Tíminn - 08.11.1964, Qupperneq 7

SUNNUDAGUR 8. nóvember 1964
Mikilvægur signr
Forsetakosningar í Bandaríkj
unum hafa jafnan vakið mikla
athygli um allan heim, en aldrei
hefur meiri athygli beinzt að
þeim en að þessu sinni. Ástæð
an var sú, að valizt hafði til
framboðs fyrir annan aðalflokk
inn óvenjulega afturhaldssamur
maður og ofstækisfullur. Mál-
flutningur hans benti til þess,
að ekki aðeins yrði tekin upp
mikil íhaldsstefna í innanlands
málum Bandaríkjanna, ef hann
næffe Sosningu, heldur yrði tek-
in upp mjög óvægin og harka-
leg stefna í utanríkismálum.
Menn höfðu því gilda ástæðu
til að óttast ,að valdataka hans
gæti orðið til þess, að kalda
stríðið og ófriðarhættan ykjust
að nýju.
Úrslitin urðu á þann veg, að
þessi frambjóðandi beið einn
mesta ósigur sem um getur í
allri sögu Bandaríkjanna. Það
er ekki ofsagt, sem brezka út-
varpið hafði eftir þekktum
blaðamanni að þetta væri lík-
ast því og þungu fargi hefði
verið létt af mannkyninu. Úr-
slitin skapa mjög trú á friðvæn-
legri horfur í heiminum, því að
Johnson forseti hefur sýnt, að
hann vill einlæglega stuðla að
bættri sambúð þjóðanna. Hann
vill og fylgja áfram innanlands
umbótastefnu í anda þeirra
Roosevelts, Trúmans og Kenn-
edys. Hinn glæsilegi kosninga
sigur hans er ekki aðeins mik
ill persónulegur slgur fyrir
hann, heldur einnig bandarískt
lýðræði og bandaríska kjósend
ur. Úr8litin sýna, að mikill
meirihluti bandarískra kjósenda
er andvígur öfgum og aftur-
haldi en vill áframhaldandi þró
un á grundvelli frelsis og lýð
ræðis.
Það er sigur fyrir allt mann
kynið, að slík stefna skuli hafa
sigrað glæsilega í voldugasta
ríki veraldar. Það styrkir trú
á bjartari framtíð.
Samstaða gegn
íhaldi
Á þessu hausti hafa farið
fram kosningar í mörgum lönd
um, þingkosningar í Bretlandi,
Danmörku og Svíþjóð, héraðs
stjórnarkosningar í Vestur-
Þýzkalandi og Finnlandi og for
setakosningar í Bandaríkjunum.
. Úrslitin í þessum kosningum
eru að vísu nokkuð mismun-
andi, en eitt hefur einkennt þær
allar. íhaldsöflin hafa verið á
undanhaldi og frjálslyndu öflin
hafa yfirleitt staðið betur sam
an eri áður. Hjá flestum smá
flokkunum og klofningsflokk-
unum hefur hallað undan fæti
og það mjög verulega. Frjáls-
lyndir menn hafa sýnt þann
skilning enn betur í verki en
áður, að þeir eiga ekki að
sundra kröftum sinum, heldur
sameina þá. Það er einingin,
sem gildir, en ekki sundrung-
in.
Af þessu er íslendingum
hollt að læra. Það hefur líka
sézt. að íslenzka ihaldið óttast
þessa þróun. Það vill fyrir
alla muni koma i veg fyrir. að
frjálslvndir og umbótasinnaðir
tnmn skipi sér i einn öflugan
flokk Þvi gerir það nú gælur
i/ið kommúnista og aðra þá,
TEMENN
sem það gerir sér vonir um að
geti stuðlað að aukinni sundr-
ungu frjálslyndu aflanna. Svar
frjálslyndra manna mun hins-
vegar verða að fylkja sér enn
betur um sterkasta flokk íhalds
andstæðinga, Framsóknarflokk
inn.
Stór-Danir
Fátt hefur komið íslending-
um meira á óvart en hávaði sá,
sem nokkrir öfgamenn í Dan-
mörku hafa vakið í sambandi
við afhendingu íslenzku forn-
handritanna, sem búið var að
semja um milli íslenzkra og
danskra stjórnarvalda. íslend-
ingar trúðu því, að þetta mál
væri leyst og yrði ekki lengur
til hindrunar góðri sambúð þjóð
anna. Þess vegna höfðu íslend
ingar líka í þessum samningum
fallið frá ýmsum fyrri kröfum
og sætt sig við, að ýmis mikils
verð handrit yrðu eftir í Dan-
mörku.
Því hefur hins vegar ekki
verið að fagna, að allir Danir
gætu sætt sig við þessa lausn.
Enn eru til Stór-Danir. Trolden
Teddy hefur óvart orðað ' af-
stöðu þessara manna rétt í
þeim ummælum að hægt væri
að afhenda fslendingum hand-
ritin, ef ísland yrði að nýju ný-
lenda Danmerkur. Til skýr-
ingar skal þess getið, að Trold-
en Teddy er einskonar Denni
dæmalausi í Information.
Þegar frá eru taldar mála-
myndaástæður þeirra Dana,
sem berjast gegn afhendingu
handritanna, kemur glöggt í
Ijós, að hér er um menn að
ræða, sem ekki skilja hug og
tilfinningar íslendinga í þessu
máli og vilja láta ísland gjalda
áfram fyrri nýlendustöðu sinn-
ar. Það er leiðinlegt, að slíkir
menn skuli vera til í Danmörku.
En íslendingar mega ekki láta
þessa menn verða til að spilla
sambúð þjóðanna, nema það
komi í ljós, að þeir hafi meira
fylgi á bak við sig en enn er
kunnugt um.
FræfSimennirnir og
handritin
Vegna málamyndarástæðna
þeirra, sem færðar eru fram
gegn afhendingu handritanna,
virðist nauðsynlegt, að íslenzk
stjórnarvöld láti semja grein-
argerð til að útiloka, að hér
skapist einhver misskilningur.
Það þarf t. d. að gera vel ljóst,
hvernig fyrirhugað er að sjá
um geymslu handritanna hér
og rannsóknir i sambandi við
þau. Þá þarf að gera ljósari
hlut íslenzkra fræðimanna í
sambandi við slíkar rannsóknir
frá fyrstu tíð. Það eru t. d. að-
alrök Dana. að danskir fræði-
menn hafi einkum unnið og
muni einkum vinna að þessum
rannsóknum. Hversu réttmætar
þessar fullyrðingar eru, má m.
a. marka á því, að á árunum
1930—50 voru gefin út um 40
rit, er byggðust á rannsóknum
handritanna í Árnasafni að ein
hverju eða öllu leyti. Danskir
fræðimenn sáu um útgáfu
fimm þessara rita, en íslenzk
ir fræðimenn um 35. Á árun-
um 1935—57 munu ,aðeins ell-
efu Danir hafa komið í Árna-
safn til einhverra athugana þar.
Af þessu verður bezt ráðið, að
það er ekki vísindaáhuginn, er
ræður mestu afst.aða þeirra
Dana, sem eru mótfallnir af-
hendingu handritanna, þó svo
sé látið í veðri vaka, heldur er
það gamli stór-danski hugsunar-
hátturinn, sem íslendingar
kynntust svo vel fyrr á öldum.
Ekki má skilja þessi orð svo,
að íslendingar eigi að vanmeta
það, sem danskir fræðimenn
hafa gert á þessum vettvangi,
eða óski þess, að danskir fræði
menn hætti þessum störfum.
íslendingum yrði einmitt kært
að greiða fyrir því, að danskir
fræðimenn gætu komið hingað
og stundað rannsóknir hér eftir
að handritin væru komin hing
að. Margar þessar rannsóknir
krefjast þess líka beinh'nis, að
komið sé hingað til lands og
þeir staðhættir athugaðir, þar
sem þeir atburðir gerðust. er
sögurnar segja frá.
Fóni inn um
"luggana
Verkakvennafélagið Fram-
sókn í Reykjavík hefur gefið
út mjög athvglisvert rit í til-
efni af 50 ára afmæli félagsins.
M. a. bregður það upp glöggum
myndum af verkalýðsbaráttunni
áður fyrr. Það er t.d. lærdóms-
ríkt að lesa eftirfarandi frá-
sögn Jóhönnu Egilsdóttur:
„Við höfðum hækkað kaup-
ið aftur eftir lækkunina 1926
og sömdum um 80 aura. Kveld

úlfur var ekki á því að greiða
slíkan taxta. Við vissum af
þessum taxtabrotum. Það voru
til félagskonur, sem unnu þar
og þorðu að segja okkur sann-
leikann. Við tókum okkur þá
saman og fórum márgar niður
að Kveldúlfi og röðuðum okk-
ur þar upp við dyrnar. Hvað
heldurðu að þeir hafi þá gert?
En það er kannske ekki undar-
legt þó að þeim hugkvæmdist
það. En að stúlkurnar létu hafa
sig til þess, það mun margan
undra, sem ekki þekkir baráttu
fyrri ára, eða þann hugsunar-
hátt, sem þá ríkti.
Þeir fóru með stúlkurnar inn
um gluggana.
Þú heldur kannske að þær
hafi verið verðlaunaðar fyrir
þægðina? Nei, það er ekki von
að þú getir gizkað á launin
þeirra. Þeir borguðu þeim 60
aura um tímann eftir þessa
gluggaferð þeirra, þ. e. lækk-
uðu kaupið við þær um 10 aura
frá þvi sem þá gilti. aðrir
greiddu þá 70 aura, sem við
vorum að reyna að hækka í 80
aura.
Við þetta máttu þær búa þar
t.il næsta vor á eftir.“
„Gætt eins og
I'æningia“
Forustukonur Framsóknar
gáfust ekki upp. þótt Kveld-
úlfi hefði tekizt að sigra með
því að láta stúlkurnar fara inn
um gluggana. Næsta vor var
baráttan hafin að nýju. Jó-
hanna segir:
„Þá söfnuðum við undirskrift
um meðal stúlknanna um að
leggja niður vinnu. Það var
ekki flvtisverk. Okkar var gætt
eins og ræningja, þegar við
Vnrrmm á vinnustaðina Við
nrðum að ná i þær heimr hjá
beim o?ia fá þær til að koma
H1 nlflífu- Ja vnri!
^nnrin of? mör? nrfSjn i
kringum það allt saman. Nú
_________________________7
er þetta ekki orðið nema mæta
við samningaborðið, svona hef
ur verkalýðurinn unnið á, gjör-
breytt hugsunarhætti fólksins,
já, það er óhætt að segja þjóð
arinnar. Við sjáum núna 1
stefnuskrám flokkanna mörg
atriði, sem þá var barizt á
móti af forustumönnum þeirra,
af öllum mætti.“
„Hvér skaffar
vinnuna?“
Jóhanna víkur þessu næst í
frásögn sinni að því, að verka
stúlkurnar hafi ekki alltaf verið
tilbúnar að skrifa nafn sitt á
undirskriftaskjal Framsóknar.
Hún segir:
„Það var oft gráttegt að
heyra kjarkleysið og undir-
lægjuháttinn. „Mér er alveg
sama hvaða kaup ég fæ, bara
ef ég fæ vinnu. Ætlið þið
kannske að skaffa okkur
vinnu?“ Þetta var vanavið-
kvæði andstæðinganna, hvort
við ætluðum að sjá konunum
fyrir vinnu. Það voru oft verk-
stjórarnir, sem urðu fyrir svör
um. Á vinnustöðunum voru þeir
eins og hertogar eða jarlar,
reiðubúnir að ganga erinda hús
bænda sinna.
Þegar þeir voru að spyrja:
,,Hver skaffar vinnuna?" þá
svaraði ég, að það gerðu sjó-
mennirnir. Þeir kæmu með
fiskinn að landi.“
Baráttan
framundan
Vissulega hafa launþegasam-
tökin unnið mikla sigra á þeim
fimmtíu arum, sem eru liðin
síðan Framsókn hóf göngu
sína. Kjörin eru ólík því, sem
þau voru þá. En það eru alltaf
til öfl, — meira að segja sterk
öfl, — er vilja snúa aftur til
hinna gömlu, góðu daga. Það er
ekki liðið nema rétt ár síðan
háð var á Alþingi ein harðasta
senna, sem þar hefur staðið, en
tildrög hennar voru þau, að
stjórnarvöldin vildu lögbinda
allt kaupgjald og gera þannig
vald verkalýðsfélaganna að
engu með skyndilögum. Þess-
ari atlögu var hrundið þá, en
hún getur verið gerð aftur og
verður gerð, ef launþegar halda
ekki vöku sinni. Sú stjórnar-
stefna, sem hefur verið fylgt
í landinu undanfarin ár, hef-
ur líka leitt til þess, að kaup-
máttur launa fyrir 8 klst.
vinnudag hefur rýrnað. Þar
hefur verkalýðshreyfingin verið
á undanhaldi, þrátt fyrir ýmsa
mikilvæga varnarsigra. Næsta
þing Alþýðusambandsins þarf
að hefja markvissa sókn til að
tryggja eðlilegan kaupmátt
launa fyrir 8 klst. vinnudag.
Þar stöndum við nú orðið aft-
ar flestum öðrum.
Það skiptir vissulega miklu
að efla sjálf samtökin, en það
er ekki minna áríðandi að nota
atkvæðisréttinn rétt í þinekosn-
ingum. Það sýna atburðir sein-
ustu ára. Og hollt er að minn-
ast þess, að í þeim þingkosn-
ingum, sem farið hafa fram f
Randaríkjunum, Bretlandi. Dan
mörku og Svíþjóð á þessu
'iaust.i. tóku verkaK'ðssamtökir.
rindregna afstöðu gegn íh.ald-'
öflunum.