Vísir - 17.02.1940, Side 3

VlSIR
llelgri 91. Eiiríksion skiilastjóii:
UM IÐJUOG IÐNAÐ OG
ÞÝÐINGD ÞESS í ÍSLENSKU
ATVINNULIFI.
Erindi ílutt á landsfundi
Sj álf stæðisílokksins.
Landbúnaður mun vera liinn
eini atvinnuvegur hér á landi.
sem allir viðurkenna, að eigi
fuUkominn „rétt á sér“, og þó
eru menn ekki sammála um
það, hvernig hann eigi að reka
eða hvernig hesl sé að húa her
á landi. Fyrir 15—20 árum
var gerð liörð hríð að sjáv-
arútvegi kaupstaðanna. Hann
var sakaður um að greiða of
hátt kaup og draga fólk frá
sveitunum og jafnframt að vera
rekinn með tapi, svo að margir
lilutliafa mistu alt sitt. Var
hann því talinn óheilbrigður ís-
lensku atvinnulífi og þjóðfé-
laginu til ills. Og frá þeim tíma
og alt til þessa hefir verið unnið
að því*leynt og ljóst af mörg-
um ráðamönnum þjóðfélags-
ins, að koma stórútgerðinni á
kné. Hliðstæða sögu hefir versl-
unarstéttin að segia og aðrir
smærri atvinntivegir lands-
manna, og um iðju og iðnað
hafa staðið skarpar deilur und-
anfarið, og þó einkum eftir
að iðjufyrirtækjum fór að
fjölga ört, síðasta áratuginn.
En andstaðan gegn iðjustarf-
seminni og ádeilurnar á iðnað-
inn liafa verið mismunandi eft-
ir því, frá hverjum þær hafa
komið, og jafnvel farið nokkuð
eftir þvi, frá hvaða stjórnmála-
floltki þær komu. Þykir mér
rétt að gefa landsfundi sjálf-
stæðismanna stutt yfirlit yfir
þessar aðfinslur um leið og eg
svara þeim að nokkuru. Verð eg
þá að skifta iðnaðinum i sína
eiginlegu flokka, iðnað, þ. e.
handiðnir, og iðju, eða verk-
smiðjuframleiðslu.
Sjálfstæðismenn liafa yfirleitt
viðurkent nauðsyn og réttmæti
ísl. liandiðnamanna, og lítið
haft við þá annað að athuga, en
það sem allir geta verið sam-
mála um, nefnil. ef iðnaðar-
mennirnir lofa að gera eitthvað
en svíkjast um það, og svo það
að þeir séu dýrir stundum, en
það er nú ekkert sérstakt,
hvorki fyrir ísland né iðnaðar-
mennina. Og hvað iðnarmenn
snertir, þá stendur það til bóla
með aukinni mentun og menn-
ingu, auknu verklegu námi og
hættu fyrirkomulagi á vinnu
þeirra, eftir því sem þeir búa
lengur við hin bættu skilyrðí
iðnaðarlöggjafarinnar. En mér
þykir rétt í því samhandi að
taka fram, að nú er óliætt að
fullyrða, að í byggingaiðnaði og
húsgagnagerð t. d. sé vinnu-
hraði og afköst nú alt að því
þrefalt meiri en áður tíðkaðist.
Um iðjufyrirtækin er öðru máli
að gegna. Ýmsir sjálfstæðis-
menn hafa haldið því fram, að
mörg þeirra eigi ekki rétt á sér,
þau séu risin upp í skjóli inn-
flutningshaftanna og eigi og
liljóti að gefast upp jafnskjótt
og þau þurfi að mæta frjálsri
samkepni. Hér vanti hráefni og
markað fyrir iðnframleiðslu
nema í smáum slíl, og auk þess
sérþekkingu og æfingu i fram-
leiðslunni. Islensk iðjufram-
leiðsla hljóti þvi að verða bæði
léleg og dýr. Sumir hafa jafn-
vel gengið svo langt að halda
því fram, að það sé þjóðarhöl
að hinda vinnukraft og fjár-
magn í iðjufyrirtækjum hér-á
landi.
Framsóknarmenn virðast yf-
irleitt hlyntir aukinni iðjustarf-
semi, og hafa reynt að nota
þróun síðustu ára á því sviði
sér til framdráttar með því að
þakka sér þessa þróun sem af-
leiðingu af innflutningshöftun-
um. Aftur á móti er þeiiu hölv-
anlega við iðnaðarmennina.
Stafar það sennilega af þeirri
rótgrónu ótrú á allri sérment-
un. Þeir vilja hafa fjölhæfa
fúskara á verklega sviðinu og
símalandi yfirborðsmenn á þvi
hóklega.
Ef við nú athugum fyrst hve-
nær og liversvegna íslensk iðju-
starfsemi hefir komist á fót og
hvernig sakir standa í þeim
málum nú, þá verður lítið úr
þessum ádeiluatriðum. Nú eru
hér í Reykjavík nálægt 2000
iðnaðarmenn, og hátt í 1 þús-
und verlcamenn og hjálpar-
menn, sem hafa haft atvinnu
lijá iðnaðarmönnunum. Enn-
fremur mun liált í jmsund
manns hafa atvinnu hjá iðju-
fyrir tækj unum. Launagreiðsl-
ur þessara fyrirtækja og iðnað-
armanna allra, hæði til þeirra
sjálfra og annara er hjá þeim
vinna, mun vera yfir 10 miljón-
ir króna á ári að meðaltali síð-
ustu árin, þar með vitanlega tal-
in vinnulaun öll við hyggingar,
sem má búast við að verði
miklu minni þetta ár og ef til
vill þau næstu. Lengi getur það
þó ekki staðið, því þótt eftirleið-
is verði ef til vill horið minna i
liúsin, þá verður þó að full-
nægja íhúðaþörfinni fyrir fjölg-
un fólksins. Hér eru nú 23 iðju-
fyrirtæki, sem vinna eingöngu
úr innlendum hráefnum, 50
sem nota bæði innlend og út-
lend hráefni, og 67, sem nota
svo til eingöngu útlent efni til
þess að vinna úr. Auk þcss eru
hér um 250 verkstæði iðnaðar-
manna, sem öll vinna mest-
, megnis úr útlendum efnum.
Af þessum 140 fyrirtækjum,
sem fást við framleiðslu iðnað-
arvara eru 16 sem framleiða
ýmiskonar matvörur (smjöj;-
líkí, kex, pylsur, lýsi, mjólkur-
afurðir) eða verja þær skernd-
um (frystihús, reykhús), og
í voru flestöll komin á fastan fót
’ áður en farið var að beita inn-
| flutningshöftunum til þess að
hindra innflutning nauðsynja-
vara, en það mun ekki hafa
verið teljandi fyr en 1934
Fimtán af fyrirtækjunum fram-
leiða nautnavörur, öl, gos-
drykki, sælgæti, kaffi o. s. frv
og eru líka öll stofnuð án til-
hlutunar innflutningshaftanna.
þótt tolla-álagning hafi getað
ýtt undir stofnun sumra þeirra.
4 framleiða útgerðarvörur, og
eru tvö þeirra, Rúllu- og hlera-
gerðin og Belgjagerðin eldri, en
tvö, Hampiðjan og Veiðarfæra-
gerðin, yngri en innflutnings-
höftin. En á innflutning þessara
vara hafa yfirleitt ekki verið
miklar hömlur og eg fullyrði,
að hvorugt þessara fyrirtækja
liafi verið hyrjað í þeirri trú, að
þau fengju innlenda markaðinn
lokaðan fyrir útlendum keppi-
nautum þeirra. Finnn fyrirtæki
húa til umbúðir og eru þrjú
þeirra yngri en innflutnings-
liöftin, og öll eiga þali þróun
sína að einhverju leyti þeim að
þakka. Um 50 fyrirtæki húa til
ýmiskonar fatnað eða hluti til
fatnaðar, nærföt, vinnuföt, höf-
uðföt, sokkahönd, sylgjur o. s.
frv. og eru flest eldri en inn-
flutningshöftin, þótt sum liafi
verið stofnuð beinlínis í skjóli
þeirra. Efnagerðir, fiskimjöls-
verksmiðjur, sápuverksmiðjur,
Isaga o. þ. h. eru 14 og' flest all-
ar búnar að vinna sig upp í
frjálsri samkepni, og af þeim
36 fyrirtækjum, sem þá eru eft-
ir, eru það 14, sem eru yngri en
innflutningshöftin og hafa suin
verið stofnuð þeirra vegna, en
sum ekki. Þessi fyrirtæki eru
3 leðurvinnustofur, 2 leikfanga-
gerðir, 1 fiðurhreinsun, 1 gler-
slípun, 1 gúmmílímgerð, 2
málningarverksmiðjur, 1 regn-
hlífagerð, 2 ofnasmiðjur og 1
vikursteinagerð.
Af þessu stutta yfirliti sést,
að af þeim 140 iðnaðarfyrir-
tækjum, sem nú slarfa hér í
Reykjavík, hafa 25—30 verið
stofnuð eftir að innflutnings-
liöftin komust á og farið var að
beita þeim með hlutdrægni og
harðneskju. Flest eru þessi
fyrirtæki smá og um hehning-
ur þeirra stofnaður án stuðnings
innflutningshaftanna og ánþess
að reikna með vernd þeirra.
Hin voru stofnselt áður og liafa
siðan starfað og þrifist, þrátt
fyrir það, að þau hafa haft síðri
aðgang að nægu lánsfé til starf-
semi sinnar en sumir aðrir at-
vinnuvegir, og tollvernd fyrir
útlendu samkepnisvöruna að
keppa við í mörgum tilfellum.
Það er því mjög mikill misskiln-
ingur að halda því fram, að ís-
lenskur iðnaður sé risinn upp í
skjóli' innflutningshaftanna, og
eigi tilveru sína þeim að þakka.
Að visli stóðu framsóknarmenn
að stofnun nokkurra iðnaðar-
fyrirtækja, þeirra er að framan
greinir, og veittu þeim fullan
stuðning innflutningshaftanna
á kostnað innflytjenda og inn-
lendra keppinauta þeirra í iðn-
aði. en þau fyrirtæki éru fá, og
geta ekki talist að liafa milda
þýðingu fyrir íslenska iðju-
starfsemi hér sem heild.
Utan Reykjavikur liafa vit-
anlega einnig risið upp alhnörg
iðjufyrirtæki á þessu tímabili
og sum þeirra stór„ eins og
si Idarverksm ið j ur, rækj uverk-
smiðjur, frvstihús, fiskimjöls-
verksmiðjur o. fl., en ekki vegna
innflutningshaftanna. Þar til
mætti frekar nefna iðnaðar-
fyrirtæki S. í. S. og KEA á Ak-
ureyri og Raftækjaverksmiðj-
'ina i Hafnarfirði.
Á móti þeim einhliða stuðn-
ingi„ sem innflutningshöftin
hafa veilt ísl. iðju og iðnaði,
hafa þau valdið þorra iðnaðar-
manna og iðjuframleiðenda
hinum meslu erfiðleikum með
því að neita þeim tímum saman
um efni til þess að viitna úr og
endurnýjun og aukningu á-
halda, eða með þvi að þvinga
þau til að kaupa óhentugra og
dýrara efni en þau annars gætu
fengið. Hefir það oft gengið
svo langt, að sum fyrirtækin
hafa orðið að loka starfsemi
sinni altaf öðru hvoru og ekki
gelað af þeirri áslæðu fullnægt
eftirspurn viðskiftavina sinna.
Má öllum vera ljóst, að slíkt er
elcki stuðningur við imilenda
iðnaðarstarfsemi og að andstætt
sé að keppa við útlendan iðnað
þegar svona þrándar hætast við
aðra fjárhags- og viðskiftaörð-
ugleika.
Islenskri iðju- og iðnaðar-
starfsemi er enginn greiði
gerður með því, að stuðla að
stofnun iðnaðarfyrirtækja, er
eingöngu geti þrifist í skjóli
þess, að samkepnisvaran sé úti-
lokuð af markaðnum.
En hver er þá aðalorsök liinn-
ar öru aukningar iðnaðar síð-
ustu áratugina? Eg lield, að
sem hetur fer, sé hún sjálf-
bjargarviðleitni íslendinga og
framfarahugur. Að fram til
þessa og enn þá sé löngun og
viðleitni Iijá þorra landsmanna
til þess að reyna að hjarga sér
sjálfir, róa á eigin spýtur og
lief jast handa um framkvæmd-
ir, þegar atvinnuleysið sverfur
að.
Með stórútgerðinni, sein hófst
í hyrjun þessarar aldai’, komst
það umrót á atvinnulíf kaup-
staðanna og alh’a landsmanna,
að það er ekki komið í jafn-
vægi aftur enn þá, og.óvist að
svo verði í náinni franitið. Út-
gerðin þurfti á fleira fólki að
halda, greiddi gott kaup, og
með vaxandi kaupgetu óx versl-
unin og iðnaðarstarfsemin og
iðjufyrirtæki tóku að rísa upp.
Ungir og gamlir sóttu úr basli
sveitanna og settust að, þar sem
tekjurnar gátu orðið meiri,
vinnan reglulegri, þægindin
meiri, skemtanir og samkvæm-
islíf meira og greiðari aðgang-
ur að fræðslu og félagslifi. Og
þrátt fyrir ýmsar ráðstafanir
þess opinbera og ítrekaðar til-
raunir hefir ekki veríð unt að
stöðva þennan straum úr sveit-
unum enn þá, og því síður að
snúa lionum við. Fólkinu fjölg-
ar i kaupstöðunum og fólk flyst
þangað úr sveitunum, og þessi
tvöfalda fólksfjölgun þarf að
fá atvinnu og eitthvað til þess
að lifa af. Þegar svo að útgerð-
in var keyrð á kné, svo að hún
varð að fæklca við sig fólki í
stað þess að taka við aukning-
unni, verslunin dregin saman,
og enginn þorði lengur að liætta
fé i útgerð, verslun eða land-
húnað, nema alveg sérstakar
aðstæður væru fyrir liendi, þá
var ekki að furða þótt menn
leituðu nýrri leiða. Og leiðirnar,
sem helst hafa verið reyndar,
voru iðja oð iðnaður, og loð-
dýrarækt. Yinnuaflið var meira
en nóg, fjármagnið lítið en þó
svo mikið, að liægt var að hefj-
ast lianda, og hagleikur og
tækni í ríkum mæli, ]iótt sér-
kunnáttu vantaði og æfingu á
flestum sviðum til ]iess að byrja
með. Menn fóru yfirleitt skyn-
samlega að ráði sínu, byrjuðu í
smáum stil og stækkuðu eftir
þvi sem ástæður leyfðu, fengu
sér útlenda kunnáttumenn og
lærðu af þeim, eða fóru utan til
þess að læra og æfðust svo bet-
ur hér heima. Og mér er það
lítt skiljanlegt, hvernig greind-
ir og áhugasamir atliafnamenn
geta í alvöru hölsótast út af
þessu og talið þessa viðleitni til
þess að draga dálítið úr atvinnu-
leysinu og vandræðum kaup-
staðanna á því sviði þjóðarböl.
Þeir liafa að minsta kosti ekki
bent á aðrar leiðir til þess að
útvega atvinnu. Er þá betra að
allir fari á fátækraframfæri,
eins þeir sem vilja reyna að
bjarga sér sjálfir og hafa á
þennan hátt fundið möguleika
til þess, eins og hinir, sem vant-
ar manndóm til þcss að vilja
það og reyna, og fara því lieldur
til sveitarfélagsins og heimta af
því framfæri sitt? Það er kunn-
ara en frá þurfi að segja, að
hér í Reykjavík liafa undanfar-
in ár verið 500—800 atvinnu-
leysingjar á hverjum vetri,
nokkuru færri á sumrin, sér-
slaldega um sláttinn og síldar-
timann, en aldrei svo að ekki
séu margir atvinnulausir. Og
þetta þrátt fyrir alla þá iðju iðn-
aðarstarfsemi, sem hér hefir ris-
ið upp. Hvað á að gera við alt
þetta fólk? Þótt reynt verði að
koma einhverju af því í sveita
vinnu, þá verður það aldrei
nema nokkur hluti þess, og
aukning útgerðar liefir enn sem
komið er gengið erfiðlega.
Eg get ekki séð, að þvi verði
með sanngirni haldið fram,
eins og' ástæður atvinnuvega
vorra hafa verið undanfarið, að
sú aukning iðju og iðnaðar,
sem hér hefir orðið síðustu
10—20 árin, sé þjóðarböl og
éigi ekki rétt á sér, eða að það
fjármagn og vinnuafl, sem til
hennar hefir verið notað, sé
tekið frá öðrum atvinnuvegum,
sem oss íslendingum henti bet-
ur. Því þótt hægt sé að benda
á einstaka fyrirtæki, sem ekki
sé reist á heilbrigðum grund-
velli, þá eru það undantekning-
ar. Það væri vafalaust liægt að
henda á nokkur fyrirtælci sjáv-
arútvegs og landbúnaðar, sem
eins væri ástatt um, án þess að
þar með þyrfti að segja, að þess-
ir atvinnuvegir eða þróun
þeirra og aukning ætti engan
rétt á sér.
Það er líka misskilningur, að
iðnaður eigi eklci rétt á sér
nema liann sé rekinn í stórum
stíl. Hvar sem er í heiminum
eru atvinnufyrirtæki byrjuð í
smáum stíl og látin síðan þró-
ast og vaxa eftir þörfum og á-
stæðuni. Það er að eins í Banda-
ríkjum Ameríku á seinni árum
að menn hafa liaft fjármagn til
þess í örfáifm tilvikum að setja
á fót fullkominn tilraunarekst-
ur í nokkur ár, áður en stór-
drift var stofnuð samkvæmt
þeirri reynslu er af tilraunun-
um fekst. Og hér á landi er
nægur markaður fyrir sæmi-
lega stór fyrirtæki í flestum
greinum, jafnvel þótt nokkuð
af samskonar vöru væri flutt
inn í frjálsri samkepni.
Það er rétt, að hin nýju fyrir-
tæki hefir vantað hérlenda
menn með sérþekkingu og æf-
ingu, en úr því hefir verið reynt
að bæta, eins og eg gat um
áðan. Og víst er um það, að sú
sérþekking og æfing fæst aldrei
ef aldrei er hafist lianda um að
afla hennar, svo að það er ekld
ádeiluefni á íslenskan iðnað.
En er þá ekki íslensk iðjn-
starfsemi hreinasta spilahorg9
Eru nokkurar líkur til þess að
hún geti staðist útlenda sani-
kepni, þegar innflutningsliöftin
verða afnumin, jafnvel þótt það
verði gcrt smátt og smátt?
Fyrri spuringunni svara eg
neitandi og þeirri siðari játandi.
Eg hefi hér áð framan haldið
þvi fram, að islensk Iðjtr-
iðnaðarstarfsemi sé yfírleilfl
byrjuð á heilbrigðum gnmd-
velli, og ef svo er, þá á him aSJ
standast heilbrigða saTnfcepní,
Heilbrigður grundvöllur uxidír
slíkri starfsemi err
1. Að fyrirtækinu sé þegar ii
byrjun Irygi bæði stofnfé og|
rekstursfé.
2. Að þvi séu trygð næg og
góð hráefni til þess að vinna
úr.,
3. Að þvi sé frygð
sérkunnátta til þess að
framleitt samkepnisfæra varo.
4. Að því sé stjórnaS sneS
fyrirliyggju og gætni, og sæmi-
legum dugnaði.
5. Að vérði vinnuaflsíns sé í
hóf stilt eftir afköstum og
vinnuvöndun.
Ef þessum Skílyrðum er faB-
nægt, eiga fyrirtsekin ekfci a0
eins að geta lialdiS unnsina
markaði fyrir framleiðslu sina,
heldur jafnvel .unnið markaSS J
sanngjarnri samkepnr. Eri
sanngjörn er samkepni ekki,
nema innlendu fyrirtækm fáa
frjálsan aðgang að hráefnum
og áhöldum, og útlenda fram'r
leiðslan njótí hvorki tollveracf-
ar né hlunnindi á koshiað þe!n>
ar innlendu.
Hitt má öllum vera ljóst, að
fjársterk útlend fyrirtækí gefea
á skömmuni lima gert útaf við
minni máttar keppinauta, ef
þau fá tækifæri til þess að íyHtt
hittn litla islenska mai’káð af
vörum, sem seldar eru á kostn-
aðarverði eða undir því. Eh það
kalla eg ekki sanngjarna sam-
kepni.
Ein aðal- grUndvallarhugsjóiB
sjálfstæðismanna er að láta
einstaklingsframtakið njóta sia
sem hest, og að þvi Ieyti er sót
þróun, sem undanfaríð hefír
orðið í islenskum fðnaðí, fult-
komlega í samræmi við skoðun
og stefnu Sjálfstæðisflokksios.
En sjálfstæðismenn kunna Iiká
að meta mátt og gildi samtak-
anna, þótt þeír hafi aldrei viljað
ganga svo langt, að handjárna
félagsmeðlimina eða keyra alt
atliafnalíf i planökonomíska
fjötra. Sjálftæðismentt Iiljóta
þvi að getá virt samtök iðnaðar—
manna og skilið nauðsyn þenra
og gagn. Áður en iðnaðarmenti
mynduðu sin allslierjarsamlðk*.
var svo að segja Iiver einasfa
stétt þjóðfélagsins félagsbund-
in og skipulögð, sjómenir,
verkamenn, bændur, verslimar-
menn, útgerðarmenn, kaupfe-
menn, kénharar, Iæknar:, lög-
fræðingar, prestar, verkfræð-
ingar o. s. frv., og siunar jafn-
vel svo harðvíluglega, að þær
koniust fram með það, að fara
ekki að landslögum. Era það
kalla eg öfgar og ofbeldí. Og
]>egar svo er komið, Iivorf sem
það er hjá einstökum deildum
iðnaðarmanna eða öðram
stéttum, þá særir það réttíæiis-
og þegnskapartílfinningu allra
góðra sjálfstæðismanna, svo að
þeir hljóla að rísa upp og mót-
mæla. Og það jafht fýrfi* þaífc
þótt við nánari athugmrmálsms
komi í Ijós, að hlutaðeigandi fé-
lagssamtök hafi liaft nokkura
ástæðu til hinna öfgakendu ráð-
stafana.
Eg skal ekki lengja mál míft
með því, að fara nánar út i ein-
stök atriði, en samkvæmt fram-
ansögðu leyfi eg mér að halda
því fram, að samtök iðnaðar-
manna og í sambandi við þau
iðnlöggjöfin hafi verið og s&
nauðsynleg, og þá einkum sem
fyrsta skref til þess, að tryggja
góða iðnaðarvinnu, með því aÖ
auka sérþekkingu einstaklittgs-
ins og styrkja aðstöðu hans, affi
íslensk iðjustarfsemi eígi fullans
rétt á sér hér á landi, fyrst og
fremst sú, er vinnur úr ínnlend—
um hráefnum, en einnig sú, er