Vísir - 22.12.1940, Blaðsíða 3

VlSIR
Viðtal við Jón Engilberts.
Dr. Munksgaard heldur
áfram ljósmyndaútgáfu
fornritanna.
Kaiipmannaliöfift og: ityrjöldln
Jón Engilberts listmálari var einn þeirra ÍSlendinga, sem
kom yfir Petsamo frá Kaupmartnahöfn hingað til lands, ásamt
konu sinni og dætrum. Hafa þau hjónin tekið til leigu sumar-
setur hér utan við bæinn og munu búa þar fram til vorsins, þar
til úr- rætist um húsnæði. Jón er sjaldséður hér í bænum, enda
Vinnur hann af kappi að ýmsum verkefnum. Fréttaritari Vísis
hitti hann þó á götu í gær, og bað hann um að skýra lesendum
blaðsins frá því markverðasta, sem hann hefði að minnast frá
dvöl sinni í Kaupmannahöfn.
„Það vill svo til“, sagði Jón
Engilberts, „að einn af góð-
kunningjum minum og hjálpar-
hellum bað mig fyrir kveðjur
til íslendinga. Er það Ejnar
Munksgaard bókaútgefandi í
Kaupmannahöfn, heiðursdoktor
við Háskóla íslands. Þau lijón-
in, Dr. Munksgaard og kona
hans Yelva, héldu okkur hjón-
um kveðjuveislu, en heimili
þeirra í Rungsted og Kaup-
mannahöfn er mjög rómað fyr-
ir gestrisni meðal Islendinga,
og liöfum við hjónin orðið
þeirrar gestrisni aðnjótandi frá
uppliafi.
Dr. Munksgaard heldur
áfram útgáfu sinni á ljósprent-
un handrita, og sýndi hann okk-
ur sérstaklega 13. bindi þessara
rita, sem er hin mikla handrita-
syrpa nr. 557 í Árna Magnús-
sonar safninu, ásamt Vínlands-
ferðum og inngangi, rituðum af
prófessor Strömbáck. Ennfrem-
ur sýndi hann okkur 14. bindið,
sem er codex regius — eða kon-
ungsbók, — sem liefir að geyma
Snorra Eddu, en prófessor Elias
Wessen liefir ritað formála fyr-
ir útgáfunni. I
Dr. Munksgaard þótti mjög
leitt, að nú ætti hann þess eng-
an kost, að koma bindum þess-
um til íslands, en strax og um
liægist mun hann bæta úr
þessu.
Dr. Munksgaard hefir með
liöndum útgáfu hins 15. bindis
af verkum þessum, og mun
prófessor Seip í Oslo sjá um
útgáfu á því og rita að þvi inn-
gang. Di'. Munksgaard liefir.
þegar látið prenta séx'staka út-
gáfu af formála próf. Wessens
að Codex regius — Snorra
Eddu — og vei-ða eintökin tölu-
sett, en þau mun liann senda
vinum sínum á íslandi, sem
þakklætisvott fyrir silfurlíkan
það af Háskóla íslands, sem
hönum barst að gjöf frá ýms-
um merkum mönnum héðan.
Kveðst hann vona að sá dagur
muni bráðlega renna upp, er
honum takist að koma gjöfum
þessum til réttra aðila. Sagði
Munksgaard að lokum eitt-
hvað á þessa leið: Danmörk
þráir friðinn, og það geri eg
einnig, m. a. af því, að þá gefst
íxxér tækifæri til að senda bæk-
urnar til vina minna á Islaxí'di
og safnanna þar. Stríðið brýtur
gegn öllum lögmálum, lífsins. Á
friðartímum jarðsetja synirnir
feðurna, en á ófriðartímum
feðurnir synina.
Þessum skilaboðum vil eg
biðja Vísi að konxa áleiðis til
þeirra aðila, sem hér eiga hlut
að máli, nxeð því að Dr. Munks-
gaard bað íxiig þess lengstra
orða, þótt það hafi di-egist
nokkuð hjá mér, að koixxa
þessu í fraixxkvæmd.“
„Hvaða fréttir segir þú af Is-
lendingunx ^þeinx, seixx dvalið
liafa erlendis og dvelja þar e. t.
v. ennþá?“
„Eg býst við að nxargir ís-
leixdingar dvelji eixn ei-leixdis,
sem þó liefðu viljað eiga þess
kost, að Iiverfa lieim hið bi-áð-
asla, á nxeðan á ófriðnum stend-
ur. Sannleikurimx er sá, að all-
ur þorri manna í Danmörku
Ixjóst við því, að ófriðnum
myndi verða lokið i septeixi-
bernxáixuði, og þýsk blöð og
dönsk lxöfðu liaft hátt um að
svo nxuixdi verða, þannig að
nxeixn voru farnir að trúa þessu.
Vegna þess dráttar, sem varð á
fai-kosti heim, gafst mér tæki-
færi til þess að fljóta með, —
annars sæti eg ennþá úti í Kaup-
mamxahöfn. Áfkoixxa allra lista-
nxanna tvar orðin mjög erfið,
íxxeð því að fólk hugsaði unx það
eitt, að birgja sig upp af nauð-
synjum, og skemta sér við bió-
fei’ðir og kaffihúsaveru, eins og
alt af vill brenna við á slíkum
ófx'iðartimum. Sunxir málverka-
safnararnir neyddust til að
bjóða allar íxxyixdir sínar til
sölu, og ixiátti fá íxxikið af verk-
unx binna ungu íxxálara fyrir
gjafvei'ð, með því að svo miklu
af myndum þeirra var skelt inn
á markaðinn. Sama ixxátti segja
uixx málverk eftir gamla og
reynda málara, t. d. Willuixxsen.
Málverk eftir hann, sem áður
liöfðu vei'ið seld fyrir þúsundir
króna, xxiátti íxú fá fyx’ir álíka
mörg liundruð. Listsýningar
voru þó lialdixar, og liafði eg
þannig 8 stórvei-k á haustsýn-
iiigu „Kaixxnxeraternes i deix
Frie“. Mér Ixauðst epnfremur að
taka þátt i svartlistarsýningu í.
„Grafisk Union“ á Cbax'lotten-
JÓN ENGILBERTS
Ixorg, en eg gat ekki komið því
við, vegna annríkis í sanxbandi
við heimfei'ðina, og fórst það
því fyi’ir að þessu sinni. Eg er
félagi í þessu svartlistarbanda-
lagi Dana, og tel eg mér það
íxiikla sæmd, með þvi að þar
eru allir þektustu málarar
Dana.“
„Hvernig var dvölixx í Kaup-
mannahöfn að öðru leyti?“
„Fyrir okkur, senx þekkjum
Dannxörku á friðartímum, var
bún alt annað en þægileg, þótt
ekki vex'ði sagt að um neinn
skort hafi verið að í-æða. Helstu
höixilur, senx á voru lagðar voru
þær, að ekki var liægt að fá einn
1 dropa af steinolíu; bifi'eiðar not-
uðu viðarkol, og enginix eiin-
staklingur nxátti liafa bifreið í
notkuix, neixia læknar að ein-
liverju leyti. Öll umfei’ð var því
með öðrum svip en fyr, og tóku
bifreiðaslöðvar það til bi'agðs,
að speixna liesta fyrir alnxenn-
ingsvagna, og kostaði slíkur
vagn fi’á Ivongsins íxýja torgi
að Ráðliústorginu sjö krónur.
Þetta gilti þó aðeins á kvöldin,
en á daginn nxátti fá bifreiðai*,
seixi geixgu fyrir bensíni, en slik-
ur akstur var orðinn mjög dýr.
Islendingar hafa þannig eixix
sem komið er haft lítið af sti’ið-
inu að segja hér lxeinxa.
Smjörliki var ófáaixlegt fyrir
Hvað kostar „leifturstríð"?
Þjóðverjar áætla kostnaðinn
167.000.000 RM. daglega.
Eftir Richard Hottelet,
fréttaritai'a U. P. í Berlin.
—o—
Ýmsir leiðtogar nazista hafa
verið að velta því fyrir sér, hvað
það muni hafa kostað Þjóðverja
að leggja undir sig nxest alt
íxxeginland Evrópu. Þeir liafa
koixiist að þeirri niðurstöðu, að
kostnaðurinn nxuni liafa numið
— í peningum —- 167.000.000
nxarka á dag.
Hvaða gildi þessar stjarn-
fræðilegu tölur hafa fyrir al-
nxiiganianninn þýska, geta
ixxenn séð af þvi að hagfræðing-
ur einn í opinberri þjónustu
hefir reiknað út að stjórnin í’áði
' yfir og eyði 50% af öllum þjóð-
artekjurn í landinu. Beinir skatt-
ar og framleiðslutollar nenxa
34% af þjóðartekjunum, en hiix
16%, sem stjói’nin íxotar eiixixig,
fær hún á óbeinan Iiátt.
En Þjóðverjar eru ekki einir
unx að finna þungann af þessunx
gífuriegu hernaðaraðgerðunx.
Því hefir verið lýst yfir opin-
berlega í Vicliy; að Frakkar yrði
að greiða 20 nxilj. marka dag-
lega, upp i kostnaðinn við þýska
herinn, sem er í Frakklandi.
Þá liafa líka lieyrst fregnir
um það — en þær liafa þó ekki
verið staðfestar — að þýska
stjórnin hafi fyrir nokkuru lagt
á borðið fyrir norsku stjórnina
reikning upp á 250 milj. marka,
senx á að vera þóknun fyrir her-
námið og „vei'ndina“. Ekki er
þess getið hvað „verndin“ hafi
orðið Hollendingunx og Belgíu-
nxönnunx dýr.
Almúgamaðurinn í Þýska-
landi hvorki skilur né langar til
að skilja, hvílíkar geysiuixphæð-
ir liér er um að ræða. Það, sem
liann liugsar mest unx er það,
hversu mikið verði dregið frá
launUm lians.
Við skulum taka sem dæmi
þá Joliann Schultz, sem er
kvæntur og á tvö börn, og Josef
Meyer, senx er einhleypur.
Vikulaun beggja eru 60 mörk,
því að þeir eru að eins liálflærð-
ir verkámenn. Báðir greiða hið
sama í ellilauna- og atvinnu-
leysissjóð, í sjúlcrasamlag og
loks til verkalýðsfylkingarinn-
ar. Það eru 6 mörk og 20 pfen-
niiigar á viku.
alla, sem höfðu liærri tekjur en
50,00 krónur á nxánuði, og urðu
menn að sýna full skilríki fyrir
því, og eins er nxér kunnugt um
að i ráði var að banna fata-
kaup, nenxa samkvænx,t sérstök-
um seðlum, en ekki var það
komið í franxkvænxd er eg fór
frá Kaupmannaliöfn. Kaffi var
af mjög skomum skamti, og
ekki liægt að drýgja það með
því t .d. að fá aukreitis te eða
kakao, og yfirleitt bárust stöð-
ugt nýjar fyrirskipanir frá
stjórninni til þess að koma í veg
fyrir óeðlileg vörukaup og
„bamstur“. Alt olli þetta mik-
illi óánægju m,eðal almenn-
ings.“
„Hvað unx nxyrkvunina ?“
„Myrkvun var komið á strax
er Danmörk var hernuniin, og
franx eftir öllu sumri voru loft-
árásamerki gefin 3—4 sinnum
i viku, aðallega unx lxelgar, en
mikið liafði dregið úr þessu síð-
ustu tvo mánuðina. Var það
mjög óþægilcgt, að vera rifinn
upp úr fastasvefni við slik
merki, einkunx þar sem skot-
hríðin úr loftvarnabyssunum
var oft áköf. Urðu þá allir, ung-
ir senx gamlir, að foi'ða sér í
loftvarnabyrgi borgarinnar eða
fara niður í kjallara og einkum,
var slíkt óþægilegt fyrir fólk,
sem átti ungbörn. Menn urðu
að þreifa sig áfram i niða-
myrkri niður í kjallarana, t. d.
urðum við að fara ofan af
sjöttu hæð og þangað niður.
Það var alt annað en gott, og
einkum voru börnin hrædd við
þessa skotliríð. Menn voru yfir-
leitt órólegir og kvíðandi fyrir
framtíðinni, er útséð var um að
stríðið myndi dragast á lang-
inn, en þrátt fyrir það báru
Danir sig vel og karlmannlega
eins og þeirra er von og vísa,
og afskifti þeirra af liinu þýska
setuliði voru að öllu leyti óað-
finnanleg, að svo nxiklu leyti,
senx eg sá og nxér var unx kunn-
ugt.“
Hangikjöt
uýrcykt
Nordalsíshús
Sími 3007
Eirikur Halldórsson var bú-
inn að liggja lengi veikur og
búið að segja okkur vinunx
lians fyrir nokkru, að lífdagar
hans mundu senn á enda. Þrátt
fyrir þennan undirbúning’koniu
gestsins með ljáinn, hefir ekk-
ert komið nxér eins á óvart og
andlátsfregn Eiriks. Frá því eg'
kyntist honum, fanst nxér altaf
i lífið sjálft |og hann vera svo
| óaðskiljanlegt, eins og ekkert
! væri sjálfsagðara en að þessir
[ tveir aðilar gætu ekki skilið. —
Þegar maður var nxeð Eiríki,
i-fanst nxanni eins og lífsgleðin
1 sjálf klæddist holdi og blóði og
nxanni fanst gaman að vera til.
Þrátt fyrir það, þó Eiríkur
væri nxikill atbafnanxaður í lif-
andi lífi, ræki umfangsnxikla
vei-slun og skildi eftir sig djúp
spor sem þjóðfélagsþegn, nxinn-
ist maður bans ekki sem slíks,
heldur fyrst og frenxst senx vin-
ar, senx á sinni stuttu æfi Vakti
lijá samferðamönnum sinum
gleði og hlátra, lét þá gleyma
amstri daganna, en gerði lifið
bjartara og fegurra. Þó að fult
sé í heiminum af skenxtilegunx
mönnum, nxá maður þó ekki
við því að nxissa neinn þeh'ra.
Þess vegna verður alt svo mik-
ið eyðilegra og tómlegra við
fráfall Eiríks Halldórssonar,
jafnvel þó í vinalióp verði lxans
oft á tíðum nxinst og mánning
lians verði björt og fögur. —
Klettafjallaskáldið segir, að
„hægara sé við skeð að sætta
sig, þegar selji ei liræðsla um
refsing öllu megin. Hið góða
álli öngva sök við þig og af þvi
hefir þú ei verið sleginn.“
Eg lief aldrei þekt mann, senx
hið góða hefir átt nxinni sakir
við en Eirík Halldórsson. Þeg-
ar eg í dag fylgi lxonunx til
grafar, þá verður það eitl til að
bæta upp söknuðinn, að mér er
það fullkomlega ljóst, að minn-
ing lians stendur nxér altaf fyr-
ir hugskotssjónum, eins og eg
liefði einliverntíma á lifsleiðinni
nxætt vini mínum, sem, alt
hefði viljað gera fyrir mig, og
fundið það jafnframt, að á bak
við góðvild bans var engin eig-
ingjörn livöt, lieldur „hjartað
með senx undir sló.“
Þótt eg ætíð minnist karl-
mensku þinnar og drengskapai’’
verða mér altaf minnisstæðast
glaðværð þín og „melodisku“
hlátrar, og eg kveð þig liinsta
sinni með þeirri ósk, að þú fáir
nú ráðningu draumanna lijá
guði okkar allra. G. G.
Járnsmiðir!
AUsherjaratkvæðagreiðslan vegna samninganna heldur
áfram í dag á skrifstofu félagsins i Kirkjuhvoli frá kl.
10—22 og á morgun á sama tíma.
STJÓRNIN.
Jólagjafir
Málverk,
meðal annars nokkur eftir Jón Stefánsson.
Versl. Augnsta Svendsen
Þar að auki gx-eiðir Johann
1.80 Rm. i tekjuskatt á viku og
90 pfenniga í aukastríðsskatt.
Jósef, sem er einhleypur greiðir
6.90 Rm. í tekjuskatt og 3.45
Rnx. í stx'íðskatt að auki. Loks
dragast 48 pf. á viku frá launum
Jolxanns í útsvar og tillag’ til
Vetrarlijálparinnar, en til þeirra
liluta greiðir Josef 1.14 Rm.
Joliann verður þess vegna að
greiða ríkinu um 15% af laun-
um sínum, áður en liann fer að
greiða óbeinu slcattana, en af
launum Josefs eru um 30% tek-
in í fyi’slu atrennunni.
Það er liætt við þvi að nxenn
fái aldrei að vita það með neinni
vissu, hvað Hitler lxefir varið
miklu fé til þess að víggirða
Þýskaland á öllum sviðum, ó
sjó, landi og í lofti. Árið 1939
sagði Hitler í ræðu, að vigbún-
aðurinn og Siegfried-linan
hefði kostað 90 miljarða marka.
En þeir sem kunnugir eru þess-
unx málum telja að þetta sé að
eins lítill hluti liins raunveru-
lega kostnaðar. Segja þeir, að ef
það fé væri reiknað með, sem
varið hefir verið til að endur-
skipuleggja iðnaðinn, nxeð
styrjaldax'framleiðslu fyi'ir aug-
um, svo og það, sem varið hefir
verið til vegalagninga í liernað-
arþarfir og til annara þarfa
vegna vigbúnaðarins, nxyndi
talan, senx Hitler nefndi, marg-
faldast nokkurunx sinnunx..
Til þess að greiða þá 5 milj-
ai’ða nxai’ka, senx styrjaldar-
reksturinn kostar mánaðarlega,
aflar þýska rikið sér fjár á
þenna liált: Það tekur 2.7 milj-
Þessar fjórhæðir og ýnxsar
snxærri eru samtals Um 50% af
öllum tekjum þjóðarinnar. En
talið var að skattarnir nxyndi
verða jafnvel nxeiri en 25 milj-
arðár marka ó þessu fjárliags-
ári, svo að vera má að hundraðs-
talan sé heldur of lág.
Tölur þær, sem hér fara á eft-
ir, ætti að gefa mönnunx lxug-
mynd unx hversu boginn er
raunverulega spentur hátt. Árið
1933 íiániu skattar allir 7 nxilj-
örðunx ríkismarka. Fyrir fjár-
hagsárið 1940—41 eru þeir á-
ætlaðir 25 miljarðar nxarka.
Þessi liækkun er auðvitað að
nokkuru leyti til komin af þvi,
arða að láni, fær 2 nxiljarða
með sköttum og afganginn, 300
miljónir marka, eru tekjur af
eignum rikisins.
Sá helmingur þjóðartekn-
anna, senx ríkið í-æður yfir og
notar í sínar þarfir, sldftist
þannig, sanxkvæmt áætlun
þýsks hagfræðings:
Rm. 24.000.000.000
5.000.000.000
4.700.000.000
500.000.000
400.000.000
9.000.000.000
að skattgreiðendur eru miklu
fleiri, en fyrst og frenxst af þvi,
að skattax'nir hafa vei’ið þyngd-
ir á liverjum manni.
Árið 1900 gleypti rikið 8—
10% af þjóðai'tekjununx með
skattaálagningum. samanborið
við 34% nú.
Loks voru skuldir hins opin-
bei’a 11.6 miljarðar nxarka, þeg-
ar Hitler kenxst til valda. Unx
þessar mlindir er áætlað að
skuldir rikisins séu ekki minni
en 65 miljarðar marka, enda
þótt opinberar skýrslur, senx
gefnar voru út i júni síðastliðn-
um, hafi talið þær 56.5 miljaiða
marka.
Skattar lil rikisins......
Fylkjaskattar ............
Tekjur tryggingastofnana
Tekjur Verklýðsfylk., senx ríkiðræður yfir —
Tekjur Vetrárhjálparinnar................. —
Tekið að láni hjá bönkunx og sparisj. .... —