Vísir - 08.12.1943, Blaðsíða 2

VISIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁPAN VÍSlR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlangsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötd 12
(gengið inn frá Ingólfsstrœti).
Símar: 1 6 6 0 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Samblástur.
ÞÓTT nokkrar umræður
hafi orðið um lýðveldis-
stofnunina að undanförnuog sitt
liafi sýnst þar liverjum, er það
hvorki óvenjulegt né óeðlilegt,
með því að um flest höfum við
íslendingar deilt og ef til vill
hel^t er sízt skyldi. Hinsvegar
verður að viðurkenna, að i jafn
örlagaríkum málum og lýðveld-
isstofnuninni, er æskilegt að all-
ar skoðanir fái að koma frarn,
stofni þær ekki mlálinu i beina
hættu vegna h vatskey tleg r ar
æsingastarfsemi. Yfirleitt má
segja að liófs hafi gætt í umræð-
unum um málið, þótt stöku
menn hafi ætlað sér um of i
þekkingu og mannviti. Alltaf
eru til leiðinlegar undantekning-
ar.
Nú eru örlög málsins endan-
lega ákveðin. Hafa þrír stærstu
flokkar þingsins lýst yfir því,
að þeir muni taka stjórnskip-
unarlögin til sameiginlegrar af-
greiðslu á Alþingi, er saman
kemur 10. janúar, en auk þess
hefir Alþýðuflokkurinn sam-
þyklct á ársþingi sinu, yfirlýs-
ingu í málinu, sem bendir til
þess eindregið að flokkurinn
liugsi sér ekki að skerast úr leik
við endanlega afgreiðslu þess,
en muni því fylgjandi að lýð-
veldi verði stofnað þegar á næsta
ári, ef nauðsyn krefur. Eftir það,
sem á undan var gengið, var
ekki við meiru að búast af þess-
um flokki, og verður að ó-
reýndu að gera ráð fyrir að
hann bjargi sóma sínum á sið-
ustu stundu. Undanhaldsmenn-
irnir svokölluðu hafa langsam-
lega flestir viðurkennt að frek-
ari deilur um málið væri til-
• gangslausar. Fyrir þeim flest-
um vakti það eitt, að halda fram
réttu máli að þeirra dómi, og
við þeirri afstöðu var út af fyrir
sig ekkert að segja. Varúð, til-
finningasemi, misskilningur á
íslenzku þjóðareðli og beinum
réttindum landsins kunna að
hafa ráðið afstöðu þessara
manna, og ber á engan hátt að
saka þá um slíkt renni þeir ekki
er á reynir.
Hinsvegar hafa þau firn
heyrst að til séu undanvillingar
í hópi þessara manna, sem liugsi
sér nú að efna til samblásturs
og reyna að hefja æsingar um
málið. Er jafnvel látið í veðri
vaka að hafin muni sérstök
blaðaútgáfa í þessu skyni, tima-
rit verði málinu helguð því til
spillis og loks viðeigandi máí-
tólaglymjandi og glerjaskellir á
mannfundum vilji þjóðin þar á
hlýða. Reynist þetta rétt er um
svo varhugavert tiltæki að ræða,
að það verðskuldar fyrirlitningu
þjóðarinnár í heild og þyngstu
ákúrur.
Hér í blaðinu birtist í dag
ræða dómsmálaráðherra, er
hann flut'ti að kvöldi hins 1.
desember !í útvarpinu. Mun það
mála sannast að þar komi fram
viðhorf íslenzku þjóðarinnar,
almennt og fræðilegt, þannig að
allir geti undir orð ráðherrans
tekið. Núverandi dómsmálaráð-
herrá'liefir lagt margt til sjálf-
stæðisníálanna og allt á einn
veg, enda mun mega þakka lion-
um manna mest hversu giftu-
Fjárhagsörðugleikar ís-
lenzkra stúdenta í .U.S. A.
.. ■ — ^
Thor Thor§ lcggnr til, að stpknr werði Iiækkaður
vlð stúdenta.
^Jamkvæmt skýrslum sém Upplýsingaskrifstofu
stúdenta hafa borizt um náms- og dvalarkostnað
i Ameríku, eiga ísl. stúdentarnir þar við mikla og vax-
andi örðugleika að stríða vegna síhækkandi útgjalda.
Vísir liefir í dag átt viðtal við vænta, að Alþingi bregðist vel
Lúðvíg Guðmundsson skóla-
_stjóra um málefni stúdentanna,
og hefir hann leyft blaðinu að
birta eftirfarandi bréf, sem
utanríkismálaráðuneytinu hefir
nýlega borizt frá Thor Thors
sendiherra:
„Eins og kunnugt er ldjóta
þeir íslenzkir stúdentar, er hæsts
námstyrks njola, samtals kr.
3600.— á ári eða U.S. $553.48.
Námskostnaður liér í landi hef-
ir undanfarin ár farið hækkandi
og samkvæmt skrýslu frá ís-
lenzkum stúdentum í Berkeley,
California, til Lúðvígs Guð-
mundssonar, forstöðumanns
Upplýsjingaskrifstofu stúdenta,
telja þeir, að lægsti námskostn-
aður árlega sé $15—1600.—•. Tel
eg, eins og nú er komið, þetta
sízt of hátt reiknað. En sam-
kvæmt þessu ættu styrkir að
lieiman að nema um % af náms-
kostnaðinum.
Styrkja þessara njóta aðallega
efnalitlir, en sérlega efnilegir
námsmenn,. og er augljóst, að
mörgum þeirra verður mjög
erfitt að útvega það fé, sem á
vantar til námsins. íslenzkir
stúdentar við nám í Danraörku
fyrir stríð hlutu 1200.— danskar
krónur á ári og mun hafa verið
talið, að sú upphæð samsvaraði
helming námskostnaðar.
Þar sem mér er kunnugt um,
að ýmsir íslenzkir stúdentar hér
í Bandaríkjunum eiga við erfið-
leika að búa, vil eg leyfa mér
að vekja athygli hæstvirtrar rík-
isstjórnar á því, að það mundi
mjög greiða götu stúdenta, ef
unnt væri að bækka námsstyrki Scrutator :
þeirra upp í t. d. $800.— á ári,
en að sjálfsögðu mundi hvaða
hækkun sem vera skal koma að
góðu gagni.
Eg vil leyfa mér að mælast
til þess, að hið háa ráðuneyti
skýri mér frá því, hvort unnt
er að ráða bót á máli þessu.“
Enda þótt afgreiðslu fjárlag-
anna sé langt komið, er þess að
við málaleitun sendiherrans og
hækki framlögin til stúdenta,
sem nám stunda ytra.
Málverkasýning
Jóns Engilberts
Jón Engilberts Iistmálari hef-
ir opnað sýningu í hinu ný-
byggða húsi sínu á Flókagötu
17. Á sýningunni eru um 200
myndir, þar af 30 málverk. Hitt
eru vatnslitamyndir og teikn-
ingar.
Flestar myndirnar eru nýjar,
en einstöku eru frá eldri tímum.
Engin jæirra hefir þó verið á'
sýningu hér áður.
Jón hefir málað þessar mynd-
ir og teiknað samhliða því, að
koma upp hinu veglega og sér-
kennilega húsi sínu og kennslu-
störfum, en liann er nú aðal-
lcennari við myndlistardeild
Handíðaskólans. Hefir hann hér
leyst af hendi þrekvirki — en
bann hefir hinsvegar skapað sér
einhver beztu vinnuskilyrði, sem
íslenzkur listamaður hefir nú,
þvi að vinnusalurinn, sem er
11x7 metrar að stærð, er tvi-
mælalaust sá stærsti og um leið
einhver sá ágætasti hvað birtu-
skilyrði snertir, sem- nokkur
málari hér álandi hefir yfir að
ráða.
Seinna ællar Jón að skreyta
liúsið, bæði að utan og innan.
Hann ætlar að mála alla ganga
með freskómyndum, en utan á
liúsinu eru stórir tómlegir flet-
ir, sem Jón ætlar að skreyta með
steinmyndum — Mosaik. — Sá
flöturinn, sem er á aðalhlið
liússins, er 5x7 metrar að stærð,
en 3x4 metrar á gafli. Verður
húsið þá hið skrautlegasta í alla
staði.
í gær — fyrsta dag sýningar-
innar — seldi Jón 20—30 mynd-
ir. —
Sýningin verður opin til 17.
desember.
Ríkisstjóxi staðíestir
lög.
Á ríkisráðsfundi, sem haldinn
var í gær í Reykjavik, staðfesti
ríkisstjóri eftirfarandi lög:
1. Lög um breytingu á vega-
löguni nr. 101, 19. júní 1933.
2. Lög um breytingu á lögum
nr. 66, 8. september 1931, um
hafnargerð í Dalvik.
3. Hafnarlög fyrir lÓlafsfjörð.
4. Lög um að undanþiggja frá
álagningu skatta til ríkis og
bæjar eða sveitar, vinning í
bappdræt ti Laugarneskirkj u.
5. Lög um að undanþiggja
frá álagningu skatta til ríkis
og bæjar eða sveitar vinning í
liappdrætti Hallgrímskirkju.
Rannsókn Hilmis-
slyssins.
Atvinnumálaráðuneytið liefir
falið lögmanninum að annast
urn það, að sjódómurinn í Rvík
taki til meðferðar og rann-
sóknar þau atvik, er kynnu að
geta leitt i Ijós ástæður til þess,
að ms. Hilmir frá Dýrafirði fórst
i síðastliðnum mánuði nálægt
Snæfellsnesi.
BÆKUR
Theodór Árnason: Tón-
snillingaþættir.
j
Theodór Árnason er lesendum
Vísis að góðu kunnur, og raunar
öllum öðrum landsmönnum,
sumpart fyrir þýðingar sínar
m. a. a ágætum barnabókum, eii.
sumpart fyrir frumsamdar rit-
smíðar, sem hann hefir birt und-
anfarin ár liér í blaðinu og í
Fálkamum. í hið síðarnefnda
blað hefir hann ritað að undan-
förnu greinaflokk um merka
tónsnillinga fyrri alda, sem
menn liafa lesið sér til mik-
íllar ánægju og fróðleiks. Svo
sem kunnugt er stundaði Theo-
dór fiðluleik um fjölda ára að
afloknu hljómlistarnámi er-
lendis, en þótt liann liafi nú um
nokkur ár ekki látið til fiðlunn-
ar lieyra, hefir hann unnið í
þágu hljómlistarinnar á ýmsan
veg’. Hefir liann m. a. kennt
söng víða um land og stofnað
kóra í ýmsum byggðarlögum.
Einn þáttur í þeirri viðleitni
lians að glæða skilning og þekk-
ingu manna á tónlistinni, eru
vitgerðir þær, sem að ofan
greinir en sem hann liefir aukið
og endurbætt og safnað saman
í allstóra bók.
Tónsnillingaþættir fjalla um
merka tónsnillinga frá fyrri
liluta 16. aldar til vorra daga og
er þarna að finna æviágrip 35
frægustu tónskálda heimsins
og brautryðjenda á því sviði, aht
frá Palestrina, mesta tónskáldi
kaþólsku kirkjunnar, til norska
tónskáldsins Edvard Grieg, er
lézt nokkuru eftir aldamótin
síðustu. Theódór ritar léttan og
látlausan stíl og auðsætt er að
liann ber virðingu fyrir við-
fangsefninu. Er þarna mikinn
og margvíslegan fróðleik að
finna, sem hljómlistarunnend-
ur munu taka tveim höndum,
enda er mönnum yfirleitt þann-
ig farið, að þeim er það eitt
ekki nóg, að lilýða á góða
Frh. á 3. síðu.
r~
'RúAÁix aÉmmnm§s
samlega tókst til um samning-
ana 1918, þótt á engan skuli
hallað. Er hér stuðst við um-
mæli Knud Berlins, hins danska
prófessors, sem um langt skeið
reyndist íslenzku þjóðinni þung-
ur í skauti. Hver sá, sem vill
skilja til fulls aðstöðu þjóðar-
innar nú verður að kynna sér
ræðu ráðlierrans sérstaklega.
Hún hefir mildu meira gildi, en
aht annað, sem fram hefir
komið i umræðum um málið til
þessa, þótt margt hafi verið þar
vel mælt og drengilega. íslenzka
þjóðin öll mun telja ummæli
núverandi dómsmálaráðherra
jiyngri á metunum, en nokkurs
annars, sölcum aíhliða þekking-
ar hans og fræðimennsku og
beinnar- þátttöku í sjálfstæðis-
baráttunni um tugi ára, og vill
þetta blað í einu og öllu gera
viðhorf ráðherrans að sínum.
í lok ræðu sinnar varar ráð-
herrann við frekari deilum um
málið. Það hafa allir áhrifa-
menn þjóðarinnar gert, sem
lótið hafa til sín heyra að undan-
förnu. Er þess því að vænta, að
menn geri sér ekki leik að því að
efna til samblásturs, sem óhjá-
kvæmilega hlýtur að verða þeim
lil skapraunar síðar á lífsleið-
inni, eins og langmestum hluta
þjóðarinnar nú.
Þrjú tónskáld.
Samleikur þeirra Björns Ólafs-
sonar og Árna Kristjánssonar í gær-
kveldi tók ekki langan tíma. En
hann ver'Öur mörgum minnisstæSur,
því aS þeir félagar léku þrjú verk
fyrir fiSlu og píanó eftir þrjá unga
íslenzka höfunda: íslenzk rímnalög
eftir Karl Runólfsson, Humoresku
eftir Þórarin Jónsson og Stefjutil-
hrigSi meS fúgu eftir Helga Páls-
son. íslenzk tónlist er ekki eldri en
svo, aS þá tónsmíSi er hægt aS telja
á fingrum sér, sem hafa hafiS sig
yfir sönglagastigiS og tekiS aS
yrkja fyrir hljóSfæri. MeSal hinna
yngstu þessara manna eru einmitt
þeir þrír, sem hér eru taldir. Karl
Runólfsson vakti snemma á sér at-
hygli fyrir óvenjulega lagræn söng-
lög og töluverSan frumleik í tón-
smíSi. SíSan hefir hann aS baki
langan og strangan námsferil inn-
an lands og utan og er nú aSstoSar-
kennari í tónfræSi viS Tónlistar-
skólann. Karl er á.kaflega frjór tón-
smiSur, hugmyndaríkur og góSur
verkmaSur. Eru tónsmíSar hans vel
byggSar, þaulhugsaSar, en þó meS
þeim upprunablæ, sem einkennir
góSan tónkveSskap. í höndum hans
verSa allar tónsmíSar athyglisverS-
ar og persónulegar, og á þetta meS-
al ánnars viS um rimnalögin, sem
leikin voru í gærkveldi, þótt hann
eigi einnig í fórum sínum miklu
veigameiri tónsmíSar, þar á meSal
svítuna „Á krossgötum", sem leikin
var áf plötu á suhnudagskvöld, enda
þótt hún beri meiri merki erlendra
áhrifa. — Þórarinn Jónsson er ís-
lendingum furSu lítiS kunnur, því
aS hann hefir dvaliS i Þýzkalandi
um margra ára skeiS. Hann mun
hafa veriS eitthvert glæsilegasta
tónskáldsefni Íslendinga á sínum
tíma, en örSugar aSstæður og and-
streymi hafa varnaS honum aS
njóta hæfileika sinna til fulls. Þó
mun flest þaS, sem hann hefir sam-
iS, lifa mjög lengi með þjóðinni,
sérstaklega hin hugljúfu og vel
gerðu sönglög hans. Plumoreska
hans er dásamlega fallegt verk.
Helgi Pálsson er aS sínu leyti einna
eftirtektarverðastur þessara þriggja
tónsmiða fyrir þá sök, aS hann er
ekki tónlistarmaður aS atvinnu.
Menntunar sinnar, sem er furðu
mikil, hefir hann aflað sér í frí-
stundum. TilbrigSi hans og fúga
er nokkuS torsótt verk aS skilja,
en ætti þó ekki aS vera ofraun þeim,
sem vel fylgjast meS í nútímatón-
list. Hann seilist merkilega langt og
fer furðu djúpt í verki sínu, og gef-
ur það góðar vonir um merkileg
verk síSar, endist honum tími til
tónlistar frá daglegum störfum .
Islenzk tónlíst.
Það er ekki hægt að skilja svo
við þessar hugleiðingar, að ekki sé
minnzt á hinn glæsilega leik þeirra
Björns og Árna. ÞaS er eitt af frum-
skilyrðum fyrir nýsköpun i tónlist,
að til séu túlkandi listamenn, er
flutt geti ný verk og gefið þar með
höfundum tækifæri til aS heyra
verk sín sjálfir. ÞaS er ekki langt
síSan þetta varð fært. En nú er svo
komið, aS hægt er að. ílytja flest
tónverk, sem ekki eru þvi stærri
eSa fólksfrekari, með íslenzkum
listamönnum. Þó er eitt, sem enn
skortir, og það er strengjakvartett,
sem af ýmsum ástæSum hefir ekki
verið hægt aS stofna ennþá. Væri
þó mikil þörf*" fyrir slíkan kvartett,
ekki sízt af þeirri ástæðu, aS hann
myndi lyfta undir starf íslenzkra
tónskálda. Ekkert þeirra hefir enn
samið kvartett, svo að vitað sé, en
smíSi kvartetta er mjög þýðingar-
mikill skóli fyrir tónsmiði. Fyrir
nokkrum árum sótti Tónlistarfélag-
ið um það, að veitt yrði aðstoð viS
að’ útvega herra Stepanek landvist-
arleyfi og fararleyfi frá Austurríki,
svo að hann gæti meðal annars tek-
iS þátt í stofnun strengjakvartetts.
En synjað var um aðstoS af ein-
hverjum ástæSum. Þetta lýsir miklu
skilningsleysi af hálfu hins opin-
hera, en sem betur fer hefir’ íslenzkt
tónlistarlíf blómgazt og vaxið á
undanförnum árum með tiltölulega
mjög lítilli opinberri stoS, og er
það vel fariS.
Þróun listanna.
Það má segja, aS allar greinir
lista þróist nú meS afbrigSum vel
meS Islendingum, og hefSi mörgum
þótt slíkur spádómur firra ein í
þeirri fátækt, sera vér áttum við að
búa i þessum efnum fyrir fáeinum
árum. ÞaS mun óhætt aS fullyrSa,
að annaS eins heíir ekki skeð hér
á landi, síðan á ritöld, og er vanda-
lítið aS sjá það fyrir, að ef hinu
sama vindur fram enn um skeið,
muni íslendingar eignast virðuleg-
an sess í heimsmenningunni. AS
stjórnmálaástandið er heldur ekki
ósvipað því, sem var á ritöld, er
auðvitað önnur saga. En hitt er víst,
að þær kröfur, sem við síðar meir
kunnum að þurfa að gera til sjálf-
stæðis og eigin forræðis, munu ein-.
mitt byggjast á sjálfstæðri menn-
iiigu og frmnlegum, þjóðlegum list-
um.
Horft um öxl.
2008 ár eru i dag frá fæðingu
Hórazar, hins mikla skálds Róm-
verja, sem meSal annars orti kvæS-
ið „Integer vitæ“, sem íslenzkir
stúdentar syngja enn í dag á sam-
komum sinum. AnnaS merkisskáld
á iii ára afmæli í dag, Björnstjerne
Björnson, ástsælasta skáld Norð-
manna, höfundur þjóðsöngsins „Ja
vi elsker“. Fyrir 36 árum kom Gúst-
av V: til ríkis í SvíþjóS, og fyrir
réttum átján árum kom út biblía
Nazista, „Mein Kampf“ eftir Hit-
ler. Tvö ár eru síðan Bandaríkin
sögðu Japönum stríð á hendur eftir
árásina á Pearl Harbor.
Verðbólga — kuldabólga.
Fregnir frá Angmagsalik herma
að Grænlendingar séu farnir að
greiða tekjuskatt, síðan „ástandið“
skapaSist. Eg býst viS aS þeir greiði
hann með frosnum InnstæSum.
VirSingarfyllst,
Isak ísax,
angakok.
Stúlka
óskast á
lleitt KaU
FORD
vöiiiIhII
2% tonn, módel ’37, til sölu.
Uppl. á bifreiðastöðinni Bif-
röst í kvöld. — Sími 1508.
PlA#
FiELAGSPRENTSniÐJUNHAR
öesti*
Skíðabönd
Stálkantar
NERRA SP0RTVÓRUR
Skólavörðustíg 2. Sími 5231.
Útiffit!
VERZL.
£285.
Grettisgötu 57.
Jí
ctui iP.OTtn
im.vt rrm
M.s. Grótta
Tekið á móti flutningi til
Súðavíkur, Bolungarvíkur,
"úgandafjarðar, Flateyrara,
Þingeyrar, Bíldudals, Tálkna-
fjarðar og Patreksfjarðar í
dag. Einnig verður flutningi
til þriggja síðastgreindra
hafna veitt móttaka til hádeg-
is á morgun ef rúm leyfir.
Fólk
sem þarf að komast til Aust-
fjarða fyrir jól, t. d. frá 15.
til 20. þ. m„ er beðið að látá
skrá sig á skrifstofu vorri
fyrir næstu helgi.
’Cfeikn*”* VÖRUMIÐA 0G VÖRUUMBÚðlR

/ 1 \ SÍMI487S
w
7
vönduð
úrvals
8pil.
LUDO OG SLÖNGUSPIL
eru þekkt og leikin um allan
heim.
KAPPREIJtASPIL
OG
VEÐBANKASPIL
eru algerlega ný óg bráð-
skemmtileg spil. Þessi fjögur
spil eru öll meðal margrá
annara í Syrpu.
W et oa