Alþýðublaðið - 12.11.1954, Blaðsíða 5

(Föstudagur 12. wóvember 195?

«>
Jónas Jcnsson frá Hriflu:
ja grein
nrs maour vis
IX.
GUÐJÓN SAMÚELSSON
Ihafði ráðgert. að menntaskól-
Irm sunnlenzki fengi hátíðar-
sal norðanvert við forhöllina,
®g myndaði sú bygging rétt
horn við heimav.starhúsið.
Þannig breiddu tvær álmur
húsisins faðmlnn í austur og
siuður í átt til mestu byggðar á
fslandi. EbrhölLn var nokkru
liærri en meginbyggingin og
sneð fögru svipmóti. Þegar
Guðjón Samúelsson teiknaði
Akureyrarkirkju, mótaði hann
turnana í samræmi við blágrýt
Islögin í eyfirzkuni fjöllum.
Hann lét forhöll sunnlenzka
menntaskólans á sama hátt
minna á Gullkisíuna, svip-
rnesta fjallið í nánd við Laug-
ardal. Hér var öil húsgerðin
^yggð á langri revnsiu húsa-
meistarans. þekkingu á stað-
foáttum og listrænum stórhug.
Hins vegar var jafníramt gætt
Siófsem: og hagsýni í allri fram
kvæmdinni. Ef menntaskóli
Suðuriands verður íullgerður
eftir teikningum Guðjóns Sam
úeissonar, mun sú bygging,
þótt minni sé, standa um feg-
'uxð og stílhreinleik við hlið
hinna frægu bygginga Landa-
kotskirkju, Háskólans, Þjóð-
leikíhússins, Arnarhvols og
sjúkrahússins á Akureyri.
X.
Samkvæmt bráðabirgða-
teikningu Gísla Halldórssonar
gerbreytir hann hálfu húsinu,
forhöllinni og hátíðasalnum.
Hann minnkar forhöllina, tek-
ur af ihenni hjálminn, sem var
mesta prýði hússins, gerir
gluggaskipun hversdagslega og
lætur forhöllina vera í jafnri
.næð við hina fullgerðu heima-
vist, þannig að öll byggingín
fær vöruskemimuúlLt. Síðan
gerbreytir Gísli Halldórsson
hinum tilvonandi hátíðasal. í
stað þess að Guðjón Samúels-
son lét hann mynda rétt horn
við meginbygginguna og vera
annan væng men.ntaskólahúss-
i.ns alls, hyggst Gísli Halldórs-
son gera salinn framhald af
meg'nhúsinu og jafnhliða því.
Við það verður öll byggingin
óskipuleg og lágkúruleg
lengja, sviplaust og andkanna-
iegt strik, móti þjóðveginum
og sunnlenzku byggðinni.
P1
XI.
Guðjón Samúelsson haíði
gert ráð fyrir. að hátíðasalur-
inn væri siálfstæð bygging, en
að sjálfsögðu nokkuð lægri en
aneginhúsið. Gísli Halldórsson
lætur sér ekki nægja að láta
þennan sal verða striklaga
framlengingu skóiahússins,
heldur gerir saiinn líkan
flösku, sem llggur á hliðinni,
með Lstútinn við forhöllina.
Vegeir salsins bogna út, eins
og hliðar á ítölskum vínflösk-
m Þakið verður að sjálfsögðu
öungumyndað í samræmi við
*“ flöskustílinn, þannig að horft
verður ofan á þak þessa sals
úr heimavistarbyggi-ngunni.
Hlvtur þessi hluti húss'ns að
líkjast gömlu vel uppbornu
hevi, sem stendaxr eitt sér, torf-
þakið með hnausum á alla
vegu.
XII.
Það er ekki hægt að skilja
þessa nýstárlegu húsagerð
Gísla Halldórssortar, nema
með því að athuga listöfgar líð-
and: stundar. Ungur mVnda-
amiður, lítils megandi um
frumleik og þekkingu, hefur
látið svo um mælt, að það verði
að ryðja öllum höggmyndum
Einars Jónssonar ut úr safnl .
hans og setja þar í staðinn hina
nýju Vatnsberalist. Sömu fyr-
irlitningar kennir í dómum
ungra _ kiessumálara um m'ái-
verk Ásgríms, Kjarvals, Jóns
Stefáni-sonar og Blöndals. í
húsagarðarLstinni er tekið að
gæta þvílíkrar hnignunar.
Einn af forkólfum þeirrar húsa
gerðar stendur fyrir byggingu
Ne-kirkju í Reykjavík. Sú
bygging er að mestu glugga-
laus líkt og kvikmynda-
skemma. Þakið er samsett úr
tíu hliðsettum skúrþökum. I
Enginn turn er á kirkjunni og '
engin aðstaða til að hafa
kirkjuklukku nema í litlu skoti
í þakbrúninni, sem minnir á
vélbyssuhreiðúr. En þann húsa
kost vill söfnuðurinn ekki nota
og býst við að klukhum verði
þar aldrei hringt til helgra
tiða. Steinsteypukross er á Nes
kirkju, en ihann er ekk: með
hinu kirkjulega krosslagi, held
ur líkist hann krossrellu, sem
er stundum sett í óvönduð
ganghlið með allar álmur jafn-
ar.
Þegar Neskirkjusöfnuður átt
aði s'g á þessium fáránlegu
vinnubrögðum við kirkjusmíð-
ina, stöðvaðist verkið í tíu ár
af því að fólkið íann að það
iiaíði verið sivikið og blekkt af
sínum trúnaðarmönnum. Enn-
þá varð þó engu um þokað,
Húsameistarinn sagðist hafa
gert bindandi samning við
sóknarnefndina. Söfnuðurinn
gæti fengið sömu teikninguna
og sömu smíðina', en ekkert
annað. Enginn annar húsa-
méistári þóttist geta léð söfn-
uðinum lið og teiknað nýja
kirkju í samræmi við kristnar
erfðaveniur um smíði guðs-
búsa. Slíkt framígrip taldi
Húsameistarafélag íslands svik
og skemmdarverk við stéttar-
böndin. Að lokum gat sóknar-
nefndin, sem á í stöðugu stríði
við hinn önuglynda og sérvitra
býggingafræðing, sem stendur
fyrir verkinu, ekki meira að
gert. Hann átelur söfnuðinn
fyrir að vilja hafa klukkur til
að hringja til messu. Ekki. vill
hann heldur hafa steinkrossinn
af kirkjulegri gerð.
XIII.
Gísli HalldÖrsson fylgir í
húsagerð sömu stefnu og höf-
undur Neskirkju, en þó hefur
hann gengið öllu lengra í
vatnsberaheimspekaini með
■ því að reisa hús á staurum við
' Kvisthaga að fyrirmynd
naktra manna á steinöldinni.
Var þó forsjón í þeim staura-
húsum, því að þau voru byggð
úti í stöðuvötnum til að hafa
grið fyrir villidýrum. Hátíða-
flaska sú, sem Gísli Halldórs-
son hyggst að leggja á Laugar-
vatnstúnið, getur, ef til fram-
kvæmda kemur, gefið ófædd-
um kynslóðum í næstu 1000 ár
hugmynd um augnabliksástand
íflenzkra húsagerðarbyrjenda
á fyrstu árum hins endurreista
lýðveldis, Hér ríða tilgerð og
smekkleysi vlð sama einteym-
ing. Þegar Guðjón Samúelsson
og Sigurður Nordal undir-
bjuggu háskólabygginguna,
sögðu þeir að slík hús, sem
eiga að standa margar aldir,
verð: að fylgja hefðbundnum
by gg i n g a r st í I þ r a u t r ey n dr a
manna. en ekki vera mótuð af
augnaibliksáhrifum hverfullar
tízku.
En þetta þarf ckki svo að
fara. Enn er ekki búlð að gera
ne:na ]:á framkvæmd í mennta
skólamálum Laugarvatns, sem
b ndur hendur menntamálaráð
herra og byggingarforkólfa,
þegar haíizt verðuf handa með
framhaldi næsta vor. En í vet-
ur eða vor verða ábyrgir menn
að taka endanlega ákvörðun,
mel ráðunautum sínum, um
hvort fvVm skuli teikningum
hírs látna húsame.stara eða
Gísla Halldórsionar.
XIV.
Nú vaknar sú spurning:
Hvaða rétt heíur Gísli Haíl-
dórscon eða aðrir bygginga-
fræðingar til að gera mennta-
skólann á Laugarvatni að hús-
skrípl? Þessi byggingaforkólf-
ur hefur farið iéttilega yfir
flest formsatriði, sem ber að
fylgja. Hann hefur látið sér
koma til hugar að sLta þróun-
ina í stórbyggingu, sem er í
smiðum. Ef hann hefði skilið
eðli málsins, mundi hann hafa
þverneitað að spilla gerðu lista
verki. Til er löggjöf, sem vernd
ar listaverk gegn skemmdar-
starfsemi, og félag íslenzkra
húsameiistara afsagði með öllu
að Levfa nokkrum féiagsmanni
Framhöld á 7. síðu.
Bréfa kassinn:
EINS OG fólki er kunnugt
urðu nokkrar skemmdir á hús-
þökuiíi 8. nóvemiber hér í bæn-
um og það á nýjum húsum,
sem vel er gengið frá í alla
staði, járnið neglt með góðum
saum og eins mikið og frekast
má. Menn spyrja því hvernig
standi á þessum ósköpum, að í
hvert skintá. sem stormur kem- '
ur hér í bænum, skul; járn-
plötur fjúka eins og skæða-
dríía um allar götur og stór-
mild.ii að ekki hafa af hiotizt
stórslys á mönnurn,. en fjár-
hagstjónið skiptir íugum þús-
unda.
Jú, orsökin er fljótfundin.
Hún er sú, að bygginganefnd
og brUnamálástjóri hafa sett
þau áOcvæði, að eigi megi
hnykkja nagla í húsþökum hér
í Reykjavík sökum þess, að
brunaliðd bæjarins gangi verr
að rifa járnið af, ef bruna ber
að höndum (ekki er- nú gert
mik'ð úr köppunum). Svo eru
nú ekki viðurlögin smá, 10'þús
und króna sekt og réttinda-
missir. eí húsasmið.r breyta á
móti þessari skipan.
Ég man ekki eftir, að í þau
48 ár. sem ég hef verlð við
húsbyggingar, hafi e:n einasta
pða-ta fokið af húsi, sem ég hef
ver.ið við, en þar hafa líka allir
naglar verið hnykktir þversum
á borðin að innan, en þannig
verður að hnykkja þá, svo að
naglarnir g3ngi ekki út, þegar
hnykkt, er. Ég tel því, að allir
húsasmiðir eigi að virða að
vettugi svona fyr'rskipanir og
láta heldur taka af sér réttlnd-
in en stofna lí’fi borgaranna í
hættu með s-læmum frásangi,
en það tel ég vera geti, ef nagl
ar eru ekkj hnykktir í þökum.
í sambandi við skemmdir
þær. sem urðu þann 8. þ. m. á
dvalarheimiii aldraðra sjó-
manna vil ég taka það fram, að
ég fór bess á leit við smiðina,
að þeir hnykktu a’lan saum í
þaki d’''>1arh-9:’imilisins. Þelr
tcldu sér ekki fært -að verða
við þsirr: ósk sökum þess, að
byggingafulltrúi bannaðl slíkt,
Hefðiu þeir hlýtt minum ráð-
um, þá væru járnplötur á þaki
dvalarhejm'.lisins óhreyfðar og
þær þúsundir hefcU sparazt,
sem verða af þessu tióni. Ég
tel því rétt, að Reykjavíkur-
bær ætti að bera allan kostnað,
sem hlot.izt hefur á þaki dval-
arheimiLs aldr.aðra sjómanna
vegna heimskulegra lilskipana,
sem ekki fá staðizt.
Ég vil taka það fram, svo að
ekkl verði öðrum um kennt, að
þegar veðrið. fór að rífa járnið
af d.val arheimilinu, setti ég all
an mann-skap, sem Lil var, í að
hnykkja allan saum í þökun-
um, og 'bjargaðist því það, sem
eftlr er, vegna þess hve fljótt
var brugðið við að hnykkja
naglana. Það er því ég, sem á
að missa réttinddn, ef bygginga
fulltrúa þóknast, vegna að-
gerða á þessu þaki.
Reykjavík, 10. nóv. 1954. '
Páll Kristjánsson.
Bœkur og höfundar:
Guðmundur Gíslason Haga-
lín: Hér er kominn Hoffinn.
Sjálfsævisaga. Bókfellsút-
gáfan. Prentsmiðian Oddi.
Keykjavík 1954.
NAUMAST verða skiptar
skoðanir um, að Guðmundur
; Gíslason Hagalín hafi gerzt
brautryðjandi í ævisagnaritun.
Raunar byggði hann á gömlum
og traustum grunni, en .reisti
, eigi að síður nýtt og stærra
hús. Þess vegna þótti tíðindum
sæta, er hann hóf að rita sjálfs
ævisögu sína. Nú eru komin út
af henni fjögur, bindi, ogverður
hið síðasta þeirra gert hé-r að
umræðuefni. Það kom út fyrir
nokkrum dögum og heitir „Hér
er kominn Hoffinn“.
Þetta nýja foindi sjálfsævi-
sögunnar fjallar um fyrsta
námsvetur Hagalíns í Reykja-
vík og sumarvertíð vestur á
fjörðum. Stíllinn er dálítið
breyttur frá fyrri bindunum,
enda frásagnarefnið að ýmsu
leyti annað. Hér leggur Haga-
lín megináherzki' á að bregða
upp myndum einstakra manna
og atburða, en áður var he:ld-
arfrásögnin aðalatriðið. Hann
gerir sér mikið far um að segja
skemmtilega frá, og bókin er
rík af þeirri fyndni og uppá-
tekt, sem er sérkenni Hagalíns.
„Hér er kominn Hoffinn"
minnir um margt á beztu smá-
sögur hans, einkennist af leiftr
andi svipmyndum og íþrótta-
legum hraða, en myndar þó
samræmda og svipsterka heild
að i- knum lestri. Og samt
dylst 'kki, að höfundurinn er
að undirbúa annað og meira en
það, sem þegar er komið á dag
inn. Hann ætlar að gera
Reykjavíkurdvöl sína að kaíla
í íslenzkri bókmenntasögu.
Hér, eru fyrstu drög.n, og þau
spá sannarlega góðu.
Undirritaður er ódómbær á
Guðm. Gíslason Ilagalín.
þær psrsónulýsingar, sem
Hagalín dregur upp í þessari
bók sinni, en undrast reisn
þeirra og snilli. Sjálfan slg ger
ir hann ungæðislegan, enda
mun Hagalín haifa verið eftir-
minnilegur fjörkálfur á þessu
aldursskeiði, svo ungur sem
hann er og glaðiur enn í dag.
Hann hikar ekki við að gera
stundum að gamni sínu á kostn
að sjálfs sín, en það þykir löng
um í mikið ráðizt! Margar þær
frásagnir verða manni ógleym-
anlegar. Svo þarna Ijóð-
rænir kaflar, þar sém slegið er
á leynda strengd ástarkynna og
annarra hughrifa, og þá skipt-
ir landið um svip, blám spretta
í sporum. elskhugans og ’hvers-
dagsleikinn verður dýrlegt æv
intýri. Allt er þetta gert af
þeirri list og kunriáttu, sem
lætur Hagalín öðrum betur,
bsgar hann er í essinu sínu.
Enn freriiur sýnir hann í fáum.
en stónum myndurn kynni sín.
■"f þjóðkunnum mönnum eins
og Slgurði GuSmundssyni
kólameistara, Ólafi Björns-
syni ritstjóra, Jakobi Jóh.
Srnára og Bjarna frá Vogi.
Einnig lýsir Hagalín ágætlega
skólalbræðrum sínum í Reykja
vík og félögunum á sumarver-
tíðinni vestra, en þó sér í lagi
Guðmundi gamla á Söndum.
■^að er einstök mannlýsing í
bókmenntum okkar.
At.burðirnir í bókinni geta
varla talizt stórbrotnir, en
hraðinn er svo miki.II og mynd
irnar svo margar, að lesandinn
er á valdi frásagnarinnar eins
og hann berist með þungum
' straumi. Og að bókarlokum
gremst manni það eitt, hversu
langt er að bíða framhaldbins.
Reykjavíkurkaflarnlr virðast
enn aðeins inngangur þess,
sem vafalaust verður að
margra dómi aðalatriði sjálfs-
ævisögunnar. Hagalín á eftir
að segja frá mönnum, sem
' mjög hafa komið við sögu bók
ímennta okkar og þjóðlífs und-
anfarna áratugi, fulltrúum
nýja tímans, mönnum, sem
fæddust tll frelsis. og stórræða
í íslenzku morgunsári. Þá þekk
ir öll þjóðin af unnum verkum
og bíður frásagnar skáldsins og
ævisöguritarans af þessum
Framhald á 7. stðu.