Alþýðublaðið - 23.01.1955, Page 5

Alþýðublaðið - 23.01.1955, Page 5
Sunnudagur 23. janúar 1955 ALÞÝÐUBLAÐIÐ s NÚ ER mjög rætt og ritað um Skálholt og gætir þar margra ihugmynda. Hefur mál- ið fengið aukinn byr, síðan hin mikla fornleifarannsókn fór fram. Hún kemur til þess að hafa almennt gildi í framtíð- inni, því óvíða er það, sem undirstöður jafnstórrar tré- byggingar hafa fengið að hald ast, enda hefur þetta atriði einkum vakið eftirtekt erlend is. Hér heima sameinuðust hugirnir, er kista Páls biskups kom fram í dagsblrtuna. Það vakti hins vegar ekki eins mikla eftirtekt eriendis. Þó er vert að leggja á það ríka á- herzlu, að menn geta varla reist 50 m langt timburhús með stöpli og stúkum, nema að eiga kost a nægilega mörg- um smiðum, og vel æfðum. Og kistan er höggvin af manni, sem haft hefur fullt vald á því, sem hann hefur ver.ð að gjöra. En þegar slíkur sannleikur kemur í dagsbirtuna, þá kem- ur hann mönnum tii að hugsa enn gjör um það, að Skál- holti verði einhver meiri sómi sýndur en verið hefur. En hafa verður hliðsjón af því, sem er framkvæmanlegt og gjörlegt, og miða við það. NÍU ALDA AFMÆLI. Hátíðarárið 1956 er óðum að nálgast, og er það flestra ósk, að þá sé búið að koma Skálholti í viðunanlegt horf eftir því, sem hægt er, og skal mú skýrt frá, hvað hægt muni vera að gjöra fyrir þann tíma, samkvæmt þeirri áaitlun, sem ríkisstjórnin hefur tii athug- unar. Sumarið 1956 er tún staðar- ins orðið helmingi stærra en nú. Það er nauðsyniegþ og rétt lætanleg ráðstöfun. Á þann hátt fær gestkomandi maður séð, að staðurinn er lífrænn. Á honum fer þá fram sú sjálf- sagðasta starfsemi, sem getur til sveita. Augu bæjarmanns- íns fá þá hvíld við að horfa á íðgrænt túngresið. En bæjar- maðurinn kemur þá einnig auga á ný og myndarleg Magnús Már Lárusson prófessor: TÍD SKÁLHOLTS skepnuhús og ráösmannshús, sem að vísu mættu vera stærri, en vegna tilkosínaðarins í heild hefur verið reynt að finna færan meðalveg. Þá verður þar öruggt vatns- ból með sæmilegu iindarvatni. Er þessa dagana verið að starfa við þá framkvæmd á- samt smíði ráðsmannshúss. Vatn er ærið þýðingarmikið, og urðu síðastliðið sumar miklir erfiðleikar vegna vatnsskorts- ins, þar eð óvenju margt fólk dvaldist þá að staðaldri í Skál- holti og unn'.ð að margháttuð- um framk.væmdum, m. a. bygg ingum. Gömlu vatnsbólin í Skálholti eru öll á gamla bæj- arsvæðinu og vatnið ónothæft, þar eð það rennur allt undan ræktuðu landi. Til þess að prýða staðinn, hefur skák, 2.8 ha að særð, verið ætluð til skogræktar og blasir hún við í norðvestri. HEIMLEIÐ BREYTT. Nú er eigi sama, hvernig leiðin liggur heim ao staðnum. Áður fyrr lágu traðir í suð- austur ofan brekkuna í áttina að Laugarási, og aðrar í suð- vestur áttina að Brúará. Voru þær aðal traðirnar og sér enn greinilega fyrir þeim. Þriðju traðirnar voru þær. sem enn er heimreið. Hafa þær verið eyðilagðar að nokkru og færzt upp í sjálfan kirkjugarðinn. Bifreiðir nútímans þurfa sitt pláss. Traðir þessar eru að húsabaki og er erfitt að láta Skálholt njóta sín, þegar kom- ið er þannig að staðnum. Verð ur því gjörð ný heimreið af svonefndum skólavegi heim á staðinn og er. þá komið upp fyrir framan kirkjugarðinn að vestri. Á þann hátt vinnst það, að staðurinn blasir allur við h'.num gestkomandi manni. í PRÓFESSOR MAGNÚS MÁR LÁRUSSON er einn s þeirra nefndarmanna, sem ætlað er að hafa hönd í bagga S með framtíðarskipulagi Skálholtsstaðar. f grein þessari, • sem birtist í stúdentablaðinu 1. des. sl. og er tndurprent s ■ iA !>.... v.iii.\ 1...■ ('í Vv.ií'.v ...!..i. 1....... ...... :_f_.....--'_ l uð hér nieð Ieyfi höfundar,, gerir hann grein fyrir persónu S legu viðhorfi sínu gagnvart endurskipulagningu staðarins ^ og framtíð hans. Magnús Már I.árusson. framtíðinni væri æskilegt, að þjóðvegurinn yrði í heild færð ur til, ofan fyrlr og vestur fyr- ir Skálholt. Kemst það von- andi einhvern tíma til fram- kvæmdar. Ég heí nefnt ofan- greind atriði fyrst, af því að þau eru komln til fram- kvæmda og eru mikiLsverðir liðir í því, að staðurinn fái betri svip. KIRKJAN. En auðvitað þarf að reisa kirkju í Skálholti og prestset- ur er skyit að reisa, þar eð lögin um skipulag prestakalla gjöra ráð.fyrir því, að prestur ínn, er nú sítur að Torfastöð- Niutfu æviár í aldastrauminn ÉG HAFÐI FRÉTT ÞAÐ, að frú Gunnfríður Jónsdóttir myndhöggvari væri í þann veg ínn að Ijúka nýju verki, mynd, sem tákna ætti fyrstu nafn- kenndu landnámskonuna í Húnaþingi, Þórdísi Ingimund- ardóttur hins gamla. Afréð ég því að heimsækja listakonuna fyrir forvitnissakir, og fá að líta á Þórdísi Ingimundardótt- ur. Var það auðsótt, en lista- konan kvað mýndina ekki njóta sín sem bezt, þar eð hún væri ekki enn kom:n á stall, auk þess sem hinn litli vinnu- salur er stórri höggmynd of þröngt utnbverfi. En sleppum Þórdísi, og mætti þó margt um hana segja. Og margt mætti segja um hinn ævintýralega ævifer- xl listakonunnar, sem lagði leið sína út í lönd, snauð að fjár- xnunum, en rík af þyí. sem er meira virði, fágætum kjarki og atorku, sem, ásamt, ríkri list hneigð, gerði henni ekki að- eins kleyft að lifa af iðn sinni. heldur og að afla sér fé til ferða laga víðs vegar um Evrópu, gerðist síðan myndhöggvari á fullorðinsaldri, og nam þar land með hinni sömu dirfsku og stórhug. Oft fer svo. þegar maður kemur til þess að skoða eitthvað sérstakt, að maður Halldóra Einarsdóttir. (Myndin tekin af henni átl- ræðri). kemur auga á annað. sem ekki er ómerkilegra. Þannig fór fyr ir mér í þetta skipti. Mér varð litið af Þórdísi á tvær andlits- myndir, mann og konu, er stóðu nýsteyptar d palli. Konu andlitið var furðu svipmikið, minnti mest á rómverskar and litsmyndir, hvað þrótt og festu snerti samfara stóiskri ró hins lífsreynda og skyggna heimsborgara. Karlmannsand- litið var mýkra í dráttum, gáfulegur maður,' góðlátlegt kímnisbros um varir. heið ró yfir enni og augum. Ég innti frú Gunnfríði eftir því hver þau væru, þessi maður og kona. i „Foreldrar mínir, Halldóra Einarsdóttir og Jón Jónsson.“ Ég hafði orð á því, .hve and- lit konunnar væri svipmikið og sterkt. Og þá komst ég að því, að kona þessi verður ní- ræð í dag. Ég spurði Gunnfríði því nokkru nánar nm æviat- riði hennar, og þannig atvik- aðist það; að enda þótt ég væri þeirra erinda komirm að líta á myndina af Þórdísi, kynntist ég, að vísu aðeins af frásögn, núlifandi konu, merkilegri og mikilhæfr,i, sem enn hefur fulla ferlivist, þótt níræð sé, prjónar af kappi alla daga og fylgist af athygli og næmum skilningi lífsreyndrar alþýðu- konu með öllu því, sem við ber. Og það er tií dæmis um hve óskertum hún heldur öll- jum sálarkröftum, að hún orkti ,þessa vísu fyrir nokkr.um dög- j um. jSést nú engin æska um brár, 'orkan góða brunnin, (níutíu æfiár í aldastrauminn runnin. Halldóra er dóttir Einars Framhald á 7. síðu. um. verði fluttur í Skálholt og Torfastaðir seldir upp í kostn- aðinn við Skálholt. Margar raddir hafa heyrzt um það mál í heild. Kirkju er óhjákvæmilegt að ’]-eisa, því gamla kirkjan, sem enn stend ur, er orðin mjög hrorleg, enda þótt það tækist að færa hana til síðastliðið sumar. Það er augljóst mál. að hún má ekki sjást sumarið 1956, enda kem ur hún þá ekki neinum að liði vegna smæðar. Hins vegar gæti ný kirkja verið komin það langt í smíði sinni, að not- ast mætti við hana að ein- hverju leyti. Þó verður hún í öllu falli heldur lítil á hátíð- inni sjálfri. Það hefur verið gjört ráð fyrir, að hún rúrni um 250 manns. Miðað við fjöda sóknarmanna nú er það allt of mikið rúm, því sóknin er fámenn, rúml. 60 manns. En úr því að jarðarfarir til sveita eru oftast nær mjög fjölmennar og einnig mætti gjöra ráð fyrir, að samkomur kirkjulegar væru haldnar í Skálholti, þá þótfi ekki fært að hafa hana öllu minni. Tvær spurningar koma strax fram. Önnur um gerð kirkj- unnar og útlit, hin um stað- setningu hennar. Það er ómögulegt að smíða einhverja eftirlíkingu að öllu leyti af eldri kirkjum á staðn- um, og það kemur varla til greina að nota annað eða önn ur efni eða aðferðir við' smíði hennar en nútímans. Nútíminn er hér að reisa sér minnis- merki um leið og Skálholti er sýndur verðugur sómi. Til þess að hægt sé að nota kirkj- una sem raunverulegt guðs- þjónustuhús, þurfa fornar' venj ur og ný tækni að haldast í hendur. Verkefnið, sem húsa- meistara ríkisins hefur verið fengið til úrlausnar, er að mörgu leyti alfrjálst, enda er það álit þess sérfræðings, sem bezt þekkir til hinna icrnu kirkna í Skálholti, Hákons Christies, að svo elgi að vera. . Oddboga- stíll fer ekki vel í steinsteypu, segja margir, gott og vel, þá skal hann ekki notaður. Kross kirkja gæti verið hentug lausn, því óhjákvæmilegt er, að í kirkjunni verði nokkurt safn fornra muna. Þeim mætti koma fyrir í stúkunum. I raun og veru er aðeins um .eitt að- alskilyrði að ræða, og það er, að menn geti séð, að hér standi kirkja. En sú kirkja verður að vera að nokkru leyti í tengsl- um við fortíðina. Hvernig ætti annars að koma hinum gömlu legsteinum fyrir í henni, svo að ósamræmið verði ekki of himinhrópandi? Yfi.rleitt á að nota alla forna kirkjulega muni úr Skálholti í hinni nýju kirkju. Að því leyti verður að sýna eldri tímanum virðingu, og það er hin raunverulega tak mörkun á verkefninu. GAMLI GRUNNURINN VARÐVEITTUR. Mér er það ekki Ijúft að vita til þess, að ný kirkja verði reist á hinum gamla grunni, en ég er þar víst í ákaflega litlum minnihluta. Þó vil ég nota tækifærið ti.I að gjöra grein fyrir þeirri sérstöðu minni. Ég sé ekki, að helg: nýju kirkjunnar verði vitund meiri, þótt hún standi á h.num forna grunni. Kirkja, sem er vígð og helguð, er heilög jafnvel þótt hún standi í Skálholti 30 m norðan við hinn forna grunn. Þá stæði hún í sömu hæð og kirkjugarðurinn heíur. Nú er kirkjugarðurinn þannig, að hann er allur útgraf'nn, enda að auki fullur af grjóti. Þá gæfist ágætt tækifæri til þess að taka nýjan garð í kringum nýju klrkjuna, er stæði norðan við heimreiðina, sem nú er, en verður -af tekin. Auðvitað verða hinar raunverulegu trað arleifar varðveittar, eins og aðrar sýnilegar fornmiinjar í Skálholti. Við þessa færslu kirkjunnar ynnist það, að hægt yrði að marka greinilega stærð binna ýmsu kirkna greinilega með upphleyptum steinaröðum. Á þann hátt fengju eftirkomend um vorir að taka við sýn'leg- um arfi frá oss og forfeðrum vorum. Sama máli gegnir um prest- setrið. Það ber enga nauðsyn til að reisa það á bæjarstæð- inu gamla. Af mörgum ástæð- um gæti það verið hagkvæmt að færa það norður á túninu, norður fyrir kirkju. Á þann hátt gæti bæjarstæðið fengið að liggja ósnert eins og vér höfum tekið við því. Fyrir útlit staðarins skiptir það ekki máli, hvort húsin standi nú í hinu nýja Skálholti, eins og á dögum Brynjólfs Sveinssonar. Hið forna bæjarstæði var þarna yzt á brekkubrúninm, þar sem gott var t'.l varnar og stutt í vatn; nú gilda eigi þær for- sendur. Nútíminn gjörir mjög að því að eyða og umbreyta. Það væri hægur vandi að setja jarðýtu á allar rústirnar í Skálholti og gjöra allt eggslétt og snoturt og neflaust, svipað og gjört var við Bessastaðakirkju, en það er oss eigi leyfilegt. Ég hef rætt þessar staðsetn- ingar, a£ því að ég.hef viljað benda á þann möguleika til úr lausnar á málinu, sem tækni- lega kann að verða nokkuð erfitt, og úrlausn þessi gæti orðið nokkuð ódýrari í fram- kvæmd. KEMUR EKKKI AFTUR . .. Hið forna Skálholt er farið og kemur ekki aftur. Framtíð- in sker úr því, hvort Skálholt hafi möguleika til þess að verða annað en afbragðs bú- jörð og merk fornleif. Nú mega menn ekki skija sem svo, að ég hafi ekki getað komið sjónarmiði mínu gagn- vart staðsetningu húsa á fram- færi við rétta aðila. En það er svo, að sú nefnd, sem ég á sæti í, og fjallar einmitt um þessi mál, vill á hverjum tírna koma fram sem heill og óskiptur að- ili, sem taka vill tiilit til sem flestra. Því höfum vér fórnað einhverju, þegar finna skyldi leiðir, sem færar þættu, og eigi hefur heldur skort á góð- ráð annarra aðilja. Það ber einnig að líta á það að greiða verði allar fram- kvæmdir í Skálhoi ti og er það Framhald á 7. síðu.

x

Alþýðublaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.