Vísir - 05.01.1943, Side 3

VISIR
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Féiagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 1 660 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Hætt
hráskinnaleik.
g JÁLFSTÆÐISMENN
livöttu til þess öllum öðr-
um fremur, aö þingflokkamir
tækju upp samvinnu sín í mill-
umj bg mynduðu stjórn, er þeir
aliir yeittu brautargengi. Fyrir
forgöngU; Sjálfstæðisflokksins
lióf átta manna nefndin starf
sitt, straxlí þingbyrjun, en áður,
— þégar áð kosningum afstöðn-
um, — hafði Ólafur Thors for-
sætisráðþerra tiikynnt rikis-
stjófai og jafnframl látið það
boð út ganga til þjóðarinnar,
að ríkisstjórnin myndi beiðast
lausnar strax er þing kæmi
saman., Gafst þingflokkunum
þannig ærið tóm til að leita hóf-
anná um samninga, ef nokkur
samkomulagsvilji var fyrir
liendi á annað borð. Andstæð-
ingablöðin ræddu nokkuð þessa
yfirlýsingu forsætis'ráðerra, en
böfðu ekki mörg orð um hana
að segja, en töldu hana þó eðli-
lega og sjálfsagða, með tilliti til
vænlanlegra samkomulags um-
leitana.
I?rátt fyrir þennan fyrirvara,
sem flokkarnir fengu varð ekki
hjá því komist að verja allt að
mánuði í umleitanir um stjórn-
armyndun, er þingið hafði sezt
á rökstóla. Engan árangur báru
þær, og ei heldur aðrar, og var
ekki ahnað sýnt en að engin
vegur væri til stjórnarmyndun-
ar á Vénjulegan liátt. Það er
bliitvérk rikisstjóra að ráðá
frani úr sliku öngþveiti, — hann
brást vel og röggsamlega við
vaiidanum og kom þeirri stjóm
á la’ggimar, sem nú starfar í
landinu, og verður að teljast (j-
pólitisk stjórn miðað við það,
sem um er að ræða hér á landi.
Ríkisstjóri sá þannig þjóðinni
fyrir þeirri framkvæmdastjórn,
sem flokkamir gátu ekki komið
sér saman um.
Því hefir verið haldið fram
að stjómin sé óþingræðisleg.
Þetta blað befir frá uppliafi
veriiS á annari skoðun. t ræðu
Einars dómsmálaráðlierra Arn-
órssonar sem birtist hér í blað-
/ .
inu I dag, er að þessu deiluefni
vikið, og sýnt fram á með ljós-
um rökum, að stjórain verður
að teljast þingræðisleg, þótt til
hennar sé stofnað á nokkuð ó-
venjulegan liátt, — en þáð er
allt annað atriði, sem ekki þarf
að valda misskilhingS. Þótt
þröng flokkssjónarmið kunni
að valda þvi, að menn freistist
til að telja stjórnina óþingræð-
' islega, er óbætt að fullyrða að
fíestir lögfræðingar og allur‘al-
menningur er á annari skoðun.
Eir úr því að stjórnin er þing-
ræðisstjóm, og fyrir hennar til-
Stilli hefir tekist að sameina
þjóðina, og koma fram ýmsum
ráðstöfunum, sem flokkstjórn
Sjálfstæðismanna var um megn
að koma fram, með því að hún
var í algerum minni hluta inn-
an þings, þá er það eitt vist að
hún nýtur hins fyllsta trausts
hjá öllum almenningi, hvernig
sem þingflokkarnir kunna að
snúast við henni er frá líður.
Alþingi tók stjórninni mjög
vel þegar í upphafi, og fór að
óskum Iiennar um afgreiðslu
þeirra mála, er stjómin lagði
fyrir. Má þar með fullyrða að
Alþingi liafi viðurkennt stjórn-
ina sem þingræðisstjórn, þótt
hún styðjist ekki við neinn á-
kveðinn flokk, eða fleiri flokka,
innan þings. Sýnist því Alþingi
hafa ákveðið að veita stjórn-
inni nauðsynlegan stuðning, til
þess að koma málum fram, sem
til bóta má telja. Þetta var einn-
ig tvimælalaust skylda Alþingis
úr því, sem komið var, en hefði
það risið gegn stjórninni þegar í
upphafi, lá ekki annað fyrir en
að rjúfa þingið og efna til nýrra
kosninga, og hefði þá þingið
sannarlega bætt gráu ofan á
svart, ef að til þess liefði komið.
Afstaða blaðanna hefir yfir-
Ieitt verið sú til þessa, að þau
hafa tekið stjórninni vinsam-
lega, og mun þetta blað gefa al-
menningi kost á að kynnasl
stefnu stjórnarinnar, eins og
hún kemur fram i áramótaræð-
um ráðherranna, án þess þó að
gera hvert þeirra orð að sínu.
Er það einnig í samræmi við þá
viðleitni Sjálfstæðisflokksins að
hafin skyldi viðreisnarbarátta,
Jjót-t forystan sé utan þings en
ekki innan nú í bili. Þar til bet-
ur skipast ber öllum flokkum
að styðja. stjórnina i J)vi að
koma fram þjóðþrifamálum, og
því fylgir sannarlega þung
ábyrgð, ef stjórninni er steypt
af stóli, án þess að jafnframt
sé tryggt að jafnstarfhæf stjórn
taki við völdunum, er njóti
jafnframt svipaðs trausts og
núverandi ríkisstjórn. Hver sú
stjóni er mynduð væri, og yki á
úlfúð og sundrung meðal Ixirg-
aranna, ætti engan rétt á sér
eins og sakir standa.
Augu manna munu beinast
mjög að Alþingi næsta mánuð-
inn. Hvernig bregzt það við
þeim málum, sem stjórnin
leggur fyrir það? 1 sjálfu sér
má gera ráð fyrir að rikisstjóm-
in komi ekki fram með neinar
þær nýungar, sem byltingu
valda, enda er það ekki lilut-
verk hennar, en líklegt er að
hún vinni að framgangi þeirra
mála margra, sem rædd hafa
verið innan þingsins, en ekki
hafa náð fram að ganga vegna
hráskinnaleiks og reipdráttar
milluhi flokkanna. Slíkan leik
er ekki unnt að þreyta lengur.
Annaðhvort verður meiri hluti
þings að snúast með stjórninni
eða gegn henni. Hvað ofan á
verður i þvi efni mun sannast
næstu vikurnar.
Til sölu
Notuð borðstofuhúsgögn,
amerískt skrifborð (Roll
top), viðtæki, taurulla og rit-
vél. —- Til sýnis ld. 5—8,
Bröttugötu 3 A.
iiaaaiiaiM■■■■■■■■•■■■>■■■■■■•■■■■■aaia■■■■•■*•
Bezt að augiysa t Vísl.
I■■■■■■■■■■l■ll■■■■■■■■■■■■■l■■■■■■■■■l■■ll■■■ll
Einbýlishús
er til sölu í Höfðahverfi nú
jiegar. — Uppl. í síma 4964.
f jast aftur í Sundhöllinni á
iðvikudag 6. janúar. Upp-
úngar í síma 4059 kl. 10
til 12 og 2 til 4.
ÍNDHÖLL REYKJAVÍKUR
Aðrar menningarþjóðir hafa haldið dýrtíðinni í
skefjum með viturlegum ráðstöfunum.---------Vér
sleppum verðbólgunni lausri.
Ávarp dómsmálaráöherra Einars
Arnórssonar til þjódarinnar í út-
varpi á gamlárskvöld.
TT ér fer á eftir ræða Einars dómsmálaráðherra Arnórssonar,
■“A er hann flutti í útvarpið á gamlárskvöld. Vakti ræðan að
vonuni mikla athygli, með því að ráðherrann vék að ýmsum
þeim vandamálum, sem nú eru uppi með þjóðinni, og deilum
varðandi m)rndun stjórnarinnar og afstöðu hennar til Alþingis.
Góðir Islendingar!
í dag eru 3 ár og 4 mánuðir
síðan styrjöld sú liófst, er nú
stendur vfir. Land vort hefir að
vonum ekki verið ósnortið af
styrjöld þessari, þóll íslenzkir
menn Iiafi ekki fallið beinlínis á
vígvelli. Landið hefir misst all-
marga af sínum ágætu sjó-
mönnum og' talsvert af sínum
litla skipakosti vegna styrjald-
araðgerða. Landið var hernum-
ið af Bretum 10. maí 1940 og
hér um hil ári síðar gerðust
Bandariki Norður-Ameríku
verndari landsins og amerískur
Iier tók sér liér aðsetur og liefir
það hér enn. Oss er það að mjög
litlu leyti sjálfrátt, hvað her-
stjórnir þessara stórvelda gera
hér, enda erum vér lí.tt færir til
að dæma um, hvað er nauðsyn-
legt eða heppilegl þessum stór-
veldum til varnar landinu og til
fullra nytja. af yfirráðum þess
til sigurs í styi’jöldinni.
Að þessu leyti höfum vér ein-
ungis verið peð á taflborði
sterkra leikenda. En svo er ann-
ar þáttur atburða og skipidags
— eða ef lil vill fremur skipu-
lagsleysis, — þar sem vér höf-
um ekki verið einungis peð á
skákborði, heldur leikendur. Og
þá er eðlilegt, að vér spyrjum
sjálfa oss, hvernig vér höfum
leikið, og reynum að gera oss
hugmynd um það, hver leikslok
muni verða. Hér teflum við
bæði við sálfræðileg lögmál og
viðskiptalögmál, sem ekki láta
heldur að sér hæða, lögmál, sem
vinna taflið alveg tvímælalaust,
ef vér gætum oss ekki strang-
lega í tafllokin. Þar riður oft
mest á því, að gera góðan leik
fljótt — missa ekki tempó, eins
og taflmenn nefna það, — því
áð á því geta úrslit oltið.
Eins og kunnugt er, dundi
yfir atvinnukreppa mikjl eftir
árið 1930. Bændum og vélbáta-
ejgendum var veitt svokölluð
kreppuhjálp með lánum og nið-
urfellingu krafna á hendur
þeim. Stórútgerðinni svonefndu
var ekki sinnt fyrr en síðar. En
árið 1938 var útgerðarfyrir-
tækjum islenzkra botnvörpu-
skipa veitt mjög mikil ívilnun
um skattgreiðslu og útsvars,
sem raunverulega leysti þessi
fyrirtæki undan greiðslu tekju-
skatts og útsvars um tilíekið
árabil. En aðalatvinnuvegum
landsins nægði ekki það, sem
rikisvaldið hafði gert til rétt-
ingar þeim. Því voru ný ráð tek-
in upp vorið 1939. Með lögum
nr. 10/1939 4. apríl var íslenzk
króna verðfelld um rúman
fimmtung, eða sem næsl
21,45%. Þessi ráðstöfun gerði
það að verkum, að útflytjendur
islenzka afurða, sem fengu þær
greiddar í erlendum gjaldeyri,
fengu 21.45% fleiri krónur ís-
lenzkar fyrir tiltekið vörumagn
en ella hefði verið. Hins vegar
mátti gera ráð fyrir því, að ráð-
stöfun þessi hefði í för með sér
i nokkra hækkun á erlendri vöru
frá því, sem þá var. Sú hækkun
mundi því næst hafa í för með
sér kröfur um samsvarandi
hækkun vinnulauna og þar með
einnig nokkra hækkun á verði
innlexidra framleiðsluvara,
hæði á laudbúnaðarvörum og
iðnaðarvörum. Islenzka krónan
hlaut þá að verða verðminni en
áður var einnig í innanlands-
viðskiptum. Með öðrum orðum:
Eign allra opinberra sjóða og
sparifjáreigenda var felld í verði
með lögum. Ríkið og aðrir, sem
greiða skyldu skuldir í erlendum
gjaldeyri, urðu að sæta hækkun
á skuldum sínum, sem svaraði
21,45',
Allt þetta var löggjöfunum auð-
vitað ljóst. Þeir vildu gera ráð-
stafanir til þess að verðfelling
krónunnar ylli sem minnstum
röskunum í þjóðarbúskapnum.
Auk fórnarinnar, sem löggjaf-
inn lagði á sparifjáreigendur
landsins, lagði hann einnig
hömlur á kaupgjald, verðlag
landhúnaðarafurða í sölu innan-
lands og á húsaleigu. Hömlur á
verðlagi landbúnaðarafurða
voru fyrst felldar niður, þegar i
byrjun ársins 1940, með lögum
nr. 2, jan. 1940. Kaupgjalds-
hömlurnar stóðu til ársloka
1940, en bannið við hækkun,
hú^aleigu hefir hins vegar allt
af staðið, nema að hækka má
húsaleigu um tiltekinn hundr-
aðshluta fyrir áætlaðri hækkun
á viðhaldskostnaði.
Styrjöldin skall yfir 1. sept.
1939. Nú urðu þau umskipti, að
sjávarútvegsmenn, einkum þó
stórútgerðin, réttu mjög hag
sinn með fisksölum sinum til
Bretlands. Þeir, sem áður bárust
i bökkum og hjálpað hafði verið
með verðfellingu krónunnar,
komust nú úr skuldum og söfn-
uðu hráðlega stórfé, á íslenzkan
kvarða mælt. Eftir að kaup-
gjaldshömlurnar voru af teknar
og eftir að „Bretavinnan“ svo-
nefnda hófst, hækkaði kaup
verkamanna að krónutali og
eigi síður svonefndra „fag-
Iærðra“ manna, enda varð árið
1941 svo mikil eftirspurn eftir
vinnu, að ógerlegt var að fá
menn til nokkurs viðviks, að
kallað yrði. Af vist og viðskipt-
um hinna erlendu herliða leickli
enn aðrar þjóðhagsbreytngar.
Hér í bæ spruttu upp veitinga-
staðir hvarvetna, sem drógu til
sín fólk, aðallega kvenfólk.
Verzlunin örvaðist og kaup-
menn græddu. Allt seldist, sem
inn var flutt, þarft, hálfþarft og
óþarft. Innieignir söfnuðust er-
lendis, og erlendum gjaldeyri
var um of varið til innflutnings
á einskisverðu skrani, sem svo
hefir verið selt fólki, sem nóg
hefir liaft af íslenzkum seðlum
til kaupa á því. Vöruverð allt
liefir stórhækkað, sumar land-
búnaðarafurðir fimmfaldast,
enda liafa þær yfirleitt hækkað
miklu meira en flestar erlendar
íslenzku krónutali.
nauðsynjavörur. Seðlavelta
Landsbankans hefir síaukist, og
stafar það auðvitað nokkuð af
viðskiptum herliðanna hér. Nú
er seðlavellan nær 100 milljón-
um króna, eða tífölduð við það,
sem var fyrir styrjöldina. Fram-
færslukostnaður hefir síhækk-
að frá því, sem var á fyrra hluta
ársins 1939. I ágúst 1940 var
vísitalan t. d. einungis 127,
framfærslukostnaður talinn
ligfa liækkað einungis um 27
stig, en á miðju ári 1942 er vísi-
j talan orðin 183, og síðan Iiefir
hún hækkað hröðum skrefum.
Visitala sú, sem Iaun verða
greidd "eftir 1. jan. 1913 mun
verða rúmlega 270. 1 stig í vísi-
tölu mun kosta ríkissjóð í út-
borguðum peningum um 10000
kr. á mánuði og 170 stig því
1.700.000 kr.
Allir telja sig Iiafa séð það,
að hömlulaus verðbólguvöxtur
hljóti að leiða til hruns. At-
vinnuvegirnir hætta að rísa und-
ir tilkostnaðinum. Sumir eru
þegar hættir þvi. Alþingi hefir
„falið“ stjórninni að verðbæta
landbúnaðarafurðir með allt að
25 milljónum króna úr rikis-
sjóði. Þetta kann að vera hægt
eitt skipti af tekjuafgangi 1941
og 1942. En verður ])að hægt
fram vegis. Og hvernig fer, ef
fiskveiðar liætta að svara kostn-
aði? Þá hlýtur að draga stór-
kostlega úr þeim. Og þá kemur
skortur á erlendum gjaldeyri
hráðlega til sögunnar, eins og
fyrir stríðið. Þótt við eigum nú
inni erlendis sem svarar 280
milljónum króna, þá verður það
upp etið hráðlega, ef atvinnu-
vegur sá, sem mestmegnis læt-
ur erlenda gjaldeyrinn í té,
stöðvast, eða ef hann dregst
veruléga saman. í kjölfar stöðv-
unar atvinnuveganna eða sam-
dráttar siglir svo auðvitað at-
vinnuleysi og örbirgð. Þó að
sparifé manna hafi mjög auk-
izt að krónutali, þá er það ekki
heldur lengi upp etið i almennu
atvinnuleysi.
Verðbólgan hefir, eins og öll-
um ætti að vera Ijóst, í för með
sér rýrnun á öllu sparifé manna
og öllum opinberum sjóðum.
Ef svo heldur áfram sem nú
hefir verið um skeið, nálgast
krónan okkar hröðum skrefum
núll, eins og þýzka pappirs-
markið á árunum eftir fyrri
styrjöldina. Menn, sem með súr-
um sveita og sparsemi hafa lagt
upp af verkkaupi sínu fyrr og
síðar — og slíkir menn og konur
eru þó ekki svo fáir hér á landi
— til elliára, til styrktar í veik-
indum, til meriningar börnum
sínum o. s.’ frv„ eru ovðnir ör-
eigar fyrr en þeir vita af. Kaup
einnar kaupakonu á viku fyrir
nokkuð mörgum árum, sem
lagt hefði verið fyrir, nægir nú
að eins fvrir 4 mjólkurlít’rum
eða 1 kílói af kjöti. Þeir, sem
lagl hafa gróðafé sitt í hygging-
ar eða fasteignir nú á styrjald-
artimanunr, munu verða að af-
skrifa nokkur .100% af verði
þeirra eigna. Og svo verður um
allar þær eignir, sem menn afla
sér með dægurverði þvi, sem
nú er.
Verðbólgan hefir og aðrar,
siálfræðilegar verkanir. Hún
veldur almennu óárani i mann-
fólkinu. Hún sviptir menn
trúnni á gjaldmiðilinn. En sú
Stúlka
óskast nú þegar til afgreiðslu
í veitingastofu. — Uppl. í
síma 4301.
Ntúlkur
vantav, helzt vanar kápu-
saumi. Getum skaffað hús-
næði. Uppl. í
KÁPUBÚÐINNI MAX.
Hverfisgötu 34. Sími 3657.
Stúlku
vántar nú þegar i þvottahús
Elli- og hjúkrunarheimilisins
Gmnd. Upplýsingar gefur
ráðskona þvottáhússins.
2
stúlkur
vantar strax í Oddfellowhús-
ið. — Vaktaskipli.
vantni veldur aftur eyðslusemi
og óhófi, sem spillir mönnum
andlega og líkamlega. Mönnum
finnst sjálfsagt að eyða því
strax, sem þeir afla, því að ann-
arsánegi húasl við, að það verði
einskisvirði. Drykkfelldi mað-
urinn horfir ekki í það að kaupa
smygluðu vískíflöskuna fyrir
150—200 krónur. Auðmennirn-
ir fara miklu liærra, þegar þeim
býður svo við að horfa. Konur
og menn kaupa allskonar gling-
ur og óþarfa fyrir okurverð,
glingur, sem ráðamenn verzlun-
ar og innflutnings hafa verið
svo gálausir að lejda innflutn-
ing á og að eyða af innstæðum
vorum erlendis til að kaupa.
Seðlaflóð og verðhólga setur
vitanlega mark sitt á skemmt-
analíf fólksins. Þeir, sem seðl-
ana hafa, vila ekki fyrir sér,
margir liverir, að henda þeim úl
fyrir skemmtanir, hollar eða ó-
hollar eftir atvikum. Það mun
ekki þykja aðfinnsluvert, þótt
menn greiði svo sem 50 krónur
fyrir einn málsverð riiatar með
]>eim hlunnindum, að mega
dansa eina nótt á opinbei’um
veitingastað. En í viðbót því
gjalldi koma svo að sjálfsögðu
nokkur hundruð krónur fyrir
drykkjarföng. Bifreiðarferð-
ir, stundum dögum saman, með
drykkjum og gleðskap munu
ekki hafa verið ótíðir förunaul-
ar seðlaflóðs og Verðhólgu nú á
síðustu árum. Og svo mælti
lengi telja.
Hins vegar kreppir verðbólg-
an að öðrum. Þeir, sem hættir
eru að geta aflað sér f jár og svo
allir, sem að eins hafa sitt af-
skammtað uppeldi ,eins og op-
inberir starfsmerin og mikill
fjöldi smábænda, sem ekki hafa
komizt í „Bretavinnu“ eða á
annan hátt liafa getað aflað sér
seðlanría, stynja undir oki vei’ð-
bólgunnar. Þótt sumir þessara
þegna þjóðfélagsins fái launa-
viðbætur eftir vísitölu, þá hamla
þær alls og alls ekki upp á móti
verðhækkun nauðsynja. Nú er
t. d. svo komið, að aðrir en
stríðsgróðamenn hafa ekki efni
á að kosta nauðsynlega liúshjálp
á heimilum sínum, enda nær ó-
mögulegt að fá slíka lijálp.
Húsmæður, bæði til sjávar og

Hafið bér revnt I> E18 B Y-veðreiðaskonnuna ?
VlSIR
sveita, eru því almennt undir þá
þraut seldar að vinna sjálfar
innanhússtörfin, livort sem
kraftar þeirra leyfa eða ekki.
Með þeim tíma, sem mér er
markaður hef eg að eins getað
sliklað á nokkrum aðalatriðum.
Vér verðum að horfast í augu
við veruleikann, reyna að gera.
okkur ljóst, hvert stefnir, ef svo
verður áfram haldið sem gert
hefir verið hingað lil, síðan
verðbólgunni var svo að segja
sleppt alveg lausri. A fjármála-
og atvinnusviði þjóðarinnar
liefir þessi hin síðustu ár verið
farið þvert á móti því, sem aðr-
ar menningarþjóðir, sém vér
þekkjum til, hafa farið. Þær
liafa með viturlegum ráðstöfun-
um haldið verðbólgu og dýrtíð
svo mjög i skefjum, að okkur
mundi þykja lítils um ])á dýrtið
vert, sem þær liafa lagt allt kapp
:á að stöðva. Stjórn vor og með-
ferð öll á þessum lífsvelferðar-
málum þjóðarnnar talar sínu
máli.
Vér erum sem stendur fjár-
hagslegur sjúklingur. Vér
mundum hafa getað varið oss
við sjúkdómnum að meslu leyti,
ef forráðamenn vorir hefðu all-
ir með viti og góðvilja staðið
saman um það. En venjulega er
hægara að verjast sjúkdómi, ef
ráð er í tíma tekið, en lækna
harín. Nú, þegar óráð og sótt-
hiti hefir heltekið sjúklinginn,
má búast við því, að lækningin
verði torveld. Fyrsta skrefið
virðist vera að reyna til að
stöðva sjúkdóminn, eftir því
sem frekast er unnt. Sú tilraun
hefir verið gerð, livemig sem
hún kanu að talcast. Til lækn-
ingar eða betrunar á sjúkdóm-
inurn þarf átbeina margra að-
ilja. Alþingis fyrst og fremst
umallt, sem löggjöf þarf til. Því
næst stjórnarinnar til að fram-
kvæma ákvarðanir alþingis. Og
loks siðast og ekki sízt allra
þeirra manna, sem forræði
nokkurl hafa um málefni ein-
stakra liluta landsmanna. Og
loks þarf þegnskap alls almenn-
ings til þess að bati eða lækning
megi takast. Vafalaust munu
margir verða að færa einhverjar
fornir, miðað við stundarhagn-
að. Og þar verður mest að
heimta af þeim, sem mesta liafa
getuna. En það eru yfirleitt
þeir, sem mest hafa bætt hag
sinn síðustu árin. Þeir hafa
bökin hreiðust, og á þá verður
því að leggja þyngsta baggana.
En ef bati eða lækning tekst,
þá verður naumast rétt að tala
um fórnir eins fyrir annan, því
að í rauninni mundi þá liver,
sem kallaður væri að leggja
eitlhvað í sölurnar, vera að
bjarga hag sjálfs sin. Ef t. d.
sjávarútgerð stöðvast, þá hlyti
það að skajia mjög víðtækt at-
vinnuleysi, ekki einungis meðal
sjómannastéttarinnar, heldur
niiklu víðtækara. Og þá mundi
ekki langur tími líða, þar til er
taka þyrfti féð, þar sem það er
til, lil hjálpar hinum atvinnu-
lausu. Og svo er annað ráð líka
til. Atvinnutækin, t. d. fiski-
skip gefa engan arð, ef þau eru
ekki notuð samkvænit ákvörð-
un sinni. Rikisvaldið gæti þvi,
ef í harðhakka slægi, tekið þau
lil sinna umráða leigulaust gegn
Iiæfilegu viðhaldi. Og stéttir
launþega svonefndra, hænda og
iðnrekenda mundu líka hver á
sínu sviði hjai'ga liagsmunum
sjálfra sín nieð þeim fórnum,
sem þeir færðu. Rikið sparar og
fé með liverju stigi, sem vísital-
an færist niður. Og allir eiga að
geta eitthvað sparað með sama
hætti, ef rétt er á lialdið.
Áður en eg lýk máli mínu,
vil eg fara fáum orðum um af-
stöðu stjórnar þeirrar, sem nú
situr. Eg hefi orðið var þess
skilnings bæði i blöðum og víð-
ar, að stjórnin væri skipuð and-
stætt þingræðisreglum og að
hún bæri ekki ábyrgð fyrir al-
þingi, Iieldur rikisstjóra einum.
Um fyrra atriðið vil eg segja
þetta: Að tilhlutun ríkisstjóra
gerðu 8 menn, 2 úr hverjum
þingflokki, rækilegar tilraunir
til að finna grundvöll til stjórn-
arniyndunar nieð atbeina allra 4
flokka þingsins, Þessar tilraun-
ir urðu árangurslausar. Því
næst reyndi forseti sameinaðs
alþingis að mynda stjórn með
atfvlgi 3 flokka þingsins, Fram-
sóknarflokksins, Alþýðuflokks-
ins og Sósíalistaflokksins. Sú
tilraun bar ekki lieldur árangur.
Loks reyndi Sjálfstæðisflokk-
urinn að mynda stjórn allra
flokka, og þegar sú tilraun
reyndist árangurslaus, að
mvnda stjórn með Framsóknar-
flokki og Alþýðuflokki. Sú til-
raun bar ekki lieldur árangur.
Reynl liafði því verið til þrautar
að mynda stjórn með atfylgi
þingflokkanna. Því reyndist ó-
mögulegt að mynda stjórn, sem
fyrirfram hefði stuðning meiri
hluta þings. Hins vegar vsal
stjórn, seni fengið liafði þegar
lausn og ekki hafði stuðning
nema 20 þingmanna af 52 og
andstöðu flokkanna hinna. Það
varð því ekki talið andstætt
þingræði að skipa stjórn, sem
að visu hafði engan fyrirfram
tryggðan þingmeirihluta með
sér, í stað stjórnar, sem liafði
rúmlega 60% þingsins á móti
sér, og lilaut að skoða sig ein-
ungis afgreiðslustjórn daglegra
mála. Hitt væri ó])ingi’æðislegt,
ef núverandi stjórn beitti þrá-
setu, ef alþingi skoraði á liana
að fara, nema ágreiningur væri
milli þings og stjómar um mik-
ilvægt mál, sem réttlætti þing-
rof og nýjai' kosningar.
Um síðara atriðið er það að
segja, að engri átt nær, að
stjórnin beri einungis ábyrgð
fvrir ríkisstjóra, en ekki alþingi.
Ef ritstjórar þeirra blaða, sem
])essu liafa haldið fram, gefa sér
tíma til að líta í 10. gr. stjórnar-
skrárinnar, þá ættu þeir að geta
fljótlega sannfærzl um, að al-
veg sama gildir um ráðherra í
núverandi ráðuneyti sem aðra
ráðherra. Þeir bera sömu á-
byrgð á stjörnarframkvæmdum
sém aðrir ráðheirar. Alþingi
getur kærl þá fyrir embættis-
rekstur þeirra, eins og aðra ráð-
lierra. Og Landsdómur dæmir
þau mál, eins og önnur mál á
liendur ráðherrum, fyrir em-
bættisrekstur þeirra.
Að svo niæltu skal eg lúka
máli mínu með þeirri ósk og
von, að þjóðin öll sýni þann
þegnskap og þroska, sem nauð-
synlegur ríiun verða lil að bægja
frá þeim fjárhagsvoða, sem yf-
ir vofir, og með óskum um far-
sælt komandi ár.
Bæí ar-
fréttír
V í s i r
er sex síður í dag.
80 ára
verður á niorgun (6. þ. ni.) írú
Sigríður Sigurðardóttir, Njálsgötu
6oB.
Útvarpið í dag.
Kl. 20.20 Ávarp fjármála- Qg við-
skiptamálaráðherra Björns Ólafs-
sonar. ,20.40 Erindi: Landmælingar
(Steinþór Sigurðsson íhagister).
21.05 Tónleikar Tónlistarskólans:
Einleikur á píanó (dr. Urbant-
schitsch) : a) Schumann: Fjögur
píanólög, Op. 34. b) Brahms: Fjór-
ar ballötur fyrir píanó, Op. 10. 21,20
Hljómplötur: Kirkjutónlist.
Blaðið „Akranes“
fæst í Bókaverzlun ísafoldar og
kostar árgangurinn 15 kr. Þar er
einnig tekið á móti nýjum áskrif-
endum. Blaðið er í livívetna vand-
að og merkilegt, ekki sízt að því
leyti, að það flytur stórmerka þætti
úr menningarsögu Akraness, sögu,
sem að ýmsu leyti á sammerkt við
menningar- og þróunarsögu ann-
arra útvegsþorpa á lándinu. Um
jólin kom út vandað jólablað, prýtt
mörgum fágætum myndum. Hef-
ur efni þess áður verið rakið hér
i blaðinu.
Ávarp nkisstjóra.
Þjóðin þarfnast frekari
óeigingirni og jafnréttis.
Ráöstafanir að ófridnum loknum.
Ríkisstjóri flutti ávarp til þjóðarinnar í útvarpið á nýársdag,
Verður ræðan ekki birl hér í blaðinu í heild, enda má gera ráð
fyrir að hún sé þegar almenningi kunn, og hefir birzt í tveimur
öðrum dagblöðum bæjarins. Ræðan var mjög athyglisverð, og
birtist hér örstuttur og ófullkominn útdráttur úr henni.
Ríksstjóri hóf mál sitt á því að minnast sjómanna þeirra, sem
fórnað höfðu lífi sínu í þágu þjóðarinnar á hinu síðasta ári, og
vottaði aðstandendum þeirra samúð sína.
Því næst vék ríkisstjóri að
,stj ómmálaviðhurðum síðasta
árs og lýsti þeirri von sirini, að
atburðir ársins hinir síðUstu
niættu leiða til góðs, en lét þess
jafnframt getið, að máske vær-
um við nú að komast yfir frí’ð-
ugasta hjallann.
Þá vék ríkisstjóri að' ófriði
þeim er nú geisar, og gat ])ess
að ýmsir bjartsýnir menn von-
uðu að honum yrði lokið á þessu
ári, en þótt slikt væri aðeins
von en ekki vissa, væri réttinætt
að beina athyglinni að viðhorf-
inu er ófriðnuni, lýkur. Vék
ríkisstjóri sérstaklega að um-
mælum Roosevelts Bandaríkja-
forseta, en hann taldi að tak-
mark lýðræðisþjóðanna að ó-
friðnum loknum ætti að vera
það, að þjóðunum yrði tryggt
ferfalt frelsi: Málfrelsi, trúfrelsi,
lrelsi án skorts og frelsi án ótta.
Vék ríkisstjóri því næst að ]iess-
11111 liðum öllum, og flutti um
þá snjallt mál.
Þá vék ríkisstjóri að starfi
brezka hagfræðingsins Sir
Williams Beveridge, áætlunum
hans og tillögum um hvernig
skapa megi í framtíðinni öryggi
gegn skorti, eftir því, sem að-
stæður eru þar i landi. Þraut-
irnar, sem við væri a'ð glíma í
þessu efni í Bretlandi væru:
Skortur á Iífsviðurværi, veik-
indi, vanþekking, umhyggju-
leysi og óhollusta og aðgerða-
leysi.
Rikisstjóri ræddi um það að
lokum, hve rik itök jafnrétti
ætti nú nieð hinum stríðandi
þjóðum, og nefndi dæmi þess, er
liann liafði kynnzt hér á landi,
og laldi, að slíkt hugarfar myndi
ekki aðeins hjálpa til þess að
vinna ófriðinn, heldur og að
vinna friðinn á eftir. Komst rík-
isstjori svo að orði í því sam-
bandi: „Mér er kuilnugt um
hitt.og þetta hér á landi, sem
lier vott um að slik hugarfars-
lireyting sé elcki orðin svo al-
menn enn með okkur sem
skyldi. Eg lield að það sé nauð-
synlegt, ef við eigum að yfir-
buga vandkvæðin, sem ófriðar-
ástandið liefir skapað okkur, að
hugarfarið hreytist í þessa átt.
()g eg efast um að við verðum
megnugir að vera með í því að
„viinna friðinn“ að ófriðnum
loknuni, uema að okkur takist
að leignast slíkt hugarfar og
hreyta samkvænit því.“ Enn-
frennu’ sagði ríkisstjóri: „Góð-
vinur föður niins sagði við mig
fvrir tuttugu árum, að faðir
minn liefði einu sinni mælt við
sig eitthvað á þessa leið: „Ef
allir íslendingar, sem komnir
eru til vits og ára, gerðu sér það
að reglu að lesa Fjallræðuna,
ekki einu sinni, heldur oft á
árii, myn^i í^lejnzku þjóðinn.i
farnast betur en ella.“ Kvaðst
rílrisstjóri vilja gera þessi um-
mæli föður síns að nýársósk til
íslenqku þjóðarinnar, og árn-
aði jafnframt einstakling liverj-
nm. og þjóðinni í lieild árs og
friðar.
Áskorun
tíl kanpmanna og’ kanpfélaga.
Meðan erlent spi.jör, sem pantað hefir verið,
er ókoinið til landsins, skorar ráðuneytið á
alla þá, er selja smjör í smásölu, að selja eng-
um einstökum kaupanda meira en eitt kíló
af smjöri í einu.
VIÐSKIPTAMÁLARÁÐUNEYTIÐ, 4. janúar 1943.
Pilt, 14-16 ára ,
vantar til sendiferða og snúninga á skrifstofu. Umsóknir, ásamt
kaupkröfu og meðmælum, merktar: „Stundvis“, sendist afgr.
Visis fyrir kl. 6 annað kvöld.
ioif lýreykt Inalijiit
Ennfremur höfum við ennþá:
Tripiia- og folaldakjöt, nýtt:
í heilum og hálfum skrokkum kr. 3.30 pr. kg.
Súi)uk jöt: kr. 4.00 pr. kg.
Læri, smábitar í steik kr. 4.50 pr. kg.
(gamla kjötbúðin).
Okkur vantar börn til að bera
blaðið til kaupenda um eftir-
greind svæði:
FRAMNESVEG
TJARNARGÖTU
KLEPPSHOLT
SOGAMÝRI
Talið við afgreiðsluna.
\ \DACBLAÐIÐ
VÍSIR
Til sölu
hálf húseignin Kaplaskjólsvegur 3
í Reykjavík. 3 herbergi og eldhús verða laus til afnota
14. maí 1943.
Væntanlegir kaupendur geta fengið nánari upplýs-
ingar á skrifstofu
LÁRUSAR FJELDSTED, hrm.
Húsnæði
3—4 lierhergja íbúð óskast (il kaups eða leigu.
Mikil fyrirframgreiðsla.
Tilhoð, merkt: „G. K.“, leggist inn á afgreiðslu Vísis fyrir
miðvikudagskvöld.
Verkstæðispláss
(40—80 fermetra gólfflöt) eða rakalaust geynislupláss vantar
mig nú þegar.
PÁLMAR ISÓLFSSON.
Símar: 3214 og 4926.
Lögtak.
Eftir kröfu Sjúkrasamlags Reyk javíkur og að 1
undangengnum úrskurði, upp kveðnum í dag,
með tilvisun til 88. gr. laga um alþýðutrygging-
ar nr. 74, 31. des. 1937, sbr. 80. gr. og 42. gr.
sömu laga, sbr. lög nr. 29, 16. des. 1885, verð-
ur án frekari fyrirvara lögtak látið fram fara
íyrir öllum ógreiddum iðgjöldum Sjúkrasam-
lagsins, þeim, er féllu i gjalddaga 1. des. 1942
og fyrr, að átta döguin liðnum frá birtingu I
þessarar auglýsingar, verði þau eigi greidd <
innan þess tíma.
Lögmaðurinn í Reykjavík, 4. jan. 1943.
Það tilkynnist, að
[Þórey Guðmundsdóttlr
andaðist 4. þ. m. að heimili sínu, Ránargötu 8.
Fyrir hönd aðstandenda.
Guðmundur Markússon.
Innilegar þakkir fyrir auðsýuda samúð við jarðarför
mannsins míns og föður okkar,
Halldórs Auðunssonar. 3
Margrét Þórðardóttir og böm.
v