Alþýðublaðið - 16.10.1957, Side 6

6
AlþýðublaðrS
Miðvikudagur 16. október 1957.
Útgefandi: Alþýðuflokkurinn
Ritstjóri: Helgi Sæmundsson
Fréttastjóri: Sigvaldi Hjálmarsson
Uaðamenn: Biörgvin Guðmundsson og
. Loftur Guðmundsson
Luglýsingastjóri: Emilía Samúelsdóttir
Ritstjórnarsímar: 14901 og 14902
Auglýsingasími: 14906
Afgreiðslusími: 14900
Prentsmiðja Alþýðublaðsins, Hverfisgötu 8—10
Verðskulduð viðurkenning
iNORSKA STÖRÞINGIÐ
héfur veitt Lester B. Pear-
son, fyrrverandi utanríkis-
ráðherra Kanada, friðarverð
laun Nóbels þessa árs.
SHkt er mikil viðurkenning
og tvímælalaust verðskuld-
uð. Pearson vék úr fylking-
arbrjósti stjórnmálanna í
heimalandi sínu, er flokkur
hans beið óvæntan ósigur við
þingkosningarnar í sumar,
en hann er frægur á heims-
mælikvarða fyrir störf' og
forustu á vettvangi Samein-
uðu þjóðanna. Þar lét hann
svo eftirminnilega til sín
taka sem málsvari friðarins
og fordæmandi kúgunar og
harðstjórnar, að lengi mun
í minnum haft. Viðurkenn-
íng norska stórþingsins
kemur því naumast á óvarí.
Pearson er flestum stjórn-
málamönnum samtíðarinnai?
betur að henni kominn.
Það er athyglisvert, að
maðurinn, sem fær friðar-
verðlaun Nóbels í ár, hef-
ur verið fulltrúi ríkis, sem
ekki flokkast til stórveld-
anna. Pearson getur talizt
í hópi þeirra, sem túlkað
hafa skoðanir og afstöðu
smáríkjanna til vandamála
heimsins og átakanna um
lausn þeirra. Hann vakti
athygli fyrir sjálfstæði og
dirfsku í málflutningi sín-
um og átti ríkan þátt í því,
að smáþjóðirnar létu til sín
taka. Hann er því eins kon-
ar fulltrúi „þriðja aflsins“
í heimsstjórnmálunum. Og
sannarlega er skemmtilegt
til þess að hugsa, að norska
stórþingið man einmitt
þennan mann til viðurkenn
ingar friðarverðlaunanna
eftir að hann hefur orðið
að víkja úr valdasessi í
heimalandi sínu. Lýðræðis
þjóðir skipta um foringja,
jafnvel þó að um afburða-
menn sé stundum að ræða.
Lester B. Pearson gat ekki
forðað floltki sínum frá ó-
sigri í þingkosningunum í
Kanada síðast liðið surnar.
Þessi heimskunni stjórn-
málamaður var meira að
segja endurkosinn við lít-
inn orðstír í kjördæmi
sínu. En heimurinn man
hann og viðurkennir eins
og ákvörðun norska stór-
þingsins ber glöggt vitni.
Það sýnir og sannar, að
friðarverðlaunum Nóbels
er ráðstafað af hugkvæmni
og viröingu fyrir lýðræð-
inu og málefnum þess.
Smáríkin gleymast ekki,
og valdaaðstaða hlutaðeig-
enda heima fyrir ræður
heldur ekki úrslitum.
Friðarverðlaun Nóbels
eru tákn um vilja lýðræðis-
þjóðar til að viðurkenna
störf í þágu mannkynsins.
Og sjónarmið Lesters B.
Pearsons halda áfram að
koma við sögu, þó að hann
sé ekki sjálfur um sinn á
valdastóli í heimalandi sínu.
Smáríkin láta æ rneira til síri
taka á vettvangi Sameinuou
þjóðanna. Þau reyna að
jafna öfgar og ráða iðulega
úrslitum um afgreiðslu
mála. Þetta er ekki sízt ár-
angur af starfi manna eins
ag Lesters B. Pearsons. Og
þess vegna mun það mælast
vel fyrir víðs vegar um
heim, að hann hlaut þessa at
hyglisverðu viðurkenningu.
Norska stórþingið á þakkir
skilið fyrir ráðstöfun sína á
friðarverðlaunum Nóbels að
þessu sinni.
Breyting til bóta
MORGUNBLAÐIÐ var i
gær að fræða lesendur sína
um stjórn og rekstur Stræt-
isvagna R’eykjavíkur. Það cr
vel til fundið. Þetta mikil-
væga bæjarfyrirtæki nýtur
vaxandi yinsælda og viður-
kenningar.
Sú var tíðin, að Strætis-
vagnar Reykjavíkur sættu
harðri gagnrýni. Fyrirtæk-
inu var engan veginn stjórn
að sem skyldi, og óánægja
almennings sagði til sín í
ríkum mæli. Morgunblaðið
brást löngum illa við þeirri
gagnrýni. Svo var brevtt til.
Ungur og áhugasamur mað-
ur tók við forstöðu Strætis-
vagna Reykjavíkur. Og hon-
um hefur orðið vel ágengt í
starfi sínu. Þetta viðurkenna
allir. Og þess vegna getur
Morgunblaðið í gær birt
grein sína um fyrirtækið
með góðri samvizku.
En þyrfti ekki hliðstæð
breyting að verða á sumurn
öðrum bæjarfyrirtækjum?
Svo mun mörgum finnast.
En Morgunblaðið birtir víst
ekki greinar um þau viðhorf
málsins.
LANDFLÖTTA ungverskur
stúdent fer hörðum orðum um
Vesturveldin fyrir að hafa lát-
ið hræða sig til að sitja hjá
þegar rússneski herinn kyrkti
frelsisbyltingu þjóðar hans í
greip sinni. Við sitjum og röbb
um saman í ódýrri matsölu í
hliðargötu, skammt frá aðal-
járnbrautarstöðinni í Frank-
furt.
Saga Evrópu á 19. og 20. öld
er krök af byltingasinnum, sem
biðu ósigur. Ofstækismönnum
og dagdraumamönnum. Svona
hefur V.J. Lenin eflaust ein-
hverntíma setið í einhverri
kránni og rakið orsakirnar að
því, hvers vegna uppreisnin
1905 misheppnaðist . . . óþekkt-
ur ofstækissinni, öldungis éins
og þessi ungverski stúdent . . .
því það hlaut hver maður að
geta sagt sér í þann tíð að keis-
araveldinu rússneska vrði ekki
steypt umsvifalaust af stóli.
KÚGUNARTÆKI.
Eftir þann 4. nóvember 1956
eru vað margir í þeim vestræna
heimi, sem líta á rússneska her-
inn sem hið fullkomnasta tæki, i
er kúgari geti fengið í hendur;
ópersónulegt, viljalaust og allt
að því vélrænt ógnarafl. í reiði
sinni yfir aðförum hans gagn-
vart ungversku frelsissinnunum
hefur fólk sakfellt rússnesku
þjóðina; litið á rússneska her-
manninn sem tilfinningalausa
vél, eins og skriðdrekana.
Þeir sem gerzt mega vita eru
hins vegar nú komnir á þá skoð
un að ungverska byltingin hafi
verið óundirbúin að því leyti,
að uppreisnarmennirnir hafi
ekki leitað aðstoðar rússnesku
hernámsliðsins. Hefðu
Rússar eitthvað um hinar raun-
verulegu orsakir hennar vitað,
myndu atburðirnir geta tekið
aðra rás.
STEPHANOF HERFORINGI;
Frásögn Ivans virðist sanna
þetta. Við getum kallað hann
Stephanof liðsforingja, því að
hann gengur undir því nafni í
bók Péturs Churchills: „The
Spirit In The Cage“. Þetta eru
aðalatriðin í frá sögn hans:
„Þegar ég kom í háskólann í
Leningrad 1934 var ég áhuga-
samur meðlimur Komsomol,
hinna kommúnistísku æskulýðs
samtaka. Ég var staðráðinn í að
verða góður kommúnisti og
starfa að uppbyggingu hins só-
síaliska þjóðfélags. Samtímis
því sem við, hver um sig, lögð-
um stund á námsgrein okkar,
lögðum við mikla stund á sögu-
lega efnishyggju.
Þetta getur gengið fyrsta
námsárið, en eftir þrjú-fjögur
námsár hlýtur sérhver nem-
andi, sem á annað borð reynir
að komast til botns í viðfangs-
efninu, að rekast á mótsagn-
irnar í marx-leninismanum og
staðreyndum sögunnar, eðlis-
fræðinni og á fleiri sviðum.
Smám saman hlýtur maður að
komast á þá skoðun, að öll kenn
ingafræði kommúnismans svífi
í lausu lofti og eigi sér ekki
neinar rætur í veruleikanum.
HREINSANIRNAR MIKLU.
Þegar ég hafði lokið skyldu-
herþjónustunni var ég sendur
í liðsforingjaskóla. Að loknu
námi hækkaði ég í metorðum
og þann 30. nóv. 1939 var ég
undirforingi herdeildar við
nesi. Árásín á Finna kom upp
um veikleika sovéthersins. Ó-
sigrarnir voru síöur en svo sett-
ir á svið til að blekkja herfor-
ingja Hitlers. Að vísu voru
nokkrar varahersveitir þar. en
i sönnunin var sú. að sovézki
herinn hafði þá alls ekki jafn-
að sig eftir hinar miklu hreins-
. anir 1937—8. Um 80G af æðstu
, mönnum hans höfðu verið tekn
!
i ir af lifi. Við fengum engu ráð-
ið fyrir flokksfulltrúunum í
! herdeildunum. Þótt ekki væri
annað en að flytja herdeild ör-
lítið úr stað, urðum við að eiga
um það endalausar rökræður
við viðkomandi flokksfulltrúa.
Enginn hinna herlærðu yfir-
manna þorði að taka sér fram
Eftir H. E. Teglers.
um neitt af ótta við þessa flokks
fulltrúa, og fyrir bragðið skorti
herinn allan skjótleik, þegar
með þurfti til aðgerða.
Seinna gerbreyttist þetta svo,
að liðsforingi fékk vald til að
skjóta flokksfulltrúana for-
málalaust, og án þess að þurfa
að svara til saka. I rauninni
var það góð og gild ástæða að
liðsforinginn kvnni ekki við
svipinn á manninum. Svona er
það hjá okkur Rússum, — ör-
skammt öfganna á milli.
GISTIHÚSIÐ VIÐ VIBORG.
Þegar hernaðarmótstaða
Finna var að fjara. út sóttum
við fram um átta kílómetra á
Karelsnesi nóttina milli 8. og
9. marz 1940. Herdeild mín tók
gistihús nokkurt við þjóðveginn
sunnan við Viborfr, en þar tókst
Finnum að króa okkur inni með
gagnáhlaupi. Hins vegar var
varnarstaða okkar hin bezta.
Finnskur samningamaður
kom til mín og talaði rússnesku
reiprennandi. „Aðstaða yðar er
vonlaus, herra liðsforingi“,
sagði hann. „Hvers vegna gang
ið bér ekki okkur á vald?“
Ég svaraði því til. að enda
þótt ég hefði ekki mikla sam-
úð með kommúnismanum hefði
ég enn minni löngun til að verða
skotinn. Finnar hlytu að bíða
ósigur, og þá yrðu þeir tilneydd
ir að skila aftur öllum. sem
gengið hefðu þeim á vald.
„Það skal aldrei verða“, svar
aði Finninn. Skömmu síðar kom
herdeild okkur til hjálpar.
Það fór eins og mig grunaði.
Eftir vopnahleið urðu Finnar
að framselja alla. sem leitað
höfðu á náðir þeirra.
Ég var viðstaddur, begar sum
ir af þeim voru skotnir..
ENGINN VARNARÞRÓTTUR.
Ég var sendur heim sumarið
1940 til þess að búa mig undir
doktorsgráðuna. En áður en þar
að kom hófst þýzka innrásin
þann 22. júní 1941, Þann sama
dag var ég kallaður í herinn.
Herdeild okkar var með þeim
beztu, en okkur vantaði hæfa
yfirforingja. Og hermennirnir
höfðu yfirleitt ekki löngun til
að berjast. „Hví skyldum við
fórna lífi okkar fyrir, samyrkju
búin og önnur tiltæki kommún-
ista“, sögðu þeir.
i Rússneskir bændur litu fyrst
í stað yfirleitt á þýzku hermenn
ina sem frelsara sína. Það var
eingöngu fyrir heirnsku nazist-
anna og hrottaskan, að það
breyttist og baráttukjarkur
þeirra vaknaði.
| Við sóttum fram með öðrum
finnsku landamærin í Karels-
jherdeildum Sovéthersins í marz
1942, en vorum umkringdir.
Ég særðist og var. ásamt fleir-
um, tekinn til fangá. Þrem
Jvikum seinna tókst okkur að
strjúka úr bráðabirgðafanga-
;búðum að baki víglínunni.
Við vorum sex saman, liðs-
foringjar og undrforingjar, sem
gerðum hóp með okkur og sett-
umst undir tré til að ræða horf-
urnar. Þar sem við höfðum lát-
ið taka okkur til fanga mund-
um við tafarlaust verða skotn-
ir, ef við kæmumst til okkar
manna aftur. Við lögðumst því
út í skóginn, vorum að síðustu
orðnir hundrað saman, stofnuð-
um skæruliðasveit, en rúss-
nesku bændurnir á þessum slóð
um veittu okkur alla aðstoð,
sem þeir máttu. Meðal annars
létu þeir okkur í té. býsnin öll
af vopnum, sem þeir höfðu tek-
ið og falið þegar herinn hörf-
aði 1941. Við unnum aðallega
að því að stöðva býzkar fvöru-
flutningabifreiðir á aðalvegin-
um milli Ríga—Pskov—Lenin-
grad, lögðum fvrir bá jarð-
sprengjur og drápum áhöfnina.
Stundum 10—15 bifreiðir á
einni nóttu.
Bæði kommúnistar og naz-
istar voru féndur okkar. Þjóð-
verjar höfðu hins vegar í svo
mörgu að snúast, að þeir gátu
ekki komið því við að gera okk
ur áhrifalausa. Slíkir skæru-
liðar og skæruliðasveitir voru
nú starfandi víðsvegar í Rúss-
landi, og andstöðuhreyfingin
varð smám saman skipulögð,
Eftir ýmiss ævintýri kom svo
að ég var tekinn til fanga af
Þjóðverium. Loks var ég frels-
aður af Bandaríkjamönnum. —•
en þá tók ekki betra við. Þeir
höfðu, samkvæmt Jaltasam-
þykktinni. skuldbundið sig til
að afhenda rússneskum yfir-
völdum alla rússneska fanga.
Fyrir einstaka hepnni tókst mér
að sleppa frá Bandaríkjamönn-
um vfir til Breta. Þeir s'kyldu
aðstöðu mína og leyndu mér.“
ENN ÞANN DAG í DAG.
Og þannig er hað enn þann
dag í dag meðal rússneskra her-
manna. Rússneski hermaðurinn
er ekki sálarlaus og tilfinninga
laus vígvél. Hann bíður aðeins
síns tíma að brjóta af sér fjötr-
ana, og hann hefur fyllstu sam-
úð með þeirn öðrum. sem heyja
sína frelsisbaráttu. Hefðu ung-
verskir uppreisnarmenn leitað
samvinnu við þá s„em hernáms-
liðið skipuðu er ómögulegt að
vita hvernig hefði farið.