Alþýðublaðið - 12.10.1955, Síða 5

Miðvikúdagúr 12. okt. 1955
AlþýSublaði'S
Þ-ÓRIR BERGSSON, eitt af
vinsælustu samtíðarskáldum
ísienzkum, og jafnframt ein-
liver fremsti og snjallasti smá-
Sagnahöfundur þjóðar vorrar,
átti sjötgsafmæli 23. ágúst síð-
astliðinn. Hefur þeirra mér.kis-
tímamóta í ævi hans vafalaust
verið getið að verðleikum
ieima á ættjörðinni, og þá um
leið rithöfundarferils hans um
annað fram. Fer því einnig vel
á því, að hans sé minnst sam-
tímis vestan hafsins, því að
liann á án efa sína aðdáendur
í hópi eldri íslendinga í Vestur-'
heirni, sem lesið hafa sögur
ihans annað hvort í tímaritum,
en margar þeirra hafa komið í
Eimreiðinni, eða þá í bókar-
formi.
Þórir Bergsson heitir, eins og
löngu er kunnugt, Þorsteinn
Jónsson að skírnarnafni, fædd-
'ur að Hvammi í Norðurárdal,
sonur séra Jóns Magnússonar
prests þar, en síðast á Ríp, og
ikonu hans Steinunnar Þor-
steinsdóttur; er Þorsteinn því
'foróðir dr. Magnúsar Jónssonar
guðfræðiprófessors og alþingis-
rnanns, sem mörgum íslending
um vestan hafs er að góðu kunn
ur síðan hann var prestur að
Garðar, N. Dakota. Þorsteinn
var um langt skeið bankastarfs
maður í Reykjavík, og hefur
því fram á síðustu ár unnið að
xitstörfum í hjáverkum frá er- '
Ilssömu daglegu starfi.
1.
Þegar fyrrgreindar aðstæður
Þóris Bergssonar (að notað sé
rithöfundarnafn hans) eru tekn
ar með í reikninginn, sætir það
1 rauninni furðu, hve miklu'
ihann hefur afkastað á rithöf- .
nndarsviðinu, og það því frem-
'ur, sem hann kastar ekki hönd- :
um til ritstarfanna, en er
ffianna vandvirkastur í þeim
efnum.
Eftir hann hafa komið út
smásagnasöfnin Sögur (1939,'
önnur útgáfa 1947), Nýjar sög-
«r (1944), Hinn gamli Adam
<1947), Á veraldar vegum (1953) j
og Frá morgni til kvölds (1953);
skáidsögurnar Vegir og vegleys
>ttr (1941) og Hvítsandai- (1949);
<og kvæðabókin Ljóðakver
(1947). Eins og þessi upptalning
faer með sér, hefur hann lagt
rnesta rækt við smásagnagerð-
:ina en smásögurnar í framan-
löldum bókum hans eru 76 tals
Ins; fleiri hafa komið á prent
síðan, t. d. „Ást og blóm“, í
vorhefti Eimreiðarinnar í ár.
Það er alltaf skemmtilegt og
girnilegt til fróðleiks að grennsl.
ast eftir því, hvers vegna skáld
velja sér eitthvert ákveðið bók-
menntaform. í athyglisverðu
viðtali, sem Helgi Sæmunds-
son, ritstjóri Alþýðublaðsins í
Reykjavík, átti við Þóri Bergs-
son um þær mundir, sem nýj-
nstu smásagnasöfn hans voru í
prentun og kom í fyrrnefndu
hlaði 18. nóvember 1953, spurði
Helgi skáldið af hvaða ástæð-
um hann hefði valið sér smá-
sagnaformið, en Þórir Bergsson
svaraði þeirri spurningu á þessa
leið:
„Það kom ósjálfrátt. Senni-
lega var orsökin sú, að faðir
minn átti ágætt safn af smásög-
um, og las ég mikið af slíkum
úrvalsbókmenntum í æsku. Sög
ur þessar komu í norskum bóka
ílokki, er heitir „Bibliotek for
de tusen hjem“. Auk þess las
ég mikið af sögum á íslenzku og
var mjög hrifinn af Gesti Páls-
ÞÓRIR BERGSSON varð sjötugur 23. ágúst í sum-
ar, og í tilefni þess ritaði Richard Beck prófessor grein
þessa í Lögberg um sagnagerð hans. Er hér gerð ágæt
grein fyrir vinnubrögðum og megineinkennum skáldsins,
en Þórir Bergsson er í fremstu röð sagnaskála okkar. Al-
þýðublaðið hefur áður minnzt sjötugsafmælis Þóris Bergs
sonar nokkrum orðum, en tegur sér eigi að síður það
Ressaleyfi að koma grein dr. Becks á framfæri við les-
endur sína til að kynna þeim enn nánar manninn og skákl
skap hans.
47, og kennir þar allmikillar 1
íjölbreytni um söguefni og frá-
sagnarhátt, en allar sverja sög-
ur þessar í sig í ætt um fágað
málfar, sem fellur vel að efn- '■
inu, og um markvissa tækni og
sálskyggni, því að höfundurinn
á þann fágæta hæfileika í rík- i
um mæli, að geta látið einstök 1
atvik varpa björtustu kastljósi
skilnings og samúðar á sálarlíf
sögupersóna sinna.
Eigi verður hér rakið efni
einstakra sagna í þessu safni, í
en minna má á það, að ..Svik- i
inn hlekkur" er frábærlega vel
gerð saga og áhrifamikil að
sama skapi, átakanleg lýsing
þess, hversu örlagaríkar og öm-
urlegar afleiðingar augnabliks-
vanrækslusynd getur haft í för
;með sér. I þessu safni er einnig
sagan „Fíugur“, einhver allra
meistaralegasta smásaga Þóris
Bergssonar, og er þá mikið sagt, j
en um hana fór Guðmundur G. 1
Hagalín rithöfunöur, sem sjálf- ]
ur er ágætur smásagnahöfund- i
ur, eftirfarandi orðum í ýtar-
legri og merkilegri grein um
umrætt smásagnasafn („Skáld
og kunnáttumaður“. — Alþýðu-
blaðið, 19. október 1947):
„Þó að höfundurinn hafi
senda viti bornum útgeferidum
tímarita sín andlegu afkvæmi
og biðja þá að prenta þau ekki
nema þeir telji þau einhvers
virði. Sjá svo hverjar undirtekt
ir verða. Til eru mjög bráð-
þroska menn, en flestir þurfa
mikla æfingu og þroska áður en
þeir geti skrifað gott kvæði eða
snjalla sögu“.
Á seinni árum hefur Þórir j skrifað aðrar sögur veigameiri,
Bergsson hins vegar sótt drjúg þá fer þarna þann veg saman
um meir í sig veðrið um bóka- jvitsmunaleg skarpskyggni, lista
útgáfuna, eins og þegar er vikið ; mennska og skáldgáfa, að sag-
að, en þá var hann orðinn þrosk 1 an verður allfágæt heildarsmíð
aður rithöfundur að andlegu ‘ þessara hæfileika, og kæmi mér
atgervi og lífseynslu og búinn ' ekki á óvart, þó að hún ætti
að ná föstum listatökum á hinu eftir að fara víða sem dæmi um
vandasama formi smásögunnar, J eina tegund íslenzkrar smá-
og að sama skapi orðinn fastur ' sagnagerðar — og þá ekki síður
í sessi í íslenzkum samtíðarbók- I fyrir það, hvað hún er stutt“.
menntum. Allmargar sögur Næst er í aldursröð önnur
syni og Einari Hjörleifssyni hans hafa einnig verið þýddar hinna tveggja lengri skáld-1
sagna Þóris Bergssonar, Hvít-
S
.s
;S
Kvaran. Úrvalssögur komu á erlend mál.
einnig í Iðunni, og þær hrifu
mig mjög. Söguefnin eru jafn-
an mörg, en þyngri þrautin að
finna þeim form og blása lífi í
II.
sandar. I þessari túlkun rótleys
is nútímans, eins og það spegl-
ast í lífi þeirra Úlfs Arnarson-
ar og Ásu Hálfdánsdóttur frá
Marbakka, fara saman glöggar
staðlýsingar og lifandi mann-
lýsingar, samhliða þeirri snilld
Ekki hefur Þórir Bergsson
gefið út aða kvæðabók síðan
Undir fyrirsögninni „Hug-
þau™Eftir*aðTég 'fór"a“ð“skr7fa Þekkt sögu- og ljóðskáld“ (Lög-
sögur, er ég lét koma á prent, berS’ 25' september 1947) skrif-
vann ég tímafrek störf og hafði aðl eS/m Jkur Þuns Bergs' _a
blátt áfram engan tíma til að Senar ram a ,eim SGr í frásögn og stíl, sem heilla hug
skrifa langar sögur. En smá- faklega um þoðabok hans, er ]esand^ls *g halda athygli han*
sagnaformið heillaði mig, og Þa var alvegjnylega komin ut glaðvakandffrá bvrjuntil enda.
mér fannst það eiga bezt við Her verður Þvi stuttlega vikxð
mig. Þessar tvær lengri sögur, að Þeim bekum haf’ sem Slðan
sem ég skrifaði, eru írauninni a a komið a Prent',. .... * f ,
of langar stuttar sögur, en í þær ' Jerður Þar fyrst fyrir i tima framannefnt Ljoðakver hans
einkum Hvítsanda, vantar roð smasagnasafmð Hmn gamh kom ut, en yms ny kvæðí eftir
mælgi og langlopa stórsögunn- Adam. I safm þessu eru 12 sog-; hann hafa komið a prent, i svip
<« ;ur, sknfaðar a arunum 1934— uðum tontegundum ems og hm
Þórir Bergsson á sér meira |
en 40 ára rithöfundarferil að
baki, því að fyrsta smásaga
hans, „Sigga Gunna“, kom út í
Skírni 1912, í ritstjórnartíð dr.
Björns Bjarnasonar frá Við-
firði, þess smekkvísa og mál- BREZKI stjórnmálamaður-j einhverra hluta vegna varð það í skýrslu stjórnarinnar, að
er þeir félagar voru ráðnir í
þjónustu utanríkismálaráðu-
neytisins, hafi ekkert verið um
þá vitað, er benti til þess, að
varhugavert væri að fá þeim
slíkar trúnaðarstöður.
SNJÓRINN VAR. SVARTTJRÁ
S **** Tripolibíó sýnir umí
^ þessar mundir myndina Snjór )
^ inn var svartur. Myndin er)
) listaverk, þar sem jafnvel)
^ túlkun hins versta í mannin- )
^ um getur talist listaverk. — )
^ Leikur Daniel Gélin er full- ^
) kominn og túlkunin slík að ^
) manni verður um og ó, t.d.
) þegar hann að því er virð- ^
S ist með köldu blóði myrðir ^
S og rænir fósíru sína. Hrotta- )
S skapurinn í leik hans er slík- S
S ur að ég mynnist ekki að hafa S
S séð slíkt áður á kvikmynda-S
S tjaldi. S
S Móður hans leikur Valen-S
S tine Tessier, gerir hún hlut- S
S verki sínu góð skíl og virð- S
S ist sérlega vel til þess hlut- S
S verks fallin. . S
S Hina einu sönnu ástmey 1S
S myndinni leikur Marie Man- S
S sart að vísú allvel, en þó ekki S
( nógu sannfærandi á köflum, S
( sem gerir það að verkum, að S
( hún eignast ekki fullkomlega \
(samúð áhorfandans. Þó er S
ýtúlkun hennar, er á myndina ^
(líður, mjög góð. ; \
( Aðrir leikarar myndarinn-
(ar skila hlutverkum sínum (
S yfirleitt með prýði.
S Meinleg mistök hafa átt'sér ^
S stað við prentun efniságrips,
S en þar er myndin kölluð,
S „Snjórinn varð svartur“. {
S Mynd þessi er fvllilega þess ^
( virði að sjá hana, þar untjan- ^
ý skil ég þó taugaveiklað fólk ^
S og unglinga. . ^
fyrri kvæöi hans, annars vegar
ljóðræn að blæ og listræn að
máli, og hins vegar lengri óg
íburðarmeiri um efni, en söm
við sig um smekkvísi og mál-
vöndun.
Hann hefur ennfremur á síð-
ari árum skrifað allmargt rit-
dóma, er komið hafa í Morguiu-
blaSinu og þó sérstaklega 1 Eim
reiSinni; bera þeir vitni næm-
um skilningi hans, bókmennta-
þekkingu og sanngirni, og hitt
því löngum vel í mark.
III.
Skai þá nokkru nánar getiö
nýjustu smásagnasafna Þóris
Bergssonar, en þau eru Á ver-
Framhald á 7. síðu.
haga manns. Var þar vel úr inn Guy Burgess hvarf úr Bret dráttur á því, og þegar á átti
hlaði farið um smásagnagerð, landi á elleftu stundu vorið j að herða, var fugiinn floginn.
en þá var höfundurinn rúmlega 1951, ásamt Donald Mac Lean, I Það leynir sér ekki, að Bur-
hálfþrítugur að aldri. Héldu sög en þá höfðu þeir félagar lengi;gess hefur með einhverju móti
ur hans nú áfram að koma út í stundað njósnir í þágu Sovét
ísienzkum tímaritum næsta ald veldanna. Fyrir skömmu gaf
arfjórðung, sér i lagi í Eimreið- brezka stjórnin út „hvíta bók“,
inni, eins og fyrr segir, og vöktu þar sem sagt er nákvæmlega frá
vaxandi athygli, því að auðsætt öllu varðandi hvarf þessara
var það sæmilega glöggskyggn- ‘tveggja stjórnarstarísmanna og
um mönnum á bókmenntir, að aðdraganda þess. Þar kemur í
þar var á ferðinni „óvenjulega ljós, að leyniþjónustan hafði
snjall rithöfundur, sem gat dreg þegar í maímánuði 1951 rakið
ið upp ógleymanlegar myndir", alvarlegt þagmælskubrot varð-
eins og Sveinn ritstjóri Sigurðs andi utanríkismálaþjónustuna
son komst vel og réttilega að til Burgess. Tveim árum áður
orði í ritdómi sínum í Eimreið- hafði grunur leikið á um njósn
inni um fyrsta smásagnasafn ir á þessum vettvangi, og eftir
Þóris Bergssonar, Sögur, en það langvarandi rannsóknir bárust
kom ekki út fyrr en 1939, eins öll bönd að Burgess.
og að ofan getur. Ber það því j Hins vegar reyndist ógerlegt
órækt vitni, hversu hægt hann að finna nokkrar óvefengjanleg
fór sér um útgáfu smásagna1 ar sannanir gegn stjórnarstarfs-
sinna í bókaformi, og jafnframt manninum. Hið eina, sem hið
vitni vandvirkni hans, enda far- {opinbera hafðist að í því sam-
ast honum svo orð í fyrrnefndu bandi, var að sjá svo um, að
blaðaviðtali: jhonum bærust ekki nein þau
„Ég held, að ungir menn séu skjöl í hendur, er fjölluðu um
oftast of bráðlátir að koma því, mikilvæg leyndarmál. Skömmu
er þeir skálda, á prent, einkum
nú á síðari árum, — gefa út
bækur of fljótt. Þeir ættu að
síðar bauð þáverandi utanríkis
málaráðherra, að Burgess
skyldi yfirheyrður af starfs- i nokkurt samband við róttækan
borizt vitneskja um, að harin
væri grunaður, og ekki ótrú-
legt, að hann hafi getið sér þess
til, þegar hann varð þess var,
að ýmsum áríðandi skjölum var
haldið leyndum fyrir honum.
Einnig er ekki fyrir það að
synja, að hann hafi ó einhvern
hátt orðið þess var, að haft var
eftirlit með honum, og enn get-
ur átt sér stað, að hann hafi
verið aðvaraður.
„RÁUÐLEITUR“ í ÆSKU
Hvað Donald Mac Lean
snertir, þá segir í þessari
skýrslu .ríkisstjórnarinnar, að
hann hafi verið kommúnistum
hiynntur, er hann stundaði nám
við Cambridge, en fjarlægst þá,
eftir að hann lauk námi. Það
sama er að segja um Burgess,
hann var kommúnistum rnjög
hlvnntur á námsárum sínum,
en ekkert það hefur komið fram
við rannsóknir, er sannar, að
þeir félagar hafi haft síðar
þreifa fyrir sér með því að . mönnum leyniþjónustunnar, en' félagsskap. Er lögð áherzla á
ÖRÐUGT UM EFTIRLIT
Aimenningur hefur mjog'
gagnrýnt hið opinbera fyrir
linku þess, er báðum þessum
mönnum tókst að sleppa úr
landi, eftir að lengi hafði hvílt
á þeim grunur. í skýrslunni
segir, að hvað Mac Lean snerti,
þá hafi verið ákaflega örðugt
að hafa eftirlit með honum,
nema þá helzt, er hann var við
starf sitt í Lundúnum, en hann
bjó á afskekktum stað utan við
borgina. Þess utan reið á, að
hann kæmist ekki að því, að
hann væri grunaður. Báðir
gátu þeir farið utan, þegar þá
lysti, og voru engar hömlur á
það Jagðar. í öðrum löndum
hefðu þessir menn ef til vi’il
verið handteknir fyrst, og síðan
yfirheyrðir, unz á þá sannaðist
sok, en á Bretlandi er enginn
handtekinn, segir í skýrslunni,
nema óyggjandi sannanir um
sekt hans séu fyrir hendi. _ 4