Alþýðublaðið - 30.08.1953, Blaðsíða 5

JSiínnudagtir 30. águsl 1953;
r_
ALÞÝÐUBLAÐIB
e
NÆSTA ÁR á þjóði'n afmæli,
þá minnist hún endurfæðingar
Sinnar, þá eru liðin 10 ár síðan
húh endurheimti sjálfstæði
isitt. Það var ekki sólskin á
Þingvöllum 17. júní 1944. Það
var stórrigning, er hátíðra stoö
sem hæst. Frá þeim degi er
mér ekkert jafn minnisstætt
og rigningin og fólkið í rigning
nnni, manngrúinn, sem stóð
éims og negldur við rennvota
jörðina í brekkunni neðan við
L-ögberg og þar út í frá, niður
á bakka Öxarár, maður við
jtnann, allir eitt, allir með ein-
uim huga, allra andlit sveigð
aipp á við mót framtíðinm. Og
yfir þessari þjóð, sem stóð á
jörðinni og leit upp, þyrluðust
regnskúrirnar. Þessar blýgráu
viígduskúrir stanöa mér ennþá
Ijóslifandi íyrir hugskotssjón-
um, er þær komu með hlíðinni.
Þær bar í kolsvarta hamra Al-
snannagjár; og þær féllu um
upplítandi andlit þúsundanna
eins og brim að strönd. En eng
irnn leit undan og niður. Það
•var eins og rigningin þjappaði
fólkinu aðeins þéttar saman, #.f
aiokkuð var, ef það gerði sér.
Ijóst, að það var stórrigning.
Þetta var dálítil reynslustund,
aninnti á. að ekki hafa allar
stundir íslendinga verið sól-
skinsstundir. Hún spáði því, að
enn myndi á ganga með élj-
m en hún gaf einnig fyrirheit
«m, og það var mest um vert,
sð ekki myndu íslendingar
fella upplit sitt og leita undan
Veðrinu, heldur standa einhuga
.gaman og sækja fram. ' Þess
Vegna dýpkaði óveðrið áhrif
Etundarinnar og trú mannsins
é þjóð sína, sem sólskin hefði
ekki megnað að gera. Því að
það er ekkert tiltökumál að
vera hrifinn í sólskini, það þarf
ekki að stafa frá innri glóð. En
jþegar andlit fólks ljóma í stór
rigningu og allir líta upp, þá
er ekki um að villast, glóðin
Jiiýtur að brenna inni fyrir.
BRENNUR GLÓ9IN ENN?
Og nú er ástæða til að spyrja
sjálfan sig þess, hvort glóðin
frá Þingvöllum brenni ennþá
inni fyrir ,eða hvort slegið hafi
á hana nokkrum fölskva. Því
er ekki að leyna, að margir
telja, að þjóðernislegur háski
sé íyrir dyrum og rekja það
jtneðal annars til dvalar erlends
erliðs i landinu um ófyrirsjáan
íegan tíma. Raunar eru mál-
gögn allra stjórnmálaflokka
pammála um það, að standa
jþurfi þjóðernislega dyggan
vörð meðan svo ei; málum hátt
að sérstaklega. En flokka og
rnenn greinir á um hitt, eins og
allir vita, hvort erlendur her
gkuli hafður í iandinu eða
ekki. Telja ýmsir það nauðsyn,
þótt þeir viðurkenni, að það sé
ill nauðsyn, aðrir telja það enga
nauðsyn. Það skal l_átið liggja
hér milli hluta að þessu sinni,
og bað eitt haft i huga, sem all-
ir eru sammála um, að dvöl
erlends herliðs í landinu sé
aukin ástæða til að halda utan
«m það, sem gerir þjóð að
þjóð, og hlúa að því. En það
er fleira, sem mæðir á þjóðar-
meiðnum og veikir viðnáms
rótt ha*ns, ef ekki er áð gert.
því sambandi ber að hafa það
efst í huga, að um aldir sat ís-
land eitt og bjó í afskiptaleysi
að kostum og göllum menningar
sinnar, en fyrir nokkrum árum,
þegar tekið var að leggja veg-
ina um loftin blá, voru dregn
ar lokur frá öllum hurðum, og
allir gluggar opnaðir upp á
gátt í menningarlegu tilliti fyr
ir forvitai s.akir og fróðleiks,
jafnvel þeir sem ekki höfðu ver
ið hreyfðir í aldaraðir. Og er-
lend áhrif, góð og ill, hafa auð
yitað orðið samferða og flætt
séra Emils Björnssonar:
hindrunarlaust eða hindrunar '
lítið inn í þjóðlífið. j
I
ÖLLU MÁ OFBJÓÐA.
Það er ástæða til að treysta
þjóðinni til að þola mikla þjóð
ernislega raun á£Á’ess að biða
tjó". ý sálu sinni, eu þó má öllu
ofbjóða. Það er ekki tiltrú til ,
þjóðarinnar að treysta því í ,
blindni, að íslenzkt þjóðerni
þoli allt, heldur er það vítavert
skeytingarleysi og hirðuley-s>. i
Þeir, sem þannig hugsa, geta a. j
m.k. aldrei þakkað sér það þótt!
betur takist til en á horfist
hverju sinni. Það er óverjandi
að láta skeika að sköpuðu í öll
um mikilsve.rðum málum, og
mikilsverðasta mál hverrar
þjóðar er tilvera hennar, þjóð-
ernið.
Reykjavík var einu sinni orð
in hálfdanskur bær, og vel það,
það hefði getað farið illa, ef
enginn hefði hamlað í gegn •
þeirri þróun. Þá horfði öðru
vísi við um sveitirnar en nú.
Nú gengur eitt yfir alla þjóð-
ina jafn greiðar og samgöng
urnar eru orðnar beinar og ó-
beinar á öllum sviðum og á öil
um tíma árs, samanber t. d.
útvarpið, en í þjLjIaga bjuggu
sveitirnar í eina^run að ís-
lenzkri menningu með kostum
hennar og göllum þótt töluð
væri danska eða danskt
hrognamál í Reykjavík.
ERLENDU ÁHRIFIN.
En nefnum þá dæmi er-
lendra áhrifa, sem nú flæðá yf
ir þjóðina daglega og ungt fólk
er ekki sízt opið fyrir. Það er
þá fyrst umgengni fjölda fólks
á Keflavíkurflugvelli, Suður-
nesjum og í Rpvkjavík, og víð
ar, við hið erlenda herlið, sem
dvelst í landrnu. Það eru kvik
myndirnar, þar sem talað er á
tungum annarra þjóða og mest
til uppvaxandi kynslóðar.
Þá er útvarpsstöð hins út-
lénda herliðs í landinu. Það eru
erlend áhrif, að ekki sé sagt
ítök, sem myndast í margra
brjóstum, af eðlilegum ástæð
um má segja, fyrir efnahags-
lega samvinnu við aðrar þjóðir,
og ekki áíður fyrir beina efna-
hagslega. aðstoð. Þá eru útlend
áhrif, sem þróast fyrir starf-
semi flokka og hreyfinga, sem
byggj a á erlendum fyrirmynd
um og staðháttum. Þá er er-
lend tízka hér ríkjandi í al-
gleymingi, svo sem á sviði
klæðaburðar og um samgöngu
tæki, svo að nokkuð sé nefnt
af því, sem sótzt er eftir og
dýrkað um alla hluti fram og
talið fínt í krafti þess, að það
er erlent og hið ísle'nzka einsk-
is metið. Þannig mætti lengi
telja, og, er margt jafnvel við
sjárverðara en það ,sem nefnt
hefur verið. svo sem þau áhrif
frá fiölmeiýrum auðþjóðum, að
meta helzt allt til peninga.
leggja mælikvarða krónunnar
á alla skapaða hluti, spyrja
þess eins, hvað get ég haft upp
úr því í kró'num talið og fyrir
líta það, sem ekki verður virf
til fjármuna, þótt það sé raun-
ar allt sem máli skiptir í heimi
hér, lífið sjálft, þjóðernið feg-
urðin, harningjan, tungan,
heilsan.
ÞAÐ, SEM MESTU SKIPTIR.
Það má í stuttu máli segia,
að hér á landi hafi orðið stórstíg
ar framfarir, og framkvæmdir
í verklegum efnum undan
SÉRA EMIL BJÖRNSSON flutti á mánudagskvöld
útvarpserindi um daginn og veginn, þar sem hann ræddi
þjóðernismálin, rakti viðhorf' þeirra fyrr og nú og bar
fram athyglisverðar tillögur. Hefur erindi þetta vakið
mikla athygli, enda stingur það í stúf við umræður þær,
sem átt hafa sér slað um þessi mál undanfarið.
Alþýðublaðið hefur farið þess á leit við séra Emil að
mega koma þessu útvarpserindi hans á framfæri við les-
endur sína. Hefur hann góðfúslega orðið við þeim til-
inælum blaðsins.
meir lækkar í hen’ni, því óhæg
ara verður um framstreymið,
því staðnara verður vatnið í
henni og því fölari grösin, sem -
gróa í kringum hana. unz þau
verða grá eins og grös, sem
vaxa á vatnslausum stöðum.
Bakkarnir umhverfis lind þjóð
mennihgár vorrar og þjóðero-
is, nefnasí ættland og tunga,
\ t og það. sem á tunginni geym
S I ist, bókmenntirnar, og sága,
S I eða sameiginleg örlög. Ef vér
S | ausum ekki af uppsprettunni
) | sjálfri, ef rót þjóðanneið^ vors
) i stendur ekki gegnvætt þessu
^ . lindarvatni, er streyir upp og
^ j út í hvert einasta blað, sem
• j vex nýtt á greinunum, þá visn '
^ ’ ar allur viðurinn frá rótum Þá
I kólnar ástin á landinu og um
leið.eigin þekking á því og trú
‘ | á það. Þá verður tungan að
I vörmu spori glötuð. þá vezða
yerði loks stæling ein. Þaö er bókmenntirnar. bæði bækur og
ba_ð'bókahandrit, ekki óáþekkar ís
Höfn,
lengra
um. Það eitt kemur heims- lenzkum handritum £
menningu og þjoðmennin.yu^ð eða kannski ennþá
fuilu gagni og blæs lífi í báðar.
að hver þjóðmen'ndng hafi ] / 5
eitt úr heimsmenningunni,
iem hentar og hæfir herinár
burtu, og þá verður þjóðarsag-
an oss framandi og óviðkorri
andi ei'ris og skáldsaga eða
sorgleikur. sem að vísu er sorg
staðháttum og aðstæðum, en legur en rennur 03s aðeins til
byggi að öðru leyti a eigin rifja £em aðrir slíkir. Eigi þjóS
=tofni.
UPPSPRETTULINDIN.
Það er eins og sumir haldi,
erni fámennustu þjóðar he.ims-,
er situr á krossgötum heims-
börnanna í’ gjörningahríð og
sviptibylju.m atomaldar, eigi
! ■ 0. ;e.n'a.!”g..-°5..Þjóðerni hennar að blómgast og
bera ávöxt, verður það að laug-
Emi! Björnsson.
geymist eins og gripur Á safni.
Þjóðernið sé fastur og óum-
breytanlegur punktur settur
einhvers staðar í fortíðinni.
Það megi síðan flytja hann
fram eftir vild, er þurfa þyki,
svo sem við hátíðleg tækifæri.
ast e'ndurnýjunarkafti sínum
dag hvern, sern drottinn gefur
yíir. Því að þjóðerni er ekki
unnt að vinna og tryggja einu
sinni fvrir allt. það verður að
farna áratugi svo að þjóðlífið að hugsa. Efn því er ekki svo
hafi tekið stakkaskiptum liið varið. Þjóðerninu má miklu
,. , , „ ausa af unprunalind þess til ei-
tnnu 2U: L U Í um S£ ma' 1 lifðar. Aðrar lindir geta vökvað
blöð þess og greinar með góð-
ytra. það er þess sterka bhð.
En bin veika og vanrækta hhð,
fremur líkja við iind, þeirrar
nájttúru, að því meira, sem í
er aftur rú, sem mn veit- að hana er sótt. því hærra er í
því, sem skilúr íslendinga frá henni, því auðveldar streymir
öðrum mönnum, gerir þá að hún fram og 'því grænna verð-
þjóð. Það geta allar þjóðir ur umhverfis hana. -En því
bvggt mikil hús og meiri en minna, sem í hana er sótt, þvi |
vér, eignast glæsileg skip. brú-
að ár sínar og eignast flúgvélar
og flugvelii. keypt landbúnaðar
vélar, o.s. frv. og allt er þetta j
gott og blessað. En hitt skiptir j
meiru, sem vér getum, eigum J
og erum, en aðrar þjóðir geta
ekki, eiga ekki og eru ekki. Það
tala ekki aðrir íslenzka tungu
en vér, það eiga ekki aðrir
þetta land, eitthvert stórbrotn
asta og fegursta land heimsins,
það eiga ekki aðrir bókmennt-
ir vorar, prent.aðar og í hand-
ritum. það eiga ekki aðrir sögu 'yjrið fiskur ,en svo getur farið,
um arangn, e’.-i ekki stofnrót-
ina, það munar öllu. Vökvist
stofnrótin öðrum lindum er
hún ekki lengur sama rót, þá
visnar þjóðmenning á rót sinni
og perluband heimsmenningar-
Framhald á 7. síðu.
vora og örlög, skáld vor og
listamenn, hugsunarhátt voru
og hugsjónir. Eí vér varðveit-
um ekki það, sem skilur oss frá
öðrum þjóðum, islenzkan anda
í lífi. starfi og list, þá miraum
vér heldur ekki varðveita það.
sem vér öpum í blindni eí'tir
öðrum þjóðum. án þess að gæta
þess, hvað . samþíðst getur og
samrýmzt íslenzkum staðar-
háttum og örlögum, og hvað
ekki.
Vér getum unnið heimsmenn
ingúnni mikið gagn hér extir
sem hingað til, en með þvi eina
móti að vera góðir íslendi'ögar,
Ella værum vér aðeins 150 þús-
und menn og konúr af annarri
þjóð. Heimsmenningin er ejns
og perluband. Perlurnar eru
hinar ýmsu þjóðme'nningar.
Þvi fleiri þjóðmenningar sem
líða undir lok, því fleiri þjóðir,
sem renna saman við aðrar
þjóðir, því fátæklegra verður
perlubandið, því fáskrúðugri
verður heímsmenningin í heild.
Það er því hvorki .bjóomen'a-
ingu né heimsmenningu til
hagnaðar, hvorki sjálf'.’m oss
né öðrum til nokkurs gagns, að
elta svo og apa útlenda siðu og
ÍSLENDINGAR hafa um ald , ur hefur marga sömu eiginleika
ir dregið mikil verðmæti úr sjó og aíuminíum og er notaður til
og munu lengi gera það. Þessi j svipaðra hluta. Hann tekur þó
v.erðmæti hafa nær eingöngu ! aluminíum fram að ýmsu leyti
og er til dærnis þriðjungi létt
ari. sem er mikill kostur. Talið
magnesium
sjávar.
hverri smálest
áður en margir áratugir líða, að
mikilvægasti sjjávarafli lands j er vera hálft þriðja pund af
manna verði ekki kvikar sjáv
arverur, heldur málmur, sem
magnesíum heitir.
MÁLMUR í SJÓNUM.
MAGNESIUM-VINNSLA
Á STRÍÐSÁRUNUM.
Vísindame'an skýra frá því, Fyrir heimsstyrjöldtaa síð
að í sjónum sé mikill urmull af j ustu var magnesíum lítið notað
hvers' konar málmum og verð og þar af leiðandi lítið til þess
mætum efnum, sem ITið renn j gert að vinna það úr sjónum.
andi vatn beri fram með sér. j En á styrjaldarárunum skapað
Telja þeir, að meira sé af málm ist mikil þörf fyrir það við flug
um í sjónum en í öllum námuín
vélasmíðar, bæði vegna styrk
veraldar. og nefna það sem leika og léttleika þess. Voru
dæmi, að þar séu 2000 milíjón gerðar miklar ráðstafanir til
ír smálesta af úraníum og þar , þess báðum megin víglínanna
sé gnægð af guilí, Tiánar tiltek , að auka magneSíumfram
ið um 8.500.000 smálestir. Til ^ leiðslu, og skipti hún hundruð
er sjávarplanta, sem gengur j um þúsunda af smálestum ár
undir nafni er þýða mætti , lega, þegar mest varð. Þjóðverj
,,taglið“ og getur þessi planta ! ar komu meðal annars upp
unnið gull úr sjónum. Munai ] magneGumverksmiðju í Nor
þá vísindamönnum ekki reyn 1 egi, óg Bandarikjamenn fengu
ast það óvin'nandi, ef sú tækni ! Dow efnaverksmiðjurnar til að
vjeri fyrir hendi, að það borgi 1 setja upp afkasta mikia ma^n.
sig. Svo mun þá ekki vera enn. esíumverksmiðju í Freeport í
Margt fleira er merkílegra
málma í sjónum, og eru all
margir þeirra auðunnari en gull
ið. Má þar, fyr-ian nefna þann
nytsamasía, sei, aegar er unfn
inn úr sjó í stórum stíl, áður
háttu, að vor eigin menni'ug nefnt magnesíum. Þessi málm-
Texas vestra.
1 styrjaldarlok datt magnesí
umframleiðslan fyrst í stað nið
ur, þegar flugvélaframleiðslan
mtankaði stórum. En smám
saman hefur hún aukizt aftur,
Frh. á 7. síðu.