginn
lifir af enn
Tréristumynd frá Feneyjum, árið 1560: Bændur leggja til atlögu við óðan hund.
Hundaæði hefur borit’t til
Danmerkuir, það er að segja í
refi á Suður-Jótlandi, og er
þegar vitað með vissu um fjög-
ur dýr, sem hafa tekið veikina.
Veiðimenn hafa verið sendir
út á mörkina til að fanga og
dreipa refi þar um slóðiæ, og
hefta þar með útbreiðslu þessa
voðalega sjúkdóms, sem hvorki
maður né skepna hefur lifað
af hingað til.
Poul Effersöe, yfirlæknir við
Blegdamshospitalet í Kaup-
mannahöfn, ritaði nýlega grein
um hundaæði, í Politiken, og
skýrir þar frá, að nú standi
vonir til, að hægt sé að lækna
menn af hundaæði:
Eftir að forfeður okkar byrj-
uðu að ryðja skóga til að fá
landrými til akuryrkju, hafa
menn í vaxandi mæli hallazt að
því, að veiðar skógardýra séu
nauðsynjalaust sport.
Suður-Jótar veiða nú refi af
miklum móð, þar eð gert er
ráð fyrir, að hundaæði hafi
borizt frá Norður-Þýzkalandi í
józku refina. Jótarnir vilja
koma í veg fyrir, að refastofn-
inum verði útrýmt vegna
hundaæðis, og gera má ráð fyr-
ir, að veiðimenn njóti þess
með sjálfum sér, að hið nauð-
synjalausa sport þeirra hefur
fengið nytsamlegan tilgang, að
koma í veg fyrir, að sjúkdóm-
urinn berist í hunda og menn.
Sá óvinur, sem veiðimenn
eru á höttunum eftir, og sem
reynt verður að koma í veg
fyrir með því að bólusetja
hundana, hefur dauðann sjálf-
an í för með sér, en hagár sér
þó ekki eins og lífshættulegar
farsóttir, svartidauði eða bóla.
Þær grípa marga og nokkrir
deyja Hundaæði smitar aðeins
bit. Sjúkdómurinn varir
stutt, en hefur þá sérstöðu
meðai allra smitandi sjúk-
dóma. að enginn maður og eng
inn hundur með einkenni
hundaæðis, hefur lifað það af
hingað til. Örugg einkenni
sjúkdómsins hafa eina örugga
þýðingu: dauða.
Hundaæði nefnist rabies á
latínu Ef óður hundur bítur
mann og hann smitast, verður
hann rabiate, það er að segja
órór, uppstökkur, ofsafenginn
og slefar froðu. Þetta er einn
þeirra sjúkdóma, sem greini-
legar heimildir eru um frá því
í fornöld, Tvö þúsund árum
fyrir tímatal vort var eftir-
farandi tilskipun gefin í Mesó-
pótamiu: „Ef hundur fær æði,
og yfirvöldin hafa vakið at-
hygli eigandans á því, og hann
lokar ekki hundinn inni, og
hundurinn bítur mann og hann
deyr, þá skal eigandinn greiða
40 silfurpeninga. Ef hundur-
inn bítur þræl og hann deyr,
skal greiða 15 silfurpeninga.
Það er eftirtektarvert, að
fyirr 4000 árum var boðið að
loka grunsamlega hunda inni ,í
stað þess að drepa þá. Þetta er
einnig ráðlagt nú á tímum, en
með þessu móti er hægt að
ganga úr skugga um, hvort
hundurinn er með hundaæði
eða ekki. Ef hundurinn er ekki
dauður þegar vika er liðin, er
ekki um hundaæði að ræða. Ef
hann drepst, er hægt að ganga
úr skugga um hundaæði með
því að rannsaka heilann úr
skepnunni.
í fomöld var vitað, að menn
fengu hundaæði af hundum,
en að hundarnir fengu það af
öðrum hundum, var ekki vitað.
Menn töldu, að stjarna hund-
anna, Síríus, og tilkoma henn-
ar, væri þess valdandi, að
hundar fengju hundaæði um
hundadagana og bitu fólk.
Læknarnir Celsus og Galen,
sem voru uppi á dögum Krists,
munu hafa gert ráð fyrir, að í
biti óðra hunda væri „eitt-
hvað‘“ hættulegt imönnum.
Þessir læknar ráðlögðu að
brenna sárin eða skera upp úr
þeim Slík aðgerð er ekki talin
fullnægjandi nú á dögum, því
hundstennurnar nema æði
djúpt Skömmu eftir 1800 var
sannað með tilraunum, að veik-
in getur borizt með slefunni úr
einni skepnu í aðra.
Fjöldi mynda af óðum hund-
um að bíta fólk, hefur varð-
veitzt frá miðöldum, og á
átjándu öld herjaði sjúkdómur-
inn í Mið-Evrópu. Mörg hundr-
uð manns dóu árlega úr veik-
inni. Veiðimenn voru sendir út
af örkinni til að fanga og
drepa hálfvillta hunda, sem
óðu um og bitu heimarakkana
Á fyrra helmingi nítjándu ald-
ar heppnaðist nokkrum Evr-
ópuþjóðum að hreinsa hunda-
stofninn með lögum um eftir-
lit og innflutning hunda. Til
dæmis var hundastofninn í
Danmörku, Noregi og Svíþjóð,
Iaus við sjúkdóminn árið 1826.
Síðar hefur komið á daginn,
að eftirlit með hundum kemur
ekki að fullu haldi, því allar
skepnur með heitt blóð geta
tekið sjúkdóminn, úlfar og ref-
ir sérstaklega.
Sjúkdómurinn hefur ógnað
Norðurlandabúum á þessari
öld; þótt hundastofninn og
villidýr í þessum löndum væru
Louls Pasteur
laus við sjúkdóminn, hefur
hann alltaf verið til staðar í
refum og úlfum í Kanada og
Rússlandi. Úlfar hafa hvað eft-
ir annað borið hann frá Rúss-
landi til Finnlands, og eftir
slðustu heimsstyrjöld barst
hundaæði vestur á bóginn um
PóUand til Þýzkalands, og
greip um sig í villidýrum. Skýr
ingin mun sú, að hernámsveld-
in bönnuðu Þjóðverjum alla
meðferð skotvopna á tímabili
eftir stríð.
Sleðahundar Grænlendinga
hafa frá því um miðja síðustu
öld, hvað eftir annað tekið
sjúkdóminn. Vorið 1960 dráp-
ust yfir 1000 hundar í Egedes-
minde úr veiki, sem líktist
hundaæði, og sáust þar óðir
réfir. Um sama leyti beit óður
hundui fjögra ára stúlkubarn,
sem hagaði sér á eftir sem óð
væri. Hún var flutt á spítala
í Kaupmannahöfn, og dó
skömmu seinna. Rannsóknir
leiddu í Ijós, að banameinið
var hundaæði.
Þessi sjúkdómur getur farið
í allar skepnur með heitu
blóði. í Brazilíu og Mið-Ame-
ríku hefur æðið hlaupið í bú-
smala. Sú smitun átti sér stað á
óvenjulegan hátt. Þar kom í
Ijós, að vekin herjar á leður-
blöku, sem sýgur blóð úr kvik-
fénaði og smitar hann. Áþekk-
ur sjúkdómur kemur fram á
Trinidad í mönnum, sem leður-
blakan hefur sogið í svefni.
Kettir geta borið hann í menn,
og heimildir eru fyrir því, að
kýr með hundaæði beit fimm
manneskjur og smitaði. Þetta
ólánssama fólk ætlaði að fjar-
lægja æxli úr hálsi kýrinnar.
Æxlið var ekki til staðar, en
kýrin átti erfitt með að
kyngja vegna krampa í háls-
vöðvunum, en það er eitt af
sjúkdómseinkennunumi Þess
vegna er hundaæði stundum
kallað „vatnshræðsla".
Áhrifaríkt meðal við hunda-
æði er ekki til. Sjúkdómurinn
stafar frá veiru, en tíminn,
sem hann þarf til að búa um
sig í mönnum, frá því að bitið
á sér stað, þar til einkennin
koma i ljós, er tiltölulega lang
ur, stundum svo máiiuðum
skiptir Á þessu tímabili er
hægt að auka mótstöðuaflið
með sprautum. Frægt er hvern
ig Pasteur flutti hundaæðis-
vírus úr einum kanínuheila
annan og meðhöndlaði tauga-
kerfið þannig, að honum tókst
að lama smitandi veiruefni,
sem örvaði mótstöðuaf] líkam-
ans. Tilraunir Pasteurs, að
sprauta hunda gegn veikinni
með þessum lamaða vírus,
voru fyrst kunngerðar á 8. al-
þjóðlega læknafundinum i
Kaupmannahöfe árið 1884. Þær
vöktu mikla athygli og enn
meiri athygli árið eftir, þegar
Pasteui sprautaði dreng með
bit eftir óðan hund. Drengur-
inn boldi sprautuna og fékk
ekki siúkdóminn. Ekki var vit-
að með vissu, hvort þetta var
sprautunni að þakka, því bitið
orsakar aðeins sjúkdóm í ca.
einu tilfelli af sex, þótt skepn-
an sé áreiðanlega með veik-
ina.
Við áframhaldandi notkun
lyfsins kom á daginn, að það
gat stöku sinnum orsakað heila
blóðfall, því endurtekin inn- >
spýting heilavefs úr kanínum
kom af stað mótefnisnlyndun
gegn heilavef hjá þeim, sem
sprautaðir voru.
Alþjóða-heilbrigðismálastofn-
unin skýrir frá, að árið 1958
voru 487.728 manns sprautaðir
gegn hundaæði, 937 dóu úr
hundaæði og 49 þeirra, sem
sprautaðir voru, fengu heila-
blóðfall. Nú gera menn sér
vonir um að sleppa við þessa
hættu með því að rækta veir-
una í andaeggjum í stað heila-
vefja úr kanínum. Sú veira
hefur verið notuð í Danmörku
og ekkert slys hlotizt af. Lyfið
er enn fremur kröftugra en á
dögum Pasteurs.
Sjúkdómurinn lýsir sér með
óróleika og krampa, þegar
hann kemur í ljós; stundum
fylgir lömun í kjölfarið.
Krampann verður að stilla með
þar tii ætluðum aðferðum, en
áhrifarík meðhöndlun leiðir yf-
irleitt til þess, að krampinn
snýst ’ lömun. Aftpr á móti er
nú vitað, hvað gera skal við
lömumnni, meðal annars með
öndunarvélum. Mikil reynsla á
þessu sviði er þegar fyrir
hendi. Þar af leiðandi er nú
von til að hægt sé að halda
manm með hundaæði svo lengi
á lífi, að mótstöðuafl líffær-
anna vinni bug á sjúkdómin-
um.
8
T ( M I N N, laugardagur 11. aprfl 1964.