Vísir - 19.05.1939, Blaðsíða 3

Föstudaginn 19. mai 1939.
VlSIR
3
Qapðpækt á Fslandi II.
Káltegundir, rabarbari
og aðrar nytjajurtir. STEFÁN ÞORSTEINSSON
garðyrkjukennara.
f garðyrkjugrein þeirri er birtist í „Vísi“ 10. þ. m. fór eg 1
fyrst nokkurum almennum orðum um matjurtarækt, þá
kom kafli um næringargildi matjurta og síðan voru tekin til
meðferðar nokkur helstu atriði viðvíkjandi kartöflurækt.
I þessari grein er ritað um ræktun káltegunda, rótarávaxta,
smærri matjurta og rabarbara.
KÁL.
Allar liinar algengustu kál-
tegundir er liægt að rækta hcr á
landi sé rétt að fárið og vandað
val afbrigðanna.
Hvað jarðveg snertir þá er
myldinn moldarjarðvegur hest
fallinn til kálræktar ,en í sendn.
um moldarjarðvegi og góðum
mýrarjarðvegi getur það einnig
þrifist prýðilega. Eitt höfuð-
atriði við kálræktina er að
landið (eða garðurinn) sem
rækta skal í sé nýtt, þ. e. a. s.
tiltölulega nýupprifið (l-2-3ja
ára). í gömlum görðum vex
kálið illa og jafnvel ekki. Þetta
skyldu menn athuga vandlega
þvi þetta er eitt af höfuð-skil-
yrðunum fyrir því að t. d. hvít-
kál þrífist vel.
Sjálfsagt er, þar sem um kál.
rækt er að ræða, að sá fræinu í
gróðurreit eða kassa og ala
plönturnar á þann liátt upp í
4—6 vikur áður en þær eru
gróðursettar úti i garðinum.
Þetta lengir vaxtartímann og er
nauðsynlegt hér á landi fyrir
allar káltegundir að grænkáli
undanskildu.
Það er nauðsynlegt að vinna
landið vel. Kálið þrífst best i
lausum jarðvegi. Jarðvinslan á
að fara fram rétt áður en kálið
er gróðursett úti.
Kálið er mjög áburðarfrekt
og það er oft sagt að það sé ó-
seðjandi. Til kálræktar er bú-
fjáráburður best fallinn ekki
síst þegar um sandlcendan jarð-
veg að ræða. Sé um myldinn
og frjóefnaríkan jarðveg að
ræða, getur kálræktin gefið góð-
an árangur, J>ótt útlendnr á-
burður sé notaður, en þó er
varlegast að fullnægja áburð-
arþörfinni ekki nema að nokkm
leyti með tilbúnum áburði.
Hér skulu nefndar nokkrar á-
burðartölur, en hvað áburðar-
magninu viðvíkur þá gefur að
skilja að það er að eins hægt að
gefa bendingu um þessa hluti,
en ekki neinar algildar reglur.
Þetta fer svo mjög eftir liinum
ýmsu ræktunarskilyrðum sem
jurtirnar eiga við að búa o. s.
frv.
Áburðartölur miðaðar við
1000 fermetra. Fult áburðar-
magn af hvoru fyrir sig.
50—60 kerruhlöss (300 kg. hl.)
búfjáráburður eða 120—150 kg.
garðanitrophoska.
Það er sem sagt æskilegt að
fullnægja áburðarþöx-finni að
mestu' með búfjáráburði en
gefa siðan seinna nokkurn ábæti
t. d. af garðanitrophoska.
Þegar kálplönturnar í gróðrar-
reitunum eru orðnar nógu
stórar og búið er að bera í og
fullvinna garðlandið er kálið i
gróðursett úti í garðinum.
Hvern tima þetta er gert fer
eftir stað, veðráttu og afbrigði.
Menn eru þó varaðir við að
gróðursetja of snemma vegna
frosthættu. Sum afbrigði eru
mjög næm fyrir frosti eftir
gróðursetningu, t. d. hin fljót-
vaxna hvitkálstegund Ditmars-
ker.
Hvítkál og toppkál:
Hvítkál er sjálfsagt mest
ræktað allra káltegunda hér á
landi.
Hvitkálsafbrigði þau sem
einkum reynast vel hér á landi
eru:
Fljótvaxin eru: Ditmarsker
og Stavangertorg.
Seinvaxnari en betri til
geymslu eru afbrigðin Trönder
og Jötunkál.
T oppk ál aaf br i gð i'ð Érstling
er fljótvaxið og reynLst vel hér
á landi.
Hvitkálið er gróðursett í
raðir með 50—60 sm. bili milli
raða og 40—50 sm. bili í röð-
um.
Blómkál:
Þessi ágæta káltegund er alt
of lítið ræktuð liér á landi og
ætti þó blómkál að þrífast á-
gætlega hér ef rétt er að farið
einkum þó á Suðurlandi.
Afbrigði þau, sem reynast vel,
eru: Erfurster Dverg, Stor
Dansk, Sneball og Helios.
Hæfilegt er að gróðursetja
blómkál með 50 sm. bili milli
raða en 40 sm. millibili í röðum.
Grænkál er einhver nytsam-
asta káltegundin livað næring.
argildi og bætiefnum viðvíkur.
Það hefir einnig aðra mikla
kosti Grænlcál er svo harðger
jurt að það nær ágætum þroska
hér, svo að segja i öllum lands-
hlutum, og geymist vel — jafn-
vel úti í garðinum fyrrihluta
vetrar.
Af grænkálinu eru það liin
hrokknu blöð sem notuð eru til
matar, í stöppur, súpur o. s. frv.
Flest afbrigði reynast hér vel,
svo sem Odense Torv o. fl.
Hæfilegt er að gróðursetja
með sama millibili og nefnt
hefir verið fyrir blómkál
(50x40).
Rauðkál er mjög lítið ræktað
hér á landi, en getur Jjó náð hér
allgóðum þroska. Það virðist
þrifast best í leirkendum mold-
arjarðvegi.
Helstu afbrigði eru Haco,
sem er fljótvaxnast og Kissen-
drups og IHeins, sem þurfa
nokkuð lengri tíma til að
þroskast, en eru talin betri vara
og geymast betur en hið fyrst-
nefnda.
Vanalega er haft 50 sm. bil
milli raða og sama bil i röðum.
RÓTARÁVEXTIR.
Rótarávexti má einu nafni
nefna matjurtirnar gulrófur,
næpur, gulrætur og rauðrófur.
Ræktunarskilyrðin liér á
landi eru mjög góð fyrir gul-
rófur og næpur, eins og vitað
er, en livað guhætur og rauð-
rófum viðvíkur, þá má segja, að
ræktun þeirra liafi gengið
nokkuð treglega, en má hér án
efa kenna um óheppilegum
ræklunaraðferðum a. m. k.,
livað gulrætur snertir, svo sem
vikið mun verða að siðar.
Matjurtir þessar gera nokkuð
misjafnar lcröfur til jarðvegs-
ins. Fyrir rauðrófur og næpur
virðist sendinn jarðvegur vera
best fallinn og ])rífast næpurn-
ar einkum vel í sendnum leir-
jarðvegi. Gulrófur og gulrætur
þrífast aftur á móti best i mold-
arjarðvegi og jafnvel góðum
mýrarjarðvegi. Fyrir gulræt-
urnar er eínkum nauðsynlegt
að jarðvegurinn sé vel unninn
og ógrýttur.
Með tilliti til áburðax-ins, þá
eru kröfumar hér nokkuð á
annan veg, en nefnt liefir
verið viðvíkjandi kálinu. Rót-
anávextirnir eru nægjusamar
matjurtir og sist áburðarfi’ekari
en, t. d. kartöflur og mun þurft-
arminni en kálið. Það sem liér
er einkum aðgætandi er að þar
sem í’ótai’ávextirnir eru íækt-
aðir í góðurn jarðvegi gefur út-
lendur áburður bestan árangur.
Ennfremur er að aðgæta að rót-
ai’ávextirnir þola ekki mikið af
köfnunarefnisábui’ði (saltpétri)
en þurfa tiltölulega rneira af
kaliáburði. Þvi tel eg ekki rétt
að ráðleggja meira áburðar-
magn af t. d. gai’ðanitrophoska
en sem svarar 60—70 kg. á 1000
m2 gai’ðland, en bæta þetta síð-
an upp með nokkrum kg. af
kaliáburði að sumrinu. (Engu
verður hér slegið föstu fyr en
fengnar eru innlendar tili’aunir
um Jxetta atriði).
Gulrófur:
Sú matjurt að xmdanskilinni
kartöflunni er við þekkjum
best og ræktum mest af er gul-
rófan. Það er að eins á Norður-
löndunx sem gulrófur eru
xæktaðar til manneldis og víkja
þær nú á seinni árum fyrir öðr-
um matjurtum. Erlendis eru
gulrófur einkum ræktaðar til
skepnufóðurs.
Bestu afbi-igðin eru: Þránd-
lieims, Baugholur og „í’ússn-
eskar gulrófur. Sé gott fræ af
„íslenskum“ gulrófum fyrir
liendi þá á það að ganga fyrir.
Það á að sá gulrófum í raðir
með 50 sm. millibili, liæfilegt
bil i röðum eru 20 sm.
Gulrófur geymast vel yfir vet-
urinn og jafnvel fram á sumar
og er það mildll kostur.
Næpur:
Fi’á gamalli tíð liafa næpur
verið ræktaðar liér á landi:
Þær hafa lítið næringargildi
en það sem gerir þær einkum
nauðsynlegar er hve bráðþroska
þær eru.
Fljótvaxin afbrigði eru: Gull.
ball, Mailender og de Croissy.
Það má sá næpum með nokk-
uð styttra millibili en gulrófum
(t. d. 30x15).
Gulrætur:
Gulrótin er án efa sá rótar-
ávöxturinn sem ætti skilið mun
almennari útbreiðslu en nú er.
Það liefir viljað verða nokkur
misbrestur á gulrótarræktinni
liér á landi. Þrátt fyrir það er
fengin full reynsla fyrir þvi að
sé rétt að farið við ræktunina,
getur hún jafnvel gefið mjög
mikla uppskeru.
Það sem einkum þarf að at-
huga við ræktun gulróta er
þetta: Gulrótarfræið þarf lang-
an tíma til að spíra, ]iess vegna
þarf að sá því snemma og helst
ekki seinna en i mai-byrjun.
Gulrótum má ekki sá i ganila
arfasæla garða, því vegna þess
hve fræið þarf langan spirun-
artíma er liætt við að arfinn
verði gulrótarplöntunum rfir-
sterkari og — eins og fólk segir
— það kemur ekkert upp nema
arfi.
Besla gulrótarafbrigðið og
það sem langsamlega mest er
ræktað er Nantes-afbrigðið. Af-
PRINSESSUR í SKÁTABÚNINGI.
Þetta er fyrsta myndin sem tekin hefir verið af dætrum hresku konungshjónanna, Elisabeth og
Margaret Rose, i skátabúningum. Myndin er tekin fyrir utan Windsor-kastala. Frá vinstri til liægri:
Yíary prinsessa, systir Georgs konungs, litlu prin sessunnar, Elisabeth drotning, Georg konungur og
Mary ekkjudrotning.
brigðin Pariser Torv og Feonia
geta þó gefið góða uppskeru en
eru talin standa að haki Nantes.
Bil milli raða fer nokkuð eftir
þvi hvaða aðferðir eru notaðar
við eyðingu illgresisins (15—-
50 sm.). Hæfilegt bil milli gul-
rótanna í röðunum er um 8 sm.
Rauðrófur:
Þær eru mest notaðar niður-
soðnar og þykja mesti lierra-
mannsréttur framreiddar með
lcjötréttum.
Tegundir þær sem best reyn-
ast eru gömlu afbrigðin Crosbys
Egiptiske og Flatrund Egiptisk
og nýju afbrigðin Improved
Detroit og Spangsbjerg II.
Hæfilegt er að rækta rauðróf.
ur þannig að 30 sni. séu milli
raða en 10—12 sm. bil milli
plantnanna.
SMÆRRI MATJURTIR.
Erlendis tala menn um „vor-
slappleika“ og i sambandi við
liann um bætiefnaskort. Þá er
fólki ráðlagt að neyta suðrænna
aldina og grænmetis. Hér á ís-
landi eigum við ekki kost á suð-
rænum aldinum en við getum
tiltölulega snemma að vorinu
veitt okkur Iiinar fljótvaxnari
grænmetistegundir: salat, spinat
og lireðkur.
í vermireit má rækta allar
þessar tegundir á tiltölulega
skömmum tíma. Seinna að vor-
inu, eftir að kálið liefir verið
flutt úr gróðrarstiunum er ein-
mitt heppilegt að nota stíurnar
til þess að rækta í þeim þessar
smærri matjurtir sem ættu að
vera á hvers mauns borðum
yfir sumartímann. Jafnvel þó
enginn gróðrarstía sé fyrir
liendi er liægt að veita sér Jiess-
ar jurtir. Þær þrifast prýðilega
og eru ekki rúmfrekar og það
má sá þeim oftar en einu simii
i sama garðhornið.
Hreðkum er dreifsáð enþann-
ig að verði a. m. k. 2—3 sm.
milli fræjanna. Afbrigði: i
vermireit snemma að vorinu
best, Rubin og Gaudrjg annai-s
er sérstaklega mælt með teg-
undinni Kjöbenliavner Tor\r.
Höfuðsalati er sáð í raðir og
mun liæfilegt millibil vera 20
sm. milli raða, en 15—20 sm. í
röðum.
Góð afbrigði eru t. d. Mai-
könig og Victoria.
Blaðsalati og spínati er best
að sá þétt í grunnar rákir.
Hæfilegt bil milli rákanna er 25
sm.
Viðurkend eru afbrigðin:
Ameríkansk — blaðsalat og
Kongen av Danmark — spínat.
RABARBARI.
Rabai’bari, eða tröllasúra sem
hann stundum er nefndur, er
einhver hin ágætasta nytjajurt,
sem ræktuð er liér á landi. En
ræktun rabarbara er, enn sem
komið er, langsamlega of litil.
Snemma að vorinu, miðsumai's,
að haustinu og jafnvel að vetr-
inum, á hver einasta islensk
húsfnóðir að geta „gripið til“
rabarbarans, ef ekki úr garð-
inum ])á úr krukkum, kirnum
eða flöskum. Úr rabarbara eru
búnh’ til herramanns-réttir, en
liann sprettur ekki síður í garð-
holu fátæklingsins en i skrúð-
garði rikismannsins.
Ræktun rabarbara þarf að
þúsundfaldast íiér á landi og
það lielst oft og mörgum sinn.
um.
Hér mun að eins verða drepið
á afbrigði og ræktun rabarbara.
Þau rabarbara-afbrigði sem
mest eru ræktuð hér á landi
eru: Linnæus, Victoria og Vín-
rabarbari. Öll þessi afbrigði eru
góð séu þau lirein.
Rabarbarinn vex hest í
myldnum og næringarríkum
jarðvegi. Hann er mjög þurftar.
mikill, en borgar vel matinn
sinn, þarf því mikla og auð-
leysta næringu. Það þarf að
bera mikið af góðum búfjár-
áburði í garðinn að vorinu og
stinga liann niður. Að sumrinu
ætti að hafa áburðar-ábætir,
dreifa garða-áburði yfir garðinn
og raka vel yfir liann með garð-
hrífu. Illgresinu þarf að eyða
jafnóðum og alla blómstöngla
sem myndast síðari liluta sum-
ars þarf að skera burtu sem
fyrst, þvi annars draga þeir úr
vexti leggjanna.
Leggina skyldi aldrei skera,
lieldur shta þá varlega af.
Gæta verður jiess að ganga
aldrei nærri plöntunum, en
taka smám saman gildustu legg-
ina, þó ekki lengur en til seinni
hluta ágúst-mánaðar. Úr því á
að lofa plöntunum að lialda
nokkrum leggjum.
Það er varað við þvi að f jölga
rabarbara með fræsáningu. Af-
brigðin eru ekki kynföst og við
sáningu haldast þvi ekki af-
brigða einkennin en koma
frain ný oftast lélegri afbrigði.
Rabarbara ætti því altaf að
fjölga með skiftmgu og best er
að slcifta snemma að vorinu.
Varast skal að skifta of smátt
og a. m. k. eitt (lielst fleiri) rót-
arbrum verða að fylgja liverri
nýrri plöntu.
Hinar nýju plöntur eru siðan
gróðursettar. Hæfilegt bil er
1X1-5 m. (nokkuð mismunandi
eftir tegundum).
Hvenær hinar gróðursettu
plöntur fara að bera ávöxt til
nytja fer nokkuð eftir stærð
þeirra við niðursetningu en oft-
ast er það ekki fyr en tvö ár
UeiidaraflioD 3-4000
smál. meiri enlfyrra
Samt. Samt.
15.5.’39 15.5.’38
Vestmannaeyjar 5.199.0 5.728.9
Stokkseyri 260.5 260.2
Eyrarbakki 56.8 18.0
Þorlákshöfn 280.8 194.4
Grindavík 640.0 816.0
Hafnir 274.8 232.0
Sandgerði 2.079.8 1.584.0
Garður og Leira 779.2 595.2
Keflavík 4.303.9 2.843.0
Vatnl.str og Vogar 204.2 128.3
Hafnarf. (tog.) 2.091.5 2.274.2
do. (önnur skip) 456.7 708.8
Rvík (tog.) 3.358.6 4.319.4
do. (ö. skip) 1153.0 529.1
Akranes 2472.8 1.776.0
Stapi o. fl. 29.6 24.5
Hellissandur 197.1 182.6
Ólafsvik 223.7 136.1
Stykkishólmur 156.6 40.7
15.5.’39 15.5.’38
Sunnl.fjórð. 24.218.6 22.431.0
Vestfirðingafj. 3.703.5 2.287.0
Norðlendingafj. 779.8 431.9
Austfirðingafj. 732.1 514.5
Samtals 15. maí ’39 29.434.1
Samtals 15. mai ’38 25.664.4
Samtals 15. maí ’37 21.784.9
Samtals 15. mai ’36 21.266.9
Auk afla þess, sem talinn er í
skýrslunni hefir verið lagt á
land af togurum, miðað við
slægðan fisk:
999.9 smál. af þorski í lierslu.
3.412.7 smál. af ufsa i herslu.
342.2 smál. af ufsa til flökunar.
Gjafir
til- Slysavarnaf élags íslands á ár-
inu 1939. Konráð Gíslason, Rvík,
kr. 5.50, Ólafur Eiríksson, Berg-
sta'ðstræti 27, kr. 10.00, gömul kona
10 kr., María Hannesdóttir 10 kr.,
Kvenfélag Hvammshrepps, Vík í
Mýrdal 60 kr., Nikulás E. ÞórÖ-
arson 10 kr., S. J. 50 kr., Líknar-
sjóður Islands 1000 kr., Bjarni
Bjarnason 2 kr., Jónas Jónasson,
hjá Raftækjaverslun Islands, kr.
47-7°, Daníel Sigurbjörnsson 2 kr.,
j Sigitrður Þorkelsson 2 kr., Sdgurð-
ur Sigurbjörnsson 10 kr., Sigurð-
ur Sigurðsson 5 kr., Þorkell Gísla-
son 5 kr., Óskar Gíslason 5 kr.,
Ungmennfél. „Drengur" í Kjós 79
kr., Sigurður Jóhannesson 8 kr. —
Kærar þakkir. — J. E. B.
Áheit á Strandarkirkju,
afhent Vísi: 15 kr. frá 24-7, 5
kr. frá G. Ó. A., 5 kr. frá K. H.
og 5 kr. frá F. (gamalt áheit).
ei’u liðin frá gróðursetningu.
Að liaustinu þarf að þekja
plönt'urnar vel með áburði,
moðrusli, liálmi og öðru því
liku.