Alþýðublaðið - 02.10.1957, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 2. október 1957.
A 1 þ ý S u bl a 8 i 8
Grein þessi er eftir James
H. Billington, Iiöfund bókar-
inna „Mikhailovsky and Rus-
sian PopuIism“, og birtist
hún í bandaríska ritinu For-
eign Affairs í aprílmánuð sl.
ÞAÐ ER kaldhæðni örlag-
anna, að stærsta þátt í hinum
nýafstöðnu atburðum í Póllandi
og Ungverjalandi átti eftirlæt-
is- og sérréttindastétt kommún-
istaþjóðfélagsins, menntamanna
stéttin. Það voru stúdentarnir,
sem leiddu Ungverjana út í bar-
daga og voru athafnasamastir
alls staðar, þar sem bergmál af
reynslu Ungverja og Pólverja
heyrðist í hinum sovézka heimi.
í>að er og kaldhæðnislegt, að
þetta umrót varð einmitt um
það leyti, er margir kennimenn
sósíalismans á vesturlöndum
höfðu allt að því föstu, að upp-
reisn í anda byltingarinnar
1848 væri óframkvæmanleg í
kommúnistalöndum vegna rúss-
neskrar ógnarstjórnar og kenni
setningapólitíkur. Auðsætt er,
að það kemur í hlut mennta-
mannastéttar Austur-Evrópu að
gera hér nokkurt endurmat.
Slíkt endurmat myndi sá, er
nemur alþjóðamál, sennilega
byggja á eftirfarandi tveimur
spurningum: Hvert er eðli ó-
kyrrðarinnar meðal mennta-
manna í Sovétríkjunum sjálf-
um? Hver er stjórnmálaleg þýð-
íng þeirra?
Að minnsta kosti frá því á
í tímaritinu Questions of Philo-
sophy og á þingi Úkraínurit-
höfunda.
Jafnvel enn ískyggilegri . en
þessar óánægjuraddir var sú
staðreynd, að eldri kynslóð ó-
ánægðra menntamanna barst
lið frá stórum hluta háskóla-
manna, sem voru bæði þýðing-
armeiri fyrir stjórnina og opin
sltárri í gagnrýni sinni á henni.
Stúdentar virðast hafa staðið
fremstir í flokki í uppþotinu í
Georgíu í marz 1956, og ungir
stúdentar og tæknisérfræðing-
ar voru efstir á lista í gagnrýni
dagblaðsins Pravda í apríl 1956
á ,,úrkynjuðum“ öfgum í her-
ferðinni gegn Stalíndýrkun-
inni.
Eftir óeirðirnar í Ungverja-
landi og Póllandi síðla árs 1956,
Fyrri hluti.
magnaðist enn mótþrói og ó-
ánægja meðal stúdenta. Blöð i
höfuðborginni og úti á landi
voru full af frásögnum af
„skrumkenndum11 og „óflokks-
legum“ kröfum á fundum stúd-
enta og kommúnistaæskunnar
(komsopol). Þar bar og mikið á
fréttum um brottrekstur stúd-
enta úr háskólum, útbreiðslu
miðju ári 1953 hafa rússneskir ■ ólöglegra prentaðra fréttablaða
ar sem þeir væru persónulega
viðriðnir uppbyggingu komrnún
ismans. Afleiðingin er sú, að
óánægja þeirra hefur fremur
komið fram í örvæntingu og
staðið utan við stjórnmál. Enda
eru þeir aðallega ákærðir fyrir
,,anarkisma“, ,,níhílisma“, ,,hug
sjónastefnu“ og „einstaklings-
hyggju' en ekki pólitískar æs-
ingar.
En þrátt fyrir það veldur
starfsemi þeirra ríkisstjórninni
miklum og skiljaníegum áhyggj
um. Sovétríkin eru háð úrvali
menntamanna landsins í jafn-
vel enn ríkara mæli en önnur
lönd, vegna þess að þau hafa
ákveðið að skara fram úr Banda
ríkjunum á sviði tækninnar, og
einnig vegna þess að framtíð
ríkis þeirra og stjórnskipulags
hvílir á hugsjónalegum grund-
velli. Sovétstjórn hefur ekki
efni á að taka aftur upp ofsókn-
ir gegn menntamönnum í anda
Stalíns, né heldur getur hún
þolað, að þeir fjarlægjast stöð-
ugt sovétskipulagið, Þannig hef
ur tilraun stjórnarinnar til
þess að koma aftur á aga ýmist
komið fram sem aðvaranir til
menntamanna eða hvatning til
annarra meðal þeirra, sem eru
ötulir starfsmenn Flokksins.
Enda þótt sumir eldri mennta
menn, sem eiga það enn til að
sitja og sýta Lenin og liðna
daga kringum 1920, geri sig á-
nægða með smávægilegar til-
slakanir og tilmæli um flokks-
og auknum áhuga á málum
Ungverja, Pólverja og Júgó-
slava. Þá var og sagt, að fjöldi
stúdenta frá Ungverjalandi og
rithöfundar lagt allt kapp á að
leita eftir auknu frelsi og reynt
bæði í ritum sínum og á al-
mennum fundum að takmarka
völd Flokkseftirlitsmanna. Ájpóllandi hefði verið sendur
árunum eftir dauða Stalíns átti j heim, og í byrjun desember
Flokkurinn í erfiðleikum með 1956 var hafin skipulögð og á-
að halda uppi aga og augljóstjköf herferð til þess að binda
var á rithöfundaþinginu í des- j endi á „hinn rotna hugsunar-
ember 1954, þegar honum reynd j hátt“, sem sagt var að hefði
ist ókleift að setja upp ákveðin ' sýkt rússneska stúdenta.
forskriftarfyrirmæli. Ástandið
versnaði sumarið 1956, þegar
fjöldi „villutrúarverka" eftir
ríthöfunda, sem áður höfðu
verið í ónáð, fóru að birtast í
foókmenntatímaritum og þegar
stærsta sagnfræðitímáritið
Questions of History, herti á-
róðurinn fyrir því, að fortíð
Sovétríkjanna yrði endurskoð-
uð og „endurmat gert á sögu-
iegr arfleifð borgarastéttanna“
þrátt fyrir gagnrýni Flokksins.
Snemmá árs 1957 varð stjórnin
fyrir því áfalli, að ráðizt var
Enda þótt ókyrrðin meðal
rússneskra menntamanna væri
í stórum dráttum svipuð óeirð-
unum í Póllandi og Ungverja-
landi, var það þó eitt mikilvægt
atriði, sem í milli bar. Rúss-
nesku hreyfinguna skorti stjórn
málalegt markmið eða þjóðern-
iskennd til þess að sameina
f'ólkið í baráttunni. Mennta-
menn í leppríkjunum gátu sam-
einast í andstöðunni gegn er-
lendu hernámi og erlendum á-
hrifum á þjóðlífið í landinu, en
hvað rússneskum menntamönn-
j einingu, þá er vandinn meiri
jmeð.ungu stúdentana. Þeir eru
1 allir börn StaÍíntímabilsins.
: Þeim hefur- alltaf verið kennt
|að trúa því, að hvað sem fyrir
: kæmi, þá byggi stjórnarkerfi
; þeirra yfir „töframætti“ óskeik
juijeikans, og þaðan öðlaðist líf
j þeirra sjálfra þýðingu og til-
jgang. Uppljóstranirnar í leyni-
jræðu Krústjovs voru mikið á-
jfall fyrir þá — ekki svo mjög
frásagnirnar af grimmdarverk-
um Stalíns, heldur sú nagandi
hugsun, að tilgangurinn sjálfur
væri orðinn gegnrotinn, en það
var einmitt í nafni hans, sem
allar þessar þjáningar voru um-
bornar. Þegar goðsögn, sem er
jafnumsvifamikil og kröfuhörð
og goðsögn Stalíns, er loks hrak
in, þá sitja þeir eftir, sem hafa
lifað í álögum töframáttar
hennar, agndofa, afvopnaðir og
gramir. Það er ekki undravert,
þótt mörgum leiðtogum meðal
rússneskra stúdenta hafi fund-
izt, að þeir gætu ekki gert ann-
að én haldið til lykta afneitun-
arherferðinni, sem Krústjov
hafði hajfið, og farið að leita hjá
sjálfum sér og meðal hinna fáu
sönnu vina sinna að einhverju
nýju til þess að lifa af og lifa
fyrir.
Til þess að skilja ástæðuna
fyrir ókyrrðinni meðal hinna
ungu menntamanna í Sovétríkj
unum vérða menn að hafa í
huga hina áköfu leit að ein-
hverjum nýjum grundvelli fyr-
ir persónulega ráðvendni. Þeir
eru einstaklingshyggjumenn
eins og stjórnin hefur sakað þá
um. Enda þótt þeir viti ekki,
hvað þeir vilja, eru þeir allir
sammála um, hvað það er, sem
þeir vilja ekki: hinn ópersónu-
lega, lítilsverða og þýðingar-
lausa skriffinnaheim í ríki kom-
múnismans. Hetja þeirra er
Lopatkin, einmana og ofsótt-
ur uppfinningamaður, sem er
söguhetjan í hinni nýju og mik
ið umtöluðu skáldsögu eftir
Vladimir Dudintsev, „Ekki af
éinu saman brauði“. Lopatkin
sigrar þrátt fyrir stjórnarkerfið
og Kommúnistaflokkinn fremur
en vegna þeirra eins og venja
er. Hann er einstaklingshyggju
maður gegnum alla bókina og
finnur ánægju í starfi sínu, litl
um vinahóp og í góðri tónlist.
I Þegar stjórnin ræðst að Dud-
intsev og aðdáendum hans og
sakar þá um að vera sýktir af
„hugsjónaarfleifð fortíðarinn-
ar“, getur verið, að hún sé nær
sannleikanum en hún gerir sér
grein fyrir. Síðastliðið ár hef-
ur verið gerð mikil endurskoð-
un á fortíð Rússlands, en þau
hafa um langan aldur verið
bannfærð þar í landi. Lítill vafi
er á því að sú ókyrrð, sem nú
á sér stað í Sovétríkjunum, er
að ýmsu leyti endurvakning í
klassísku formi á ryskingum og
þeirri leit, sem gerði vart við
sig meðal eldri rússneskra
menntamanna fyrir byltingúna.
„Intelligentsia“, hið alþjóðlega
orð yfir menntastétt, er jú upp-
hafléga rússneskt orð, og það
ér hreinlega rússneskur viðbæt-
ir við Marxisma, að ménnta-
mönnum er skipað sem sér-
stakri stétt við hlið öreiga og
rænda í ,,framvarðarlínunni“.
Vilhjálmur slökk
15.74 m. og sigraði
VILHJÁLMUR EINARSSON
tók þátt í móti' í Varkaus í
Finnlandi sl. sunnudag. Hann
keppti í þrístökki og sigraði
með miklum yfirburðum með
Vilhjálms verður í keppninni
15.74 m. stökk. Næsta keppni
Norðurlönd : Balkan 6. okt.
Ritstjóri: Ingvar Ásmundsson.
foeint á hina helgu kenningu um | um viðvíkur, þá gat varla hjá
S,sósíalraunsæisstefnuna“ bæði því farið, að þeim fyndist frek-
Alþýðublaðið vanlar unglinga
til að bera blaðið til áskrifenda í þessum hvérfum:
Grímsstaðaliolti
Skjólunum
Rauðarárholti
Hverfisgötu
Laugateig
Melunum
Kópavogi.
Höfðahverfi
Talið við afgreiðsluna - Sími 14900
STÓRMÓT Taflfélagsins er
nú lokið með glæsilegum sigri
Friðriks Ólafssonar. Hann hlaut
8V2 vinning, vann sex skákir
og gerði fimm jafntefli. Með
sigri þesum hefur Friðrik þok-
ast einu skrefi nær stórmeist-
aratitli. í öðru sæti var Ung-
verjinn Benkö með 8 vinninga
vann fimm skákir og gerði sex
jafntefli. Benkö var eini mað-
urinn á mótinu er tókst að
leggja stórmeistara að velli, en
honum gekk aftur á móti erf-
iðlega að vinna margan Frón-
búann. Stórmeistararnir Gidé-
on Stáhlberg og Herman Pilnik
urðu að láta sér nægja 3. til 4.
sæti og hlutu þeir 7 Va vinning
hvor. Efstur þeirra átta ís-
lenzku þáíttakenda sem enn
eru ótaldir, og sá eini sem ekki
tapaði fyrir útlendingi var Guð
mundur Pálmason. Guðmundur
hlaut 6V2 vining, vann fjórar
skákir og gerði fimm jafntefli,
en tapaði tveimur. Með þessari
frammistöðu hefur Guðmundur
enn einu sinni sýnt og sannað
hvar hann skipar flokk í ís-
lenzku skáklífi.
Eru þá allir verðlaunatakar
taldir. í sjötta sæti var lngi R.
Jóhannsson með 6 vinninga, 7.
—8. Guðmundur S. Guðmunds-
son og Ingvar Ásmundsson með
5 vinninga hvor, 9. Arinbjörn
Guðmundsson með 3Vi vinning,
10.—11. Guðmundur Ágústsson
og Björn Jóhannsson með 3
vinninga hvor, 12. Gunnar
Gunnarsson með 'IVz vinning.
Úrslitaskák mótsins var milli
Pal Benkö og Arinbjörns Guð-
mundssonar. Stóð hún yfir all-
an sunnudaginn og fram til
klukkan að ganga fjögur á
mánudag. Hafði hún þá staðið
yfir í rúma 10 tíma, er kepp-
endur sömdu jafntefli eftir 91
leik. Þessi úrslit höfðu í för
með sér óskiptan sigur Friðriks
í mótinu.
Hvítt: Friðrik Ólafsson.
Svart: Guðmundur Pálmason.
1. c4, Rf6. 2. d4, e6. 3. Rc3,
Bb4. 4. e3, 0-0. 5. Rge2, d5. 6.
a.3, Bxc3. 7. Rxc3, b6. 8. Be2,
Ba6. 9. b3, Rc6. 10. a4, He8,
(Svartur hyggst leika 11. e5 og
sprengja upp miðborð hvíts,
en áætlanir stranda á 12. Bf3,
e4. 13. Be2 og taflið hefur lok-
ast hvítum í vil í einvíginú
um heimsmeistaratitilinn lék
Smyslov hér 10. — dxc4. 11.
bxc4, Ra5). 11. 0-0, Ra5. 12.
Bb2!, c6. (12. — dxc4 strandar
á 13. b4, Rb3,14. Ha3 og svart-
ur tapar biskup og riddara
fyrir hrók). 13. Dc2, dxc. 14.
b4, Rb3. 15. Ha3, Dc8. 16. b5,
Bb7. 17. Bxc4, Ra5. 18. Bd3,
cxb. 19. axb, Rc4. 20. Ha4,
Rxb2. 21. Dxb2, e5. 22. dxe,
Hxe5. 23. Re2, De8. 24. Rg3,
Rd7. (Betra virðist 24. — Re4.
25. RxB. BxR. 26. BxB, HxB.
27. HxH, DxH. 28. Hal og hvít-
ur hefur að vísu þrýsting á Sr-
peð svarts en skákin yrði eng-
anveginn auðunnin). 25. Hh4,
g6. (Svartur neyðist til að
veikja kóngsstöðu sína). 26.
Hfdl, Rc5. 27. Bc4, Hc8. 28. Hf4,
Hc7. 29. h4, h5? (Betra var 29.
— Re4, t. d. 30. Rxe4, Bxe4. 31.
Hd4 og svartur á langt eftir ó-
lifað, þótt hvítur standi greini-
lega betur að vígi).
S V A R T
'
wbww^m
iS SiH
i m wtm
H «i
B C D E F G H
H VÍTT
Staðan eftir 29. leik svarts.
30. Hd6! (Hótar að drepa á g6,
en við því er ekkert að gera.
Svartur er glataður hvert sem
hann fer með kónginn. T. d. 30.
— Kg7. 31. Hdf6 og f-peðið ei*
af en staðan í molum). 30. —
Kh7. 31. Bxf7, Hxf7. 32. Hxf7t
Dxf7. 33. Dxe5, Bc8. 34. Hd8,
og svartur gafst upp. (Síðustu
leikir eru leiknir í allmiklu
tímahraki). Skákin er afbragðs-
vel tefld af Friðrik.