Alþýðublaðið - 21.04.1953, Blaðsíða 5

J>riðjudaginn 21. apríl 1053.
ALÞÝDUBLAÐIÐ
&
í DAG ber tvennt til tíðinda
£ Danmörku. Þar fara fram al-
mennar kosningar til ríkisþings
ins, og Hans Hedtoft, foringi
danskra jafnaðarmanna, er
fimmtugur.
Það er dálítið einkennilegt,
að þannig skuli falla saman lok
faarðrar kosningabaráttu og
merkiísafmæli eims hins þekkt-
asta og áhrifamesta stjórnmála
mar.ns, ekki einungis í Dan
mörku, heldur einnig á Norð-
urlöndum. En þetta er ekki ó-
skemmtileg tilviljun. Stjórn-
málabaráttan hefur í meira en
þrjá tugi ára verið höfuðþáttur
í lífi og störfum Hans Hed-
tofts. Hann hefur á þessu tíma
bili staðið í látilausri og oft
harðri baráttu í fremistu línu
stjcrnmálanna í Danmörku. Og
einmitt í dag, á þessum tíma-
mótum í Jáfi han's, stendur hann
jbar sem reyndur og þroskaður
stj órnmálaskörungur.
:!< s}s
__ Hans Hedtoft er fæddur í
Árósum 21. apríl 1903, sonur
Valinkunns klæðskerameistara
og konu hans. Þegar á unglings
árunum lét Hedtoft verkalýð's-
og istjórnmál mjög til sín taka.
Hann hóf nám í prentmynda-
gerð, og 16 ára gamall var hann
kosinn formaður iðnnemafé-
lags síns og skömmu síðar for-
maður félags ungra jafnaðar-
manna í fæðingarborg sinni.
Þótti hann þá þegar líklegur
til mikilla áhrifa og vel til for-
ustu fallinn sökum áhuga og
mælsku. Hann var frá 19 ára
aldri ráðinn erindreki Sam-
bands ungra jafnaðarmanna,
og iskömmu síðar var hann kjör
Inn formaður sambandsins.
Á þessum' árum, skömmu
eftir 1920, náðu kommúnistar
í Danmörku, eins og víðar
nokkrum áhrifum í samtökum
ungra jafnaðanmanna. Var Hed
toft þá þegar Ijóst, að spyrna
yrði öfluglega við fæti, ef þessi
samtök ættu ekki að lenda út
á ævintýra- og óheillabrautir.
Tók hann þá istrax af afli og
áhuga upp haráttuna gegn
kommúnistum, og var sú við-
ureign hörð og tvísýn um
skeið. En henni lauk með full-
um sigri Hedtofts og félaga
hans. Þeir þurrkuðu áhrif kom-
múnista út úr unghreyfingunni
og leiddu hana inn á öruggar
brautir lýðræðis og trausts sam
starfs við jafnaðarmannaflokk-
inn.
Á þessum árum uotaði Hed-
toft einnig tafcmarkaðan tíma
sinn til þess að afla sér al-
mennrar menntunar. Hann
lauk, auk sveinsprófs í iðn
sinni, gagnfræðaDrófi. og á ár-
unum 1924—1925 sótti hann
námskeið og skóla í Þýzkalandi.
:'(< *
Hinn mikli og farsæli foringi
T FIMM
H
danskra jafnaðarmanna, Thor,-
vald Stauning, veitti hinum
unga, áhugasama og efnilega
manni brátt athygli og taldi
rétt, að hann kæmi til höfuð-
staðarins og tæ'ki þar við störf-
um. Fyrir frumkvæði Staun-
ings fékk Hedtoft skrifstofu-
starf á flokksskrifstofunni í
Kaupmannahöfn árið 1929 og
gerðist þá um leið ritari þing
flokks jafnaðarmanna. Þá tók
Hedtoft einnig að sér skömmu
síðar stjórn á upplýsingasam-
tökum alþýðuhreyfingarinnar
dönsku.
Áhriif, álit og vegur Hedtofts
óx því meir, sem hann lét
fleiri málefni t.il sín taka, bæði
í dömskum stjórnmálum og
innan alþjóðasamtaka jafnaðar
manna. Hann var kosinn ríkis
þingmaður 1935 og sama ár í
stjórn alþjóðasambands jafnað-
armanna.
Um þessar mundir bar Staun
ing, sem þá var forsætisráð-1
herra, ægishjálm yfir alla
danska stjórnmálamenn. Hann
var talinn sjálfsagður forustu-
maður þjóðarinnar og naut
mikils og almenns trausts, langt
út fyrir raðir flofcks síns. Hann
hafði þá verið fonuaður jafn-.
aðarmannaflokksins í tæpa
þrjá tugi ára, en var farinn að
eldast og lýjast. Hann áleif því
rétt að eiga þátt í vali eftir-
manns sínis sem flokksfor-
manns. Taldi Stauning engan
fremri Hedtoft né giftusam-
legri til þess að taka við flobks
formennskunni.
Á þingi danska jafnaðar-
mannaflokksins árið 1939 var
Hedtoft í einu hljóði og eftir
tillögu Staunings kosinn for-
maður flokksins. Þóttu það
minnisverð tíðindi á þeim degi
flókksþingsins, er fráfarandi og
viðtakandi formaður tókust í
hendur, en lófaklapp og árn-
aðaróskir hljómuðu um allan
salinn.
Stauning var áfram forsætis
ráðherra til dauðadags, en Hed
toft tók nú til óspilltra mál-
anna við flokksforustuna, og
var samband og samstarf þeirra
á milli mjög náið og innilegt,
svo að líkja mátti við föður og
son. En meðal flokksmanna
jukust áhrif og álit Hedtofts,
og þótti flestum hann mjög vel
til forustunnar fallinn.
❖ - * *
En brátt hófust válegir og
örlagaríkir tímar i Danmörku.
Heim'fstyrjöldi n skall á haust-
ið 1939, og Þjóðverjar hernámu
HANS HEDTOFT
Mjmdin var tekin, er hann hafði verið kosinn forseti Norður
landaráðsins á stofnþingi þess í Kaupmannahöm á dögunum.
Hedtoft hefur frá upphaÚ.
j látið alþjóðlegit satnstarf jaf.>-
| aðarmanna mjög til sín taka.
Ég minnist þess, er ég 1936 sái
fund samvinnunefndar nor-
rænna alþýðusamtaka í OsJéi
Kom þá til mála, að þess væ:ri
kostur, að norrænn jafniaðar-
maður tæki að sér formennskú
alþjóðasambandi jáfnaða.1-
manna. Sagði Per Albin Hams-
£on þá, að ef til þess kæirJ,
væri enginn maður líklegri né
heppilegri til þess vandasama
starfs en Hans Heöloít. Sýnir
það vel. að horrænir jafnaðai--
menn trevstu Hedtoft til for-
uritu í þeissum alþjóðasamtök-
uim, þó að hann væri þá aðéinsa
rúmlega þrítugur, enda héfur
hann þar mifcið starfað og nýt-
ur traustis fvrir sakir. áhuga,
hæfni og atorfcu.
Hedtoft hefur frá upphaii
verið öruggur og áhrifaríkur
hvatamaður að norrænu saxn-
starfi. Hefur hann átí mikinn
þátt í því að auka samvinnu og
samhug meðal allra jafnaðar-
mannaflokkanna á Norðurlönd
um og er þar aíls síaðar mjqg
mikils metinn. En áhugi hans er
þó ekki takmarkaður við saö-
vinnu jafnaðarmiannaflokkanna
einna saman. Hann hefur sta'íí
ið í fararbroddi og miklu til
leiðar komið varðandi nánai
samvinnu Nor&urlandanna sá
mörgum sviðum. Hann er upp-
hafsmaður að hugmyndinni uim
Norðurlandaráðið, og er hon,-
um af einstökum mönnum
mest að þakka. að þessi- srtofn-
un komist á laggirnar og hversw ■
miklar vonir eru bundnar viU
upphafið að störfum hennar. *
Tónleikar symfóníuhljóinsveitarimiar
SYMFÓNÍUHLJÓMSVEIT-
1N héilt tónleika í þjóðleikhús-
inu s.l. þriðjudagskvöld. Stjórn
andi var Olav Kielland, en ein
leikari Björn Ólafsson.
Viðfangsefni voru tvö tón-
verk eftir L. v. Beethoven,
fiff' '.lonsert í D-dúr op. 61 og
Jjórð'a symfónían, op. 60.
Biörn Ólafsson skilaði hinu
erifiða hlutverki sem einleikari
með hljómsveitinni með mestu
glsr1 imennsku, og bar leikur
hair; vott um djúpan skilning
og innlifun í anda þessa önd-
vegisverks fiðlutónmenntanna.
Olav Kielland blés verkinu
einnig líf og þrótt af sinni al-
kunnu andagift og stórbrotnu
-stjórnanda hæfileikum, svo að
þeildarsvipurinn á hlutverki
hljómsveitaránnar gat taliz-t góð
ur, þrátt fyrir allmeinleg mis-
tök á einum stað, úr hópi hinna
ágætu blásara. Hefði þó mátt
vænta þess að hljómsveitin
gerði þessu verki betri skil,
einlkum með tilliti til frammi-
stöðu hennar við flutning
fjórðu symfóníunnar. En flutn
ingur hennar var með slikum
glæsibrag, að maður freistast
til að ifullyrða að symfónlu-
hljómsveitinni hafi sjaldan eða
aldrei tekizt betur.
Hrifning áheyrenda, sem var
mjög innileg, lýsti sér í lang-
varandi fagnaðarlátum. Stjórn
andinn og einleikarinn voru
margsinnis kallaðir fram og
hylltir ásamt hljómsveitinni.
Þórarinn Jónsson.
Danmörku í apríl 1940. Hed-
toft hafði alltaf verið hinn hárð
asti andistæðingur naziista og
margir Þjóðverjar, jafnaðar-
menn og frjálslyndir. höfðu
áður íflúið til Danmerkur og
áttu þar grið og skjól, efcki síz.t
fyrir tilverknað og atbeina Hed
tofts, sem stjórnaði svonefnd-,
um Matteottisjóði til styrktar
flóttamönnum. Hernámsvöld |
nazista höfðu því þegar í upp .
hafi hinn versta bifur á Hed-,
tofit, enda fór hann ekki leynt|
með andstöðu sína og Jhélt
drengilega á málum Dana. Varð
þetta allt til þess, að þýzku
hernámsvö'ldin knúðu það
fram. að Hedtoft hyrfi af þingi
og segði af isér formennsku í
flokknum. |
Eftir að þessir atburðir höfðu
skeð, hvarf Hedtoft það, sem'
kallað hefur verið ..undir iörð-
ina“. Hann cflutti burt frá heim
ili sínu, en var um skeið. að
yfirvarpi, forstjóri ölgerðarinn
ar Stjarnan.
Hann.tók þátt í öfiugum leyni t
samtökum gegn nazistum, en
hafði, eftir þwí sem unnt var,!
náið samistarf við flokksbræð- j
ur sína.
Þetta var ömurlegur, en um
leið ævintýralegur kafli í Mfi j
Hedtofts. Hefur hann sagt mér.
svo frá. að hann hafi um sfcsið 1
búið í nágranni við lögrerfu-
stöð Þjóðverja og oft á kvöldini
gengið framhjá vörðum þeirra.
Og st.undum. er hann var lagzt
ur til svefns að nóttu, heyrði
hann þunga vagna stöðvast ut-
an við húsið og göruna elvmia
aif járnhæluðum skóm þýzkra
hermanna. Datt honum þá
stundum í hug, og visisulega
ekfci að tilefnislau.su, að nú
væru böðlarnir komnir til þess
að taka hann höndum og flytja
brott. En af því varð þó aldrei.
Þetta var vitanlega mikiil
hættu- og þrautatími. En Hed-
toft vék ékki af verðinum. Hon
um var fooðið að flýja til Sví-
þjóðar og Englands, líkt og
Chriistmas Möller, og starfa þar
að hagsmunum þjóðár sinnar.
En Hedtoft kaus ekki þann
kostinn. Að vísu fór hann eitt
sinn huldu höfði til Svíþjóðar,
til þess að ræða þar við Per
Albin Hansson, en hann sneri
ajftur heimleiðis og hélt ótrauð
ur áfram í andstöðuhreyfing-
unni.
En öll él styttir upp um síð-
ir. Stríðinu lauk, og Danmörk
vrarð frjáls á ný. Þá var mynd-
uð samsteypustjórn alla flokka
undir forustu jafnaðarmanns-
ins Vilhelms Buhl. Hedtoft tók
þar sæti' sem félagsmálaráð-
berra, samtím:is því sem hann
tók aftur við formsnnisku í
flokknum.
Fijótlega fóru íram nýjar
kosningar. Við völdum tók í
nóvember 1945 minnihluta
stjórn vinstri manna. Alþýðu-
flckkurinn danski, undir for-
ustu Hedtofts, var í stjórnar-
andstöðu. En fljótlega kom til
ko-ninga á ný, eða i nóvember
1947. Eiftir þær kosningar
numdaði ' Hedtoft minnihluta
stiórn jsfnaðarmanna, er sat
að völdum til loka október
1950. Eítir almiennar kosningar
þá tók við völdum samsteypu-
stjórn vinstri. og íhaldsmanna
undir forus-tu Eriks Erik-
sens. í dag bíða monn svo kosn
ingaúrslita í Danrmörku. Gangi
þær kosningar iafnaðarmönn-
um í vil, — en það yrði Hed-
toft visisulega h.ugðnæmust af-
mæli'Sgiöf — má búast við, að
ekki Mði laneur tíma frá af-
mælisdegi Hedtoiíts til þess að
hann myndi stiórn að nýju.
* * V
En allt, sem nú hefur verið
r>ifnt. er aðeins lítill báttur eða
ytri umeerð starfa Hans Hed-
tofts. Hér er hvorki tími né
rúm ti:l hess að rekja rækilega
öll afrek og áhrif Hedtofts í
dönskum stjórnmálum. En ég
vildi þó aðeins minnast á ör-
fá atriðið, og þá einkum þau,
er varða afstöðuna út á við.
Fram að síðustu heimsstyrj-
öld var da-nski jafnaðarmanna-
flökkurinn mjög fylgjandi af-
vopnun og hlutleysi Damnerlif
ur. En dýrkeypt reynsla færði
forustumönnum hans heim
sanninn um það, að sú stefna
befði síður en svo í för meö
sér.öruggi og hættuleysi. Yfir--
gangur og ofstopi nazismarta
og kommúnismans leiddi þaö
berlega í ljós, að réttur og frið
arvilji lítt eða óvopnaðra smiá*»
þjóða var í engu metinn, helil
ur þvert á móti. Og þegar kaldá
stríðið af hálfu Rússa hófsi;
fyrir alvöru skömmu eftir
stríðslokin, sá Hedtoft manrn*
gleggst, að Danmörku var lífs--
nauðsyn að tryggja varnir síns-
ar og hafa isamstarf um það vic>
önnur ríki. Gerði ITedtoft því <
sem forsætisráðherra og flokfct
foringi mikla og merkilega til-
raun til þess að koma skípu-
lögðu og virku varnarbandalagii
á milli Danmerkur, Noregs o;í
Svíþjóðar. Sú tilraun misvóksL
og -urðu.það Hedtoft mikil von-
brigði.
En þegar svo var komið, sá
Hedtoft enga aðra lausn betri
eða heppilegri til þess að
tryggja varnir Danmerkur, eo*
að hún gerðist þátttakandi í At -
lantshafsbandalaginu, er þá var
í undirbúningi. Átti bann iél-a-
laust mest allra danskra stjórnt
málamanna þátt í því, að Dan -
ir gerðust aðilar að þessu vam
arbandalagi. Tókst um það sam
komulag á milli stærstu lýðraö
isflokka Danmerkur, og var þaíJ
framkvæmt á þeim tímum, eða
snemrna á árinu 1949, þegag ■
Hedtoít var forsætisráðherra..
Síðar hefur hann sem aðalforr-
ingi stjórnarandstöðunnar unw
ið með ríkisstjórninni að ^.ukni.
um hervörum Danmerkur og
við framkvæmd utanríkismái-
anna yfirleitt. Má af því gTeini
lega ráða, að hann hefur hafið
Iutanríkismálin og varnir Dan-
merkur upp yfir dægurþras og
Frainhald af 5 síðu,