Vísir - 26.07.1939, Blaðsíða 3

Miðvikudaginn 26. júlí 1939.
VISIR
Páll Steingrímsson:
Kvennaskóli Húnvetninga
sextugur.
MinningaiTÍt og’ hátlðoliöld.
I.
Kvennaskólar Eyfirðinga
og Skagfirðinga.
Á hausti komanda, hinn 26.
tiag októbermánaðar, eru liðin
60 ár síðan er kvennaskóli Hún-
yetninga tók til starfa. Eyfirð-
ingar og Skagfirðingar urðu
heldur fyrri til um stofnun
kvennaskóla hjá sér. Þeirra
skólar tóku til starfa haustið
1877, tveim árum |áður en skóli
Húnvetninga, en hvorugur átti
langt líf fyrir höndurn. Skóli
Eyfirðinga var Laugalands-
skóli liinn eldri. Hafði Eggert
Gunnarsson herjað út gjafafé í
Danmörku, 4000 krónur, til
stofnunar kvennasköla i Eyja-
firði. Skagfirðingar og Hún-
vetningar höfðu þann metnað,
að leita ekki á náðir framandi
þjóðar um styrk til sinna skóla,
og treystu sjálfum sér. Eyfirð-
ingar vildu gera skólann á
LaUgalandi að fjórðungsskóla
fyrir Norðurland, en fengu
daufar undirtektir.
Kvennaskóli Skagfirðinga
starfaði um 5 ára skeið (1877—
1882). Mun húsfreyjan að Ási í
Hegranesi, Sigurlaug Gunnars-
dóttir, hreppstjóra á Skíðastöð-
um í Laxárdal Gunnarssonar,
hafa liaft aðal-forgönguna um
stofnun skólans. — Var hún
talin mikil gáfukona og skör-
ungur, en maður hennar, Ólaf-
ur umboðsmaður og alþm. Sig-
urðsson, fyrirmynd annara
bænda um margt og ágætur bú-
höldur. Munu þau hjónin hafa
verið mjög samhent um flesta
hluti. Og víst er um það, að
fyrir og um 1870 voru þau tekin
að ræða sín á milli og við.kunn-
ingja sína nauðsyn þess, að
konur ætti kost betri mentunar,
en þá tíðkaðist. Sumarið 1869
stefndi Sigurlaug húsfreyja
konum í Hegranesi á fund með
sér lieima þar í Ási, til þess að
ræða ýms miál, er snertu ment-
un og störf húsmæðra. Tveim
árum siðar (1871) átti hún
frumkvæði að því, að stofnað
væri kvenfélag í Hegranesi, og
henda líkur til, að hún liafi þá
verið farin að hugsa um stofnun
kvennaskóla i héraðinu. Segir
Magnús Bjömsson á Syðra-
Hóli, sem ritað hefir sögu Ytri-
Eyjarskóla, að „lireyfingu þá,
er leiddi til stofnunar kvenna-
skóla Skagfirðinga, sé að rekja
til þriggja stórheimila í Skaga-
firði. Þessi heimili eru: Ás í
Hegranesi, Reynistaður og
Flugumýri“. — Á Reynistað
bjó þá Eggert sýslumaður
Briem, ágætur héraðshöfðingi,
gáfaður og góðviljaður, en á
Flugumýri Ari stúdent og kan-
celliráð Arason. Og margir aðr-
ir Skagfirðingar studdu skólann
þegar í uppliafi.
Kvennaskóli Skagfirðinga
lifði það ekki, að hljóta fastan
samastað. Fyrsta veturinn var
hann haldinn að Ási i Hegra-
nesi, en liaustið 1878 var hon-
um fengið húsnæði að Hjalta-
stöðum. Þar var liann tvo vetur
(1878—1880) og var Elín
Briem aðal-kennarinn báða þá
vetur. Kemur liún þar fyrst við
skólasögu þjóðarinnar, en varð
siðar landskunn fyrir skóla-
stjórn og kenslu. Haustið
1880 var skólinn fluttur að
Flugumýri og stai'faði þar tvo
vetur. Yoru þeir hinir síðustu,
er kvennaskóli var haldinn i
Skagafirði. Haustið 1883 er tal-
ið, að skóli þeirra Skagfirðing-
anna liafi sameinast kvenna-
skóla Húnvetninga, er þá var
loks „sestur um kvrt“ að Ytri-
Ey á Skagaströnd.
II.
Kvennaskóli Húnvetninga.
Björn Sigfússon, Jónssonar
prests að Undirfelli og konu
hans, Sigríðar Björnsdóttur
sýslumanns i Hvammi Auð-
unssonar Blöndals, hafði dvalist
í Kaupmannahöfn 1873—1874
og numið trésmíði. Hann var
greindur maður og mundi hafa
verið hið hesta fallinn til bók-
legs máms. Úr þvi varð þó ekki,
að liann gengi skólaveginn, sem
kallað var, livað sem valdið lief-
ir.. Hann varð síðar einn af gild-
ustu bændum Húnvetninga og
mjög við opinber mál riðinn, m.
a. umboðsmaður þjóðjarða og
alþingismaður. Meðan liann
dvaldist í Kaupmannahöfn, var
Jón forseti Sigurðsson enn i
fullu fjöri, þó að tekinn væri
noklcuð að reskjast. Enn hrann
glatt liið innra með lionum sá
heilagi eldur föðurlandsástar
og drengskapar, sem þar hafði
logað alla tið. Hann var liinn
ókrýndi konungur íslendinga,
elskaður, virtur og dáður af
öllu því besta, sem búið hefir í
sál þjóðarinnar. En við honum
ýfðist hin aldraða sveit, kon-
ungkjörin nátttröll og andlegar
meinakindur af ýmsri gerð.
Flestir ungir Islendingar, þeir
er i Höfn dvöldust um lians
daga og eitthvert mannsmót
var að, drógust að honum, lásu
ritgerðir lians, lieilluðust af orð-
snild lians og. rökfimi. dáðust
að skörungsskap lians og fórn-
fúsri, hvildarlausri baráttu fyrir
liag lands og þjóðar. Hann
kveikti eld áhuga og föður-
landsástar í brjqstum ungra
manna og entust sumum áhrif-
in og ylurinn þaðan til æviloka.
— Björn Sigfússoa var svo lán-
samur, að kvnnast þessum frá-
bæra manni. — Og er liann var
lieim kominn, tók liann hiiátt
að lireyfa „þeirri hugmynd við
sveitunga sina, að hafist yrði
lianda um fjársöfnun til þess,
að greiða fyrir mentun kvenna
í sveitinni og héraðinu“. Var
slík framtakssemi mjög í anda
Jóns Sigurðssonar, því að hann
taldi harla mikilsvert, að öll al-
þýða manna, konur jafnt sem
karlar, ætti kost betri mentun-
ar, en þá tíðkaðist. —
Kvenmentunarsjóður.
Vatnsdælingar tóku hugmynd
Bjarnar Sigfússonar hið besta.
Og næstu árin voru hlutaveltur
haldnar í fjáröflunarskyni, hin
fyrsta á sumarmálum 1875. — '
Vorið 1879 liöfðu safnast 835
kr. 55 aurar. Var þá stofnaður j
sjóður af því fé — „Kvenment- ’
unarsjóður Undirfells og
Grimstungusókna“. Tilgangur
sjóðins var sá, samlcvæmt
skipulagsskrá, sem honum var
sett, „að styrkja til náms fá-
tækar, efnilegar stúlkur, er
heima ættu í sóknum þessum“.
Sjóðstofnun þessi var fyrst og
að stofna kvennaskóla í liérað-
inu. Rætldi hann málið við
ýmsa merka menn i mágrenni
sínu og viðar og fékk góðar
undirtektir. Um þessar mundir,
laust fyrir 1880, voru ýmsir
merkisklerkar i Húnavatns-
sýslu austan verðri, svo sem
síra Páll Sigurðsson á Hjalta-
hakka, sira Eiríkur Briem i
Steinnesi, er báðir urðu þjóð-
kunnir menn, sira Eggert 0.
Briem á Höskuldsstöðum, sira
Hjörleifur Einarsson á Undir-
felli o. fl. — Hafði síra Hjör-
leifur stutt kvennaskólamál
Skagfirðinga, er hann var prest-
ur í Goðdölum, en þaðan flutt-
ist hann að Undirfelli 1876. Sira
Eggert á Höskuldsstöðum varð
skólanum liinn þarfasti maður,
er hann var kominn i nágrenni
hans að Ytri-Ey. Síra Páll og
síra Eiríkur voru þvi mjög
fylgjandi, að skólinn yrði stofn-
aður, en báðir voru þá á för-
um úr héraðinu. — „Af öðr-
um stuðningsmönnum má eink-
um telja þau Lækjamótslijón,
Sigurð Jónsson og Margréti Ei-
ríksdóttur, ungfrú Margréti
Magnúsdóttur Olsen á Stóru-
Borg og þær dætur síra Jóns
Sigurðssonar á Breiðabólstað í
Vesturliópi, Ingibjörgu og Krist-
ínu.“
Björn Sigfússon var ekki
iðjulaus um þessar mundir.
Meðal annars skrifaði hann
sýslunefndinni og hað um að-
stoð hennar. Hafði sýslumanni
þá horist bréf um „amtsskóla"
þeirra Eyfirðinganna, en Björn
vildi ekki hhta boði þeirra.
Sýslumaður skrifaði nú öllum
DAGSTOFA SKÓLANS
SKÓLAHÚSIÐ Á YTRI-EY.
fremst verk Björns Sigfússon-
ar. Hann átti frumkvæðið. Og
óvíst má telja, eins og á stóð
um þessar mundir, að nokkur
maður annar hefði beitt sér fyr-
ir sliku. - „Er kvennaskóli Hún-
vetninga var að komast upp,“
segir i „Minningarriti“ skólans,
„voru lagðar til lians kr. 200.00,
árið 1880—1881. Er sú gjöf var
af hendi leyst, var sjóðurinn í
fardögum 1881 kr. 1106.34.
Björn Sigfússon var féhirðir
sjóðsins til æviloka og lét sér
mjög ant um hann ávalt.
Segir Þorsteinn Konráðsson á
Eyjólfsstöðum, sem ritað hefir
skilmerkilega um sjóðinn í
„Hlín“ 1936, að í árslok 1934
liafi stofnfé hans verið orðið
kr. 3238.58, að þá liafi hann
verið búinn að veita alls 34
stærri og smærri lán og velta
þeirra numið samtals kr.
10.146.76, og aldrei tapað eyri.
Á sama tíma liafði sjóðurinn
styrkt til náms 52 stúlkur og er
sá styrkur samtals kr. 2667.80.
Hæstan námsstyrk liefir sjóð-
urinn veilt kr. 100.00.“
\
í reifum.
Björn Sigfússon hafði liugsað
sér, að fjársöfnun færi fram i
öllum lireppUm sýslunnar, með
svipuðUm hætti og hann liafði
gengist fyrir i Áshreppi. Ætlað-
ist liann til, að fé þvi, er þann-
ig safnaðist, yrði varið til þess,
sýslunefndarmönnum héraðs-
ins og lagði til, að borið væri
undir álit manna á hreppsfund-
um, hvað þeir vildu gera í skóla-
málinu og hverra fjárframlaga
mundi að vænta úr hreppunum,
ef til skólastofnunar kæmi.
Undirtektir urðu fremur álitleg-
ar. Memi voru ekki ófúsir til
að styrkja skólastofnun heima
fyrir, en vildu ekki leggja fé í
amtsskóla norður í Eyjafirði.
Sumir hrepparnir bundu þó
loforð sín um fjárframlög ýms
um skilyrðum. Flestir töldú
sjálfsagt, að sýslunefnd færi
með yfirstjórn hins væntanlega
skóla og ennfremur, að honum
yrði fengin jörð til afnota eða
einhver liluti úr bújörð, helst
góðri. — Loforð um fjárfram-
lög námu alls 900 krónum. -
„Galst sumt fljótt og greiðlega,
er eftir var kallað, sumt seint
og smám saman, en sumt fékst
i aldrei.“
Vorið 1879 var undirbúningi
svo langt komið, að ákveðið var,
að skólinn skyldi taka til starfa
þá um haustið. Húsnæði liafði
fengist að Undirfelli. Kom það
i lilut þeirra Vatnsdælinganna,
Björns Sigfússonar og sira Páls
Sigurðssonar, að auglýsa fyrir
almenningi, að Kvennaskóli
Húnvetninga væri stofnaður
og að kensla hæfist, er líða tæki
á liaustið. Auglýsingin var „fest
upp á Blönduósi, en afrit af
NÚVERANDI SKÓLAHÚS.
lienni sent í alla hreppa sýsl-
unnar.“
Auglýsingin er að ýmsu fróð-
legt plagg og þykir þvi rétt að
birta hana í lieilu lagi:
„Hér með er almenningi
auglýst, að í ráði er að lialda
kvennaskóla i vetur á Und-
irfelh í Vatnsdal, og eiga 5
stúlkur að njóta tilsagnar i
senn. Kensla á að byrja 26.
þ. m. og kenslutíminn að
vera 24 vikur, 8 vikur fyrir
jól og 16 vikur eftir nýár.
Þe'ssum tíma verður skift i 3
jöfn thnabil, og er til ætlast,
að skólinn haldi stúlkur eigi
skemur en 1 tímabil eða 8'
vikur. Þannig eiga 15 stúlkur
alls að geta notið tilsagnar i
vetur um 8 vikur hver.
Fari svo, að eigi biðji svo
margar stúlkur um skólann,
má gefa kost á lengri kenslu-
tíma einhverjum er þess
kynni að æskja, en fleirum
verður eigi veitt móttaka í
þetta sinn. Eigi verða teknar
nema fermdar stúlkur i skól-
ann.
I meðgjöf verður liver
stúlka að leggja með
sér 66 aura um daginn,
sem borgist fyrirfram í inn-
skrift eða peningum til skóla-
lialdara, séra Hjörleifs Ein-
arssonar á Undirfelli, nema
öðruvísi semjist við hann.
Hver stúlka verður að leggja
sér til ritföng o. fl. er með
þarf til kenslunnar.
Þeir, sem vilja sæta þess-
ari kenslu, verða að senda
hónarhréf um það til annars-
hvors okkar undirskrifaðra
fyrir 12. þ. m. og tilgreina
nafn, heimili og aldur stúlk-
unnar, og geta þau bónarbréf
þá komið til greina við 1.
tímabil kenslunnar. En sæki
menn siðar, alt að 20. nóv.,
þá geta bónarbréf að eins
komið til gi'cina við hin síð-
ari tíinabil kenslunnar, en
eftir 20. nóv. er eigi ráðgjört
að gegna bónarbréfum."
Blönduósi, 3. okt. 1879
Bjöm Sigfússon.
Páll Sigurðsson.
Skólinn var settur á tilskild-
um tíma. Voru þá komnar
fimm námsmefyjar. Engin
stúlka var lengur en eitt kenslu-
bil og var skólinn fullskipaður
allan veturinn. — Námsgreinir
voru þessar: Skrift, réttritun,
reikningur, danska, landafræði,
fatasaumur, útsaumur, þvottur,
matreiðsla og „lítilsháttar til-
sögn veitt í söng“. — Sira Hjör-
leifur kendi bóklegar námgrein-
ir, flestar eða allar, en kenslu-
kona, Björg Schou að nafni,
dóttir J. C. Schou, verslunar-
fulltrúa í Húsavik, annaðist
kensluna að öðru leyti. Þótti
skólinn fara vel af stað. Hann
var þó enn í reifum og óvissa
nokkur um framtið hans.
Hraknings ár.
Sýslufundur Húnvetninga
1880 var haldinn að Hnausum
í Þingi og hófst 24. febrúar.
Þangað fór Björn Sigfússon,
fékk málfrelsi á fundinum og
flutti ítarlega ræðu um skóla-
málið frá upphafi og horfur
þær, er framundan væri, um
fjárhag og annað. Benti ræðu-
maður á, að með stofnun
kvc’nnaskólans, væri Húnvetn-
ingar að leggja myndarlegan
skerf til aukinnar mentunar í
landinu, og studdi að lokum all-
fast á strengi metnaðarins. Því
næst „lagði hann fram frum-
vörp til reglugjörðar og skipu-
lagsskrár fyrir skólann, er hann
hafði samið með ráði og yfir-
sýn prestanna.“ „Að lokum fór
liann fram á það við sýslunefnd,
að hún tæki að sér umsjón og
stjórn skólans og kæmi lionum
á fastan fót.“ — Undirtektir
urðu nokkuð misjafnar og held-
ur daufar i fyi'stu. Sýslumað-
urinn, Lárus Þ. Blöndal, var
gætinn maður og kveinlcaði sér
við þvi, að íþyngja sýslubúum
með nýjum álögum, en góðvilj-
aður og sanngjarn mun liann
liafa verið i þessu máli sem
öðrum. Sýslunefndarmennimir
voru og yfirleitt tregir til fjár-
framlaga, en þessir tóku mála-
leitan Bjarnar einna best: Er-
lendur Pálmason í Tungunesi,
síra Eggert Ó. Briem á Hösk-
uldsstöðum, Guðmundur Gísla-
son á Bollastöðum og Páll Páls-
son í Dæli. — En svo fóru leik-
ar að lokum, að sýslunefndin
tók að sér umsjón skólans,
„veitti honum 100 krónur úr
sýslusjóði og fól sýslumanni að
sækja um 200 kr.“ styrk úr
landssjóði. Þá samþykti og
nefndin frumvörp Bjarnar Sig-
fússonar að skipulagsskrá og
reglugerð, með lítilsháttar
Ijreytingum, og kaus skóla-
nefnd. Var svo fyrir mælt i
skipulagsskrá, að nefndina skip-
uðu þrir karlar og þrjár konur.
Kosningu hlutu: Björn Sigfús-
son, sira Eirikur Briem, sira
Hjörleifur Einarsson, frú Guð-
laug Eyjólfsdóttir á Undirfelli,
frú Guðrún Gísladóttir í Stein-
ne'si og frú Margrét Eiriksdóttir
á Lækjamóti. — Hafði nú Björn
Sigfússon unnið frægan sigur í
skólamálinu, með aðstoð góðra
manna og kvenna, en margt
átti hann þó óunnið fyrir þetta
óskabam sitt, uns framtíð þess
væri örugg. Hann var alt af á
verði um hag skólans, sparaði
hvorki tíma né fyrirhöfn, ef ein-
hverju þurfti áleiðis að snúa,
og reyndist jafnan sigursæll.
Má óhikað fullyrða, að kvenna-
skóh Húnvetninga eigi engum
manni eins mikið að þakka og
lionum. Hann var lifið og sálin
i stofnun skólans og tók hann
vetrarlangt á heimili sitt, er fok-
ið var i skjólin og öll sund að
lokast.
Húsnæði það, sem skólinn
liafði að Undirfelli, reyndist svo
óhentugt, að ekki þótti við hlit-
anda lengur en hinn fyrsta vet-
ur. Sira Hjörleifur vildi og ýta
skólanum af sér. Var þá leitast
fyrir um húsnæði og fékst loks
að Lækjamóti. Voru liúsakynni
þar mikil og góð, eftir því sem
þá gerðist í sveitum. Þar var
skólinn tvo vetur (1880—1882).
Kenslu tókst þá á hendur Elín