Tíminn - 23.12.1964, Page 8

8

TÍMINN
MIÐVIKUDAGUR 23. desember 1964
I
•1
Í
&
HOPPAÐ MILLl HOFUNDA
Harrnes Pétursson:
Meðal helztu tíðinda í ís-
lenzkri bókagerð á þessu hausti
er ævisaga Steingríms Thor-
steinssonar skálds eftir Hann
es Pótursson skáld, bæði sökum
þess að það er næsta sjald-
gæft, að hér séu settar saman
bækur um íslenzk skáld, og svo
er bókic þannig úr garði búin
af Herði Ágústssyni iistmálara
nýtízkuieg má segja, að hún
stingur í stúf við flestar bækur
aðrar á markaðnum
— Hvað heidurðu að valdi
því, að það hendir svo sjaldan,
sem raun er á, að út komi bæk
ur eftir íslenzka menn um ís-
lenzk skáld, eða hefur það ekki
verið jafnvel algengara, að út-
lendingar hafi ritað bækur um
ævi og verk islenzkra skálda,
heldurðu kannski að útgefend
ur hér séu lítið spenntir fyrir
að gefa út slík verk eftir ís-
lenzka fræðimenn? spyr ég
Hannes, þegar ég hitti hann
að máli stutta slund fyrir helg
ina.
— Eg skil ekiki að það sé
erfiðleikum bundið ■ að fá út-
gefendur hér að fræðilegum
bókum um íslenzka rithöfunda
séu þær skemmtilegar og læsi
legar öllum almenningi. Víst
er það rétt, að útlendir menn
hafa gert okkur skömm til
með því að verða fyrri til að
semja ítarlegar bækur um
nokkur íslenzk skáld, t.d. um
tvö helztu sagnaskáld okkar nú
lifandi, og eina bókin, sem áð
ur hefur verið sett saman um
Steingrím Thorsteinsson, er
verk útlendings sú bók kom
út í Munchen á áttræðisafmæli
Steingríms, en höfundurinn
var austurríski bókneentafræð
ingurinn Poestion, sem hingað
kom á síðustu öld og kynntist
íslenzkum bókmenntum og
skáldum. Annars hefur Stein-
grímur verið allt of lengi snið
genginn af íslenzkum bók-
menntafræðingum.
— Er þessi bók þín sprott
in af námi þínu í íslenzkum
fræðum hér í háskólanum eða
gamalt áhugamál þitt?
— Nei, ég var ekkert að
fást við Steingrím í háskólan-
um. Þetta barst eiginlega fyrst
í tal milli okkar Gils Guð
mundssonar bókaútgáfustjóra
Menningarsjóðs, og það varð
úr, að ég tæki að mér að semja
bók um Steingrím.
— Þurftir þú ekki að viða
að þér efni úti í Danmörku,
þar sem Steingrímur var svo
lengi búsettur?
— Ekki var það nauðsynlegt
fyrir mig. Það vildi svo til, að
hér eru til filmur af þeim bréf
um Steingríms, sem til eru úti
í Höfn og vitað er um, og Jón
Samsonarson magister var mér
hjálplegur um útrvegun efnis,
sem ég þurfti að fá úr söfnum
í Kaupmannahöfn. Sendibréf
Steingríms voru mér auðvitað
nauðsynleg, það er illmögulegt
að bregða nýju ljósi á Stein-
grím án þess að styðjast við
bréf hans. Svo mikil sem verk
hans eru að vöxtum, hafði
hann ekki fyrir sið að skrifa
í blöðin og reit ekki endurminn
ingar. Bréfin koma í þess
stað til að koma efninu í rétt
umhverfi, endurvekja aðstæð
ur skáldsins og andrúmsloft,
fylla heildarmyndina.
— Fékkstu mikið efni af við
ræðum við fólk, sem þekkti
skáldið persónulega?
— Langflestir þeirra, sem
nú eru á lífi, þekktu Stein-
grím aðeins sem gamlan mann.
Aðeins einn ræddi ég við, sem
mundi eftir Steingrími ungum
bróðursonur Hans Árni Thor-
steinsson tónskáld, sem ég hitti
skömrriu áður én hann lézt 'á
tíræðisaldri.
— Einn ritdómari sagði eitt
hvað á þann veg í grein um
bók þína, að málið á kvæðum
Steingríms væri orðið of fjar-
lægt venjulegu nútímafólki.
Heldurðu að það sé réttmæli?
— Eg minnist á þetta í bók-
inni. Ljóðmál Steingríms hefur
eldra yfirbragð en lausa málið,
sem hann ritar og er svo bráð
lifandi, t.d. þýðingin á Þúsund
og einni nótt. Þó finnst mér
mikið af kvæðum hans vera á
sígildu máli, sem ekki sé á-
stæða til að örvænta um að
nútímamenn geti tileinkað
sér. Sum kvæða hans hafa raun
ar fjarlægzt okkur, og það sem
þyrfti að gera, er að gefa út
úrval af kvæðum hans og
lausu máli. Það gæti orðið
elskuleg bók.
— Hefur þú slíkt verk á
prjónunum?
— Raunar hefur það komið
til tals að ég veldi í væna bók
úr kvæðum hans, bréfum og
öðru lausu máli, og ég er viss
um að með slíku úrvali mundi
koma betur fram, hve skemmti
lega fjölhæfur hann var sem
skáld og málsnillingur
— Hafðirðu ánægju af að
vinna þetta verk?
— Já, mjög mikla. Eg kynnt
ist ekki aðeins aðalsöguper-
sónunni, heldur og yfirleitt
öldinni sem leið. Mér fannst
mikill fengur að fá til birting
ar þó nokkrar myndir, sem
hvergi hafa birzt áður. t.d
myndin af Guðrúnu unnustu
Steingríms og Lydiu fyrri konu
hans, mynd af Ólafi Gunnlaugs
syni lögfræðingi og Páli Sveins
syni bókbindara og útgefanda
hópmynd aí nokkrum íslend
ingum í Höfn, og myndin af
Steingrími, konu hans og börn
um öllum, var ekki til í eigu
nánustu ættingja skáldsins,
heldur fékk ég hana hjá Tóm-
asi Guðmundssyni skáldi, sem
hafði hana meðferðis af æaku
heimili sínu að Efri Brú í
Grímsnesi, en foreldrum hans
hafði Steingrímur sent mynd-
ina upp á gamlan kunnings-
skap.
Jón Björnsson:
Jón Björnsson hefur nú sent
frá sér stóra skáldsögu eftir
• allmargra áx-a hvíld, að þessu
i sinpi byggða á sögulegum heiin
‘ ildum eins og stundum áður.
ástarsögu og þar af leiðandi
sakamála og aldarfarslýsingu
frá 17. öld, Jómfrú Þórdís heitir
saga sú. Þegar ég hitti Jón
um daginn, spurði ég, hvort
hann hneigðist meira að því að
byggja skáldsögur sinar úr brot
um úr íslandssögunni, svaraði
hann:
— Það skiptir ekki mestu
máli, hvort ég sæki efniviðinn
í fortíð eða nútíð. Þessi bók
er byggð á fátæklegum heim-
ildum úr annálum og Alþingis-
bókum en fjölmargar persónur
fyrst settar á spjöld i þessari
bók. Ég vel mér söguefni með
það fyrir augum, að það geti
alveg eins verið partur af nú-
tíðinni eða „gerzt“ einhvei-s
staðar í heiminum á oklcar
dögum. Dæmi um sarns konar
réttarfar og greinir frá í þess-
ari sögu, er enn í gildi á okkar
öld úti í heimi, og mannkindin
er nú einu sinni þannig, að
eðli hennar breytist lítið eftir
því sem aldir líða.
— Þú varst einn þeirra ís-
lendinga, sem brutu sér rit-
höfundarbraut á annarri tungu,
fórstu utan gagngert i þeim
tilgangi? í
— Já, ég get ekki neitað þvx.
Það var árið sem Alþingishátíð
in var haldin, en þá var flest
lamað af viðskiptakreppunni og
ekki fýsilegt fyrir unga menn
að leggja út á þessa braut,
þannig horfði það fyrir mér
hér heima. Ég fór út til Nor-
egs fyrst á lýðskólann í Voss,
var þar einn vetur og hélt síðan
til Danmerkur, yfir hana þvera
og settist í lýðháskólann i
Askov á Jótlandi. Þetta var dð-
gengilegasta menntunin fyrir
marga og sjálfsagt að hagnýta
sér hana áður en lagt væri út
í að skrifa bækur á aðra tungu.
enda gengu ’1ó nokkrir íslenzk-
ir menn á slíka skóla og fengu
þar gott vegarnesti á rithöfund
arbraut.
— Fóru aðrir út til Dan-
merkur með sama áformi og
þú um þetta leyti?
— Á þessum eða næstu ár-
um fóru þeir út Bjami M.
Gíslason, sem ritað hefur eina
stóra skáldsögu auk mýmargra
greina og bóka um handrita-
málið og fleiri söguleg efni, og
Þorsteinn Stefánsson, sem rit-
aði skáldsöguna „Dalinn“, er
hlaut H. C. Andersen-verðlaun-
in fyrir mörgum árum. En þeg-
ar við komum þarna út, stóðu
þeir á tindi frægðar sinnar þar
í landi Gunnar Gunnarsson og
Guðmundur Kamban, og einnig
samdi Tryggvi Sveinbjörnsson
nokkur leikrit á dönsku, sem
sett voru á svið í Höfn.
— En hvað um skáldfrægð
Jóhanns Sigurjónssonar í Höfn
á þessum árum?
— Þau fimmtán ár, sem ég
var í Danmörku, man ég ekki
eftir því að leikrit hans væru
flutt á leiksviði í Höfn. Verk
hans tilheyrðu síðrómantízku
stefnunni, sem þá var búin að
lifa sitt fegursta, og má vera,
að tregða til að flytja verk
hans þar ytra hafi nokkuð staf-
að af því. Þó eru leikrit hans
í heiðri höfð meðal bókmennta-
manna þar, og þá einkum
Fjalla-Eyvindur.
— Ilvernig gekk ungum
dönskum skáldum að vinna sig
áfram á kreppuárunum í Höfn?
• — Það var erfiður róður fyr-
ir marga unga menn að fá út-
gefendur, einkum ung ljóð-
skáld, sem síðar urðu fræg.
Þau urðu sum að brjótast í því
að gefa sjálf út bækur sínar
og selja „pá trappegangen“,
sem kallað var, ganga hús úr
húsi og bjóða kvæðabækur sín-
ar. Það var t. d. Hakon Holm,
sem gekk undir nafninu
„Trappegangens digter". Líkt
var um annan rithöfund, vin
minn Ludvig Söndergárd, sem
var lærður járnsmiður og fór
svo síðar að yrkja ljóð og náði
fyrst viðurkenningu með skáld-
sögu sinni „Kun en æske tænd-
stikker", sem hlaut verðlaun í
skáldsagnakeppni Hasselbachs.
Þá var honum borgið.
— Hvernig fannst þér að
skipta um tungumál, fyrst yfir
á dönsku og síðan aftur á is-
lenzku?
— Rithöfundur nær seint
fullkomnu valdi á öðru tungu-
máli. Vissulega fannst manni
þetta erfitt. og þó kom það
furðufljótt, og meðan ég var
úti, voru gefnar út sjö bækur
mínar þar. Eins var það eklki
árennilegt að hverfa aftur að
því að skrifa á móðurmálinu.
En þó hjálpaði það til, að á
Hafnarárunum var ætíð náið
og sterkt samband milli okkar
landanna i Höfn, svo maður
missti eiginlega aldrei taum-
liald á tungunni.
Þorsteinn frá Hamri:
Þorsteinn frá Hamri er með
al þeirra ungu íslenzku ljóð
skálda, sem mest láta að sér
kveða um þessar mundir En
Þorsteinn hefui fleira til
brunns að bera en dugnaðinn
að búa nærri árlega bók til
prentunar. á sex árum hafa
komið út eftir hann fimm ljóða
bækur, sem má teljast fremur
óvenjulegt. Það er víst ýkju-
laust, að hann eigi aðdáendur
bæði meðal þeirra, sem kjósa
fremur hefðbundinn kveðskap
svonefndan, með stuðium og
rími, og einnig meðal hinna,
sem helzt vilja hafa formið
alveg óbundið af slíkum regl-
um. Eg sótti Þorstein heim
einn sunnudagsmorgun, í húsi
niðri við höfnina í Kópavogi
yzt á Kársnesinu. Meðal fárra
nýrra ljóðabóka hér í haust og
líklega sú eina frá hendi ungu
skáldanna, er Lángnætti á
Kaldadal eftir Þor.stein frá
Hamri, sean kom út í nóvember,
36 kvæði í sjö flokkum, þar
sem lesa má þessa Mansaungs
vísu fremst í öðrum flokki.
Kynjalegur úr krapahríð
kominn er ég að hjala við
þig
meðan ég næstu nætur bíð;
en nú var á sveimi kringum
tnig
mistur af ösku mold og sjó
og mannleg andvörp skulfu
þar.
Svo þegar skína sólirnar
sýni ég þér minn vetrarskóg.
— Þú ert víst ekki svo svart
sýnn að ætla að íslendingar
séu hættir að lesa ljóð, ef
dæma má af tíðri útkomu bóka
þinna?
— Eg held að ljóð séu enn
lesin nokkuð hér á landi. Það
kann að vera fremur fámena
ur hópur, dreifður og ósam-
stæður, en alténd er hann fyrir
hendi. Það hlýtur að vera stað
reynd, því að margar ljóðabæk
ur seljast upp á nokkrum ár-
um, síast kannski hægt út sum
ar hverjar, en þær hverfa
margar af markaði fyrr en
flesta varir. Raunar er upplag
nýrra ljóðabóka aldrei stórt
hér, en ég held það tíðkist
ekki heldur í útlöridum.
— Þú einskorðar þig ekki
annaðhvort við hefðbundið rxm
eða rýmleysu í kvæðum þín-
um eða hefur þú ekki notað
hvort tveggja jöfnunx höndum
i öllum bókum þínum?
—Jú. Allt of mörgum finnst
rímið skipta miklu máli, en það
er öðru nær. Rímað form er
bara eitt form af mörgum, eins
og órímuð form eru líka til
mörg. Það er allt of útbreidd
hugsunarvilla hjá fólki, að ó
rímað ljóð hafi ekki form, sé
formleysa í skáldskap er það