Vísir - 25.06.1930, Side 10

10
VlSIR
Þórólf Bjarrrason, vildarmann Kolbeins unga, og
Helgu konu Kolbeins. Allir eru þeir taldir upp meó
nafni. Höfundurinn hefði eklti þurft að nefna nema
tvo eða þrjá. Þeir, sem Sturlungu lesa, kvarta und-
an, hve erfitt sé að muna hana til hlítar, og ]>að
er satt. Menn liafa hvað eftir annað talað um, að
það þyrfti að skrifa liana alla upp á ný, og sleppa
öllum þessum ónauðsynlega fróðleik, en fá úl at-
burðina sjálfa, lausa við sem mest af þessum
mannanöfnum, sem annaðhvort enga þýðingu hafa
fyrir núlifandi fólk, eða þá sáralitla. Tveir Norð-
menn hafa ritað Sturlungu upp aftur fyrir lands-
menn sína. Sá fyrri er hinn mikli sagnaritari þeirra,
P. A. Munch, og hinn síðari er Paasche háskóla-
kennari í Osló. Enginn vænir Sturlungu eða liöf-
unda liennar þvi, að hún segi rangt frá atburðun-
um, sem liún er að lýsa, eða efar að svona liafi
það verið, sem frá er sagt.
Þessi ínikli fróðleikur höfunda Sturlungu, og ná-
kvæmni þeirra, þegar þeir voru að koma honum
á bókfellið, merkir þó það fyrir síðari tímana, að
ísland frá árunum 1100 til 1280 rís alveg upp úr
gröf sinni fyrir hugsjónum lesandans. Skömmu eft-
ir 1200 er hér borgarastyrjöld, sem hefst út af fínð-
muncii biskupi Arasyni á Hólum. Sjö höfðingjar
gerðu aðför að honum, til þess að reka hann burt
af Hólastól, því að hann safnaði að sér förumönn-
um og beiningafólki og eyddi fé staðarins handa
þessum lýð. Þegar liann fékk ekki að vera á staðn-
um eða þegar vistirnar þraut, þá fór hann með
þessu fylgdarliði og gisti hjá bændum og át upp
bú þeirra. Arnóri Tumasyni, sem með Sighvati
Sturlusyni liafði barist við Guðmund biskup á
Helgustöðum í Þingeyjarsýslu, var stefnt utan fvrir
mótgerðir við biskupinn, en Sighvatur léði honum
Tuma son sinn til að veila Skagafirði forstöðu með-
an Arnór væri utan. Arnór dó í Noregi um vet-
urinn í ónáð konungs og erkibiskups, en Guðmund-
ur biskup sendi menn sína um veturinn til Hóla;
þeir tóku Tuma fáklæddan úr rúininu um nótt,
drógu liann og hröktu um gaddinn og drápu hann.
Þá flýði biskup lil Grímseyjar og settist þar að.
Sighvatur faðir Tuma, og Sturla bróðir lians, gerðu
út skipaleiðangur til Grímseyjar, börðust við menn
Guðmundar biskups, og tóku hann sjálfan'og fluttu
hann nauðugan til lands, til þess að senda hann
utan. Þetta var byrjunin til hinna miklu innanlands
óeirða eða borgarastyrjaldarinnar, sem geisaði hér
á Sturlunga tímunum.
Um þessar mundir fer Hákon konutígur að vilja
ná íslandi undir sig. Hann fær Sturlu Sighvatsson
til að koma íslandi undir konung, og leggur þau
ráð á, að hann skuli ekki drepa liöfðingjana, en
senda sér þá, til þess að þeir afsali honum goð-
orðum sínum. Sturla mælir sér mót við Gissur Þor-
valdsson, að þeir skuli finnast ákveðinn dag með
40 manns hvor, við Apavatn, og mæla málum sin-
um, en kemur til Apavatns með 120 menn og hand-
tekur Gissur, lætur hann sverja sér eiða að fara
utan. Gissur sver norskan eið, sem liann kallar,
og á að fara utan, og maður er settur til að gæta
mannaforráða hans. Gissur og Kolbeinn ungi finn-
ast leynilega á Kili og afráða þar það, sem síðar
kom fram. Sturlu var nú mest liugleikið að koma
Kolbeini unga fyrir kattarnef. Hann kemur að vest-
an með 500 manns og Sighvatur faðir haiis að norð-
an, með aðra 500 til Skagafjarðar. Kolbeinn er
þannig staddur milli tveggja elda, og ríður suður
Kjöl, og þeir Gissur koma svo að sunnan. Með lið-
inu, sem þeir fá að norðan og sunnan, bafa þeir
1600 manns, og liitta þá feðga á Örlygsstöðum 21.
ágúst 1238. Þar falla þeir báðir Sighvatur og Sturla,
og þrír aðrir synir Sighvats voru handteknir og
hálshöggnir. Örlygsstaðabardagi var i raun réttri
Hákoni konungi að kenna.
Vígaferlaöldin heldur áfram lilífðarlaust og við-
stöðulaust. Enginn heldur orð né eiða. Höfðingj-
arnir sitja hver um líf annars, og keppast um að
verða fyrri til að safna að sér liði og fara að liin-
um, draga hann út úr bæ sínum og lífláta hann,
eða brenna hann inni. Eina ráðið, sem nokkuð
dugði, var að ganga milli bols og höfuðs á óvini
sínum. Stundum voru menn lemstraðir, blindaðir,
fól- eða handhöggnir, eða lamaðir svo, að þeir vrði
aldrei að maiíni framar. Ófriðurinn, hermdarverkin
og níðingsverkin voru líkust því, sem gerðist í rósa-
stríðinu á Englandi. Sturlungaöldin er engu líkari
en söguleiknum Henrik VI. eftir Sliakespeare, sem
eru þrír hlutar, liver í 5. þáttuin, ef bætt er við
þá Richard III., eftir sama höfund. Á Englandi er
harist um konungsdæmið. Aðalmennirnir, sem berj-
ast, ætla sér að verða konungar, eða eru að verja
’ konungdæmi sitt. En hér berjast sumir til að taka
Noregskonung til konungs yfir landið, en sumir til
þess, að halda yfirráðunuin yíir goðorðum sínum
óskertum. Þetta verða svo manndráp á manndráp
ofan og svik á svik ofan, þangað til Þórður kakali
deyr í Noregi, líklega af eitri, Þorgils skarði, sendi-
maður konungs, er höggvinn, og fíissnr Þorvalds-
son genginn í klaustur, til að friða sál sína. Öllum
þessum atburðum er lýst af sjónarvottum svo
greinilega, að lesandinn getur séð það alt sjálfur,
eins og það bar við. — Sagan er upprisa, — sagðí
Michelet.
íslenska annála munu menn hafa byrjað að rita
á 13. öld. Hinn elzti þeirra mun vera Konungs ann-
úll, eða Annales regii, sem kallaður er. Konungs
annáll byrjar svo:
A. D. (= árið) 842 brend Hamborg,
og endar á atburðum, sem urðu
1341 .... kom upp eldur í Heklufelli .... myrk-
ur svo mikið uin daga sem um nætur á vetur ....
Utanferð lierra Gríms.
í þessum annál er fjöldi viðburða úr íslands-
sögu. Biskupaannáll Jóns Egilssonar, sem er saga
biskupa fvrir lians daga, er ritaður siðast 1605.
Hirðstjóra annáll Jóns prófasts Halldórssonar flokk-
ar atburðina eftir hirðstjórum. Flateyjar annáU
nær til 1400. Skarðsár-annáll, eða annáll Björns á
Skarðsá byrjar 1400, og endar 1042, og fjölda af
öðrum annálum mætti telja. Þeir vngstu ná til 1800.
Annálarnir telja upp blátt áfram ýmsa atburði og
setja þá niður á árin. Þeir segja venjulega frá í
svo fáum orðum sem unt er. Það er atburðaskrá,
athugascmdalaus. Atburðirnar eru ekki í neinu
samliengi, aðeins taldir upp. Undantekningar fríi
þessu eru helst Biskupa annáll og Ilirðstjóra ann-
áll, sem setja atburðina í ramma af biskupum og
hirðstjórum. Sýnileg eru áhrifin frá skólunum og
biskupssetrunum. Annálar eru skrifaðir í Skálholti
af Jón.i Egilssyni, en í Skagafirði eru annálar skrif-
aðir á Skarðsá, Seylu og Vallliolti. Þar virðast
áhrifin koma frá Hólaskóla. Ætla má, að lands-
menn hafi fyrst fengið hugmyndina um annálana
frá öðrum, sem áttu: Tlie four masters. Hinir elstu
annálahöfundar hafa stuðst við og tekið eftir Chro-
nicon Joannis Carionis, einkum með erlenda at-
burði, sem þeir liöfðu lítinn fróðleik um. Chroni-
con var þýskur annáll. Skotar eiga einnig forna
annála, sem eru ritaðir á latínu.
Þessi hugmynd um annálana er nokkuð svipuð
ÞEGAR TIL REYKJAVÍKUR ER KOMIÐ —
LIGGUR LEIÐ YÐAR UM HAFNARSTRÆTI í
EDIMBORG
Fullkomnasta Glervöru- og Vefnaðar-
vöruverslun landsins.
Þar fáið þér ódýrasta og besta Vefnaðarvöru, Leirtau, Kristal,
Emalje- og Aluminium-vörur. Allskonar búsáhöld. Ferðakistur.
Leikföng. Tækifærisgjafir allskonar.
EDINBORG
Hafnarstræti 10—12. - Reykjavík.