Vísir - 08.12.1943, Blaðsíða 6

MiSvikudaginn 8. desemberl943
Ví SIR
vorra, því að sjálfir vildum vér
þá taka þessi mál i vorar liend-
ur. Það hefir og reynzt svo i
verki og framkvæmd, að jafnan
böfum vér orðið sjálfir að senda
menn á vorn kostnað, ef til
nokkurra stórstefja hefir komið,
til útlanda, svo sem til samn-
ingagerðar um verzlun og við-
skipti. Þeir, sem ferðast hafa
til útlanda, munu flestir hafa
fundið muninn á því að leita til
samlanda síns, t. d. til Sveins
Björnssonar, meðan hann var
sendiherra i Kaupmannaliöfn,
og danskra erindreka, l. d. i
London eða Berlín. Þetta ber
ekki svo að skilja sem dönslcu
erindrekarnir hafi ekki gert
skyldu sína og sumir sýnt fullan
góðvilja. En munurinn verður
jafnan mikill, þótt góðir menn
séu báðir. Samlandi manns mæl-
ir á sömu tungu, liugsar og finn-
ur til, eins og maður sjálfur, en
um annarrar þjóðar mann er
þessu ekki svo farið.
Jafnréttisákvæðið.
Loks er jafnréttisákvæði 6.
gr. sambl. Það hefir verið fram-
kvæmt þrátt fyrir styrjöldina
að miklu leyti. Danskir menn á
íslandi hafa haft jafnrétti við
íslendinga og íslenzkir menn í
Danmörlcu við danska menn,
eftir því sem eg hezt veit. Fær-
eyingar liafa fiskað hér við land,
selt hérlandsmönnunum skip á
leigu, lceypt hér fisk og flutt út
o. s. frv., allt í skjóli 6. gr. sambl.
Að þvi leyti hefir ekki 'skapazt
vegna styrjaldarinnar ástand,
sem andstætt sé skipun sam-
handslaganna, þó að önnur á-
kvæði sambandslaganna skuld-
hindi oss elcki lengur fyr-
ir rás viðburðanna, þá
verður hið sama ekki sagt
um ákvæði 6. gr. . Er það og
ekkert einsdæmi, að samningur
falli niður að sumu leyti, en
haldist að öðru leyti. Og um á-
kvæði 6. gr. má segja það, að
hér liafi Danmörk hagsmuna að
gæta, einkum vegna Færeyinga.
Og hér liöfum vér einnig liags-
muna að gæta vegna hinna til-
tölulega mörgu landa vorra í
Danmörku. Þeir eru að vísu
miklu fleiri en Danir hér, en þar
á móti kemur atvinnurekstur
Færeyinga, sem verið liefir þeim
heinlínis lífsskilyrði í styrjöld-
inni. En annars skal hér ekki
farið í meting um þetta atriði.
Mér vii’ðist ákvæði 6. gr.
sambl. vera hið eina, sem samn-
inga þarf um, þeirra atriða, sem
þjóðréttarsamband rikjanna
varðar. En slikt stendur auðvit-
að alls ekki i vegi fullum skiln-
aði og lýðveldisstofnun á Islandi
nú á næsta ári, hve nær sem
vera skal. Galdurinn er elcki
annar en sá, að áskilja dönskum
ríkisborgurum sama rétt og
með sömu skilyrðum sem þeir
hafa haft eftir 6. gr. sambl. Þeg-
ar er Danmörk er frjáls orðin
aftur, má taka upp samninga
um þetta mál og getur þá hvor
aðili leyst sig undan jafnréttis-
ákvæðunum þegar er liann vill.
Vér viljum að sjólfsögðu
samvinnu við Norðurlönd, eftir
skilnað við Danmörku, með
fullri vinsemd, fullu jafnrétti og
heiðarlegum skiptum i hvívetna.
Vér viljum ekki eigna oss neitt,
sem frændþjóðir vorar eiga, og
verðum þá hins vegar að gera
þá kröfu til þeirra, að þær haldi
þvi elcki -fyrir oss, sem vér þykj-
umst eiga siðferðilegan rétt til
og bezt er komið i heimalandi
sínu. Og því síður getum vér tal-
ið það viðeigandi skipti, er nolck-
ur frændþjóð vor eignar sér
ranglega þá fjársjóði, sem uppi
hafa haldið nafni voru og sjálfs-
virðingu um aldir, en það eru
liinar fornu bókmenntir vorar.
Ágreiningur til ófremdar.
Vér heyjum enga frelsisbar-
áttu út á við nú. Hún var áður
háð. Vér erum einungis að full-
komna það verk, sem áður var
unnið og lyktaði 1918. Það er i
rauninni alveg rétt, sem Pétur
Benediktsson sendiherra mælti
i ræðu sinni í London fyrir
nokkru, að skilnaður við Dani
hefði raunverulega farið fram
1918. Vér erum nú einungis að
koma í lilöðu uppskeru þess, sem
þá var sáð, ef svo mætti segja.
Eina haráttan, sem vér heyjum
nú, er harátta um lítils eða ein-
skisverð atriði milli vor sjálfra.
Það má lieila mikið heillaleysi,
að vér skulum mi þurfa að heyja
innanlandsstyrjöld um það eitt,
hvort formleg ákvörðun um lýð-
veldisstofnun skuli tekin nokkr-
um mánuðum fyrr eða seinna.
Og það get eg ekki skilið, að
Danir reiðist siður við oss ef
vér tökum slíkt skref, án við-
tals við þá, rétt eftir 17. mai
1944, en ef við gerum það ein-
hverja fyrri mánuði ársins 1944.
Mér virðist, að það geti ekki
skipt þá neinu miáli. Oss hefði
verið það meiri sæmd og meiri
styrkur, ef allir eða flestir þeir
góðu menn, sem andvíga liafa
lýst sig aðgerðum þeim,*sem þrír
flokkar þingsins hafa nú álcveð-
ið, hefðu getað samþýðst þeim
fyrirætlunum. Þeir eru jafn-
miklir föðurlandsvinir sem hin-
ir og slefna algerléga að sama
marki, en oss finnst þeir sumir
vera ofmiklir lögtogsmenn og
aðrir of hörundssárir vegna hins
aðiljans. Hitt þarf varla að taka
fram, að ummæli i sumum
hlöðum, er svo hefir mátt skilja
i.sem þessir menn stefndu að
öðru marki en hinir, eru röng.
Þeir vilja einungis gera það síð-
ar, sem hinir vilja gera í upp-
hafi næsta árs. Með því að
skoðanamLinurinn er i rauninni
svona lítill, mætti enn gera sér
vonir um, að allir geti fylgzt að,
þegar á reynir. Það verður ekki
séð, að neinn hafi hag af ágrein-
ingnum, en öllum oss horfir
hann til ófremdar. Á alþingi er
yfirgnæfandi meiri hluti og
meðal kjósenda fæst væntanlega
rífur meiri hluti fyrir stofnun
Iýðveldis eigi síðar en 17. júni
i vor.
Eg vil enda þessi orð mín með
þeirri ósk og von, að samheldni
verði sem mest um framgang
málsins, því að sundrungin
horfir oss til vansæmdar og
veildunar, en samheldnin til
sæmdar og, styrktar.
Ferðabók Eggerts Ólafsson-
ar og Bjarna Pálssonar.
Um ferðir þeirra á íslandi
árin 1752—1757. Samin af
Eggert Ólafssyhi. Útgefend-
ur: Haraldur Sigurðsson og
Helgi Hálfdánarson. Isa-
foldarprentsmiðja h.f. 1943.
Fyrir ekki alllöngu kom á
markaðinn sú bók, sem mesta
og sannasta þelckingu hreiddi út
um ísland og Islendinga á því
tímabili, sem atvinnuliættir og
andlegt lif þjóðarinnar var i
livað mestri niðurlægingu. Þetta
er Ferðahók Eggerts Ólafssonar
cg Bjarna Pálssonar.
Hafi hók þessi átt erindi til
annarra þjóða á þeim tímum,
sem hún ltom út, til að kynna
land og þjóð i sönnu Ijósi og
hrekja um leið bæði óliróður og
ýkjur allskonar, sem útbreiddar
voru mjög meðal framandi
þjóða, á hún ekki síður erindi
lil okkar Islendinga nú, til að
við getum kynnst aðstöðu for-
feðra vorra hæði andlegri og
verklegri um miðbik 18. aldar.
Það má fullyrða að ítarlegri
og betri menningarsögulega
heimild, er ekki unnt að fá um
það tímabil, sem bókin fjallar
um, og Þorvaldur Thoroddsen
telur i Jarðfræðisögu sinni
Ferðabók þeirra Eggerts og
Bjarna merkustu hók sem um
ísland hefir verið skrifuð.
Tildrögin til þess að Ferða-
bókín var skrifLið voru þau, að
rétt fyrir miðja 18. öld var vís-
indafélagið danska stofnað. Og
það var fyrir tilstilli þess, aðþeir
Eggert og Bjarni tókust á hend-
ur Islandsferð til að fánnsaka
náttúru landsins í öllum grein-
u m, húnaðarástand og landshætti
alla. Lögðu þeir af stað i ferðina
1752 og luku við hana 5 árum
síðar. Næstu árin á eftir vann
Eggert að því að skrifa hókina
einn, þar eð Bjárni var þá skip-
aður landlæknir á íslandi.
Bókin kom út í Danmörku
1772, á annað þúsund blaðsiður
að stærð prýdd myndum og var
nijög lil útgáfunnar vandað i
livivetna. Seinna var hún þýdd
á þýzku, ensku og frönsku og
mun ekkert rit allt fram á síð-
ustu ár, hafa stuðlað jafn vel
og mikið að þekkingarauka á
íslandi og íslendingum.
I Ferða’bókinni er flestöllum
hyggðum á Islandi lýst og meira
eða minna af óbyggðum. Egg-
ert og Bjarni voru raunverulega
fyrstu mennirnir hér á landi
sem gengu á fjöll og jökla í
rannsóknarskyni og mældu hæð
þeirra. Þeir lýsa landslagi í
hverri sýslu, náttúrufyrirbrigð-
um öllum, dýralífi, jurtum og
jarðfræði. Margar athuganir
Eggerts fá staðist enn í dag —
það er helzt jarðfræðinni sem er
áhótavant.
En það sem liefir mildu mesta
þýðingu fyrir okkur nútíma Is-
lenclinga er eins og áður er tek-
ið fram, hið menningarsögulega
gildi hennar. Þeir Eggert og
Bjarni lýsa þar lunderni íslend-
inga, háttum þeirra og siðum,
klæðahurði, mataræði, sjúk-
dómum og þrifnaði, hygging-
um, landbúnaði, fiskveiðum,
ferðalögum, iþróttum, skemmt-
unum o. s. frv.
Sú útgáfa sem nú liggur fvr-
ir liendi er þýdd af Steindóri
Steindórssyni frá Illöðum og
verður ekki annað séð en að það
sé mjög vandvirknislega af
höndum leyst. Þá fylgja og'
myndir þær og uppdráttur sem
var í dnösku útgáfunni. Eru þær
lil mikillar prýði.
Útgefendur Ferðabókarinnar
eru þeir Haraldur Sigurðsson og
Ilelgi Hálfdánarson og hafi þeir
þökk fyrir hana.
Þ. J.
Halldór Iíiljan Laxness:
íslandsklukkan.
Halldór Kiljan Laxness hefir
valið sér þarna nýtt viðfangs-
efni. I stað þess að lielga sig nú-
tímanum einum liefir liann
liorfið aftur í aldir, til aumasta
niðurlægingarlímahils þjóðar-
innar, þegar alþýða manna var
hneppt í slíka áþján að fá
dæmi eru til, — menn voru
hýddir, brenndir og hálshöggn-
ir, eða i hezta falli sendir á
Brimarhólm, fyrir litlar eða
engar sakir. Danskir embættis-
menn voru hér alls ráðandi, og
hugsuðu um það eitl að afla
kóngi sínum tekna og eigna, en
verzlun var landsmönnum með
öllu ófrjáls, sökum þess að liún
hafði verið seld á leigu dönsk-
um kaupmönnum, sem sjaldan'
eða aldrei lcomu til landsins, en
létu sér það eitt nægja að senda
hingað lélega eða skemmda
vöru, sem gat gefið þeim gróða
i aðra hönd. Jafnhliða öllu
þessu var landinu skipt í verzl-
unarhverfi og lágu við þungar
refsingar ef menn skutust milli
liverfa, jafnvel með vöru, sem
synjað hafði verið í hinum lög-
hoðna verzlunarstað. Þekkja
allir dæmið um Ilólmfast Guð-
mundsson, er seldi nokkura
fiska í Hafnarfirði, er synjað
hafði verið í Keflavík, og var
liýddlir fyrir, þannig að sagt er
að sézl liafi inn í lungu, enda
lézt hann af.
Alger skortur var á nauð-
sýnjavöru, jafnvel snærum og
færum, fólkið gat á engan hátt
hjargað sér, þjófnaður og grip-
deildir fóru í vöxt, holdsveiki,
fábjánaháttur vegna hjargar-
skorts og .allskyns plágur lágu
í landi, þannig að við eyðingu
lá, en svo nærri var þjóðinni
gengið að jafnvel kirkjuklukk-
ur voru flultar til kóngsins
Kaupmannahafnar, bræddar þar
og notar i hæjarins þarfir.
Hefst sagan þar, sem verið er
að ræna hinni einu alþjóðar-
eign, klukku gamalli, sem hékk
á gafli Lögréttuhússins á Þing-
völlum við Öxará, en að þvi
verki stóðLi böðullinn, — hans
majestets hifalingsmaður og
prófoss, — og söguhetjan Jón
Ilreggviðsson, er stolið hafði
snærisspotta og setið í þræla-
kistunni á Bessastöðum þá um
vorið fyrir tiltækið. Er því næst
rakinn æviferill og ævintýri
Jóns Hreggviðssonar, eymd
lians og volæði, menningar- og
menntunarskortur, en í gegn-
um allar raunir liélt minningin
um fornaldarkappana honum
uppi og viðeigandi krydd úr
Pontusarrimum eldri og ein-
ræningsleg hrynjandi liins
forna rímnakveðskapar, sem
gripið var til í tíma og ótíma.
Efnið getur vart talizt aðlað-
andi eða beinlínis lystugt, en
ekki er vert að loka augunum
fyrir því að shkt var ástandið
i voru landi, — og getur jafn-
vel orðið enn standi þjóðin ekki
á verði um sjálfstæði sitt og
velferð. Bókin hefir því boðskap
að flytja, sem ekki má dauf-
heyrast við, og höfundinum hef-
ir tekist að hlása óvenjulegum
lifsanda i hálfkulnaðar og
gleymdar glæður, enda hefir
hann full lök á efninu, sökum
þekkingar sinnar á innlendum
og erlendum efnum á þessu
tímaslceiði. Jón Ilreggviðsson
var ekki sérlega vel látinn mað-
ur um daga sina, og er honum
borin illa sagan að svo miklu
leyti, sem lians er getið i annál-
um. Vofði dauðadómur vfir
honum um tugi ára, en að lok-
um fékk hann viðrétting mála
sinna fyrir atheina Árna Magn-
úrssonar og Páls Vídalíns, þó
þannig að hrezla þótli á sannan-
ir fyrir glæpi hans, og varð það
hans happ að hann slapp þannig
frá fyrra dauðadómi. Ekki lýsir
höfundur verulega réttargang-
inum á íslandi á þessum tímum,
en sízt var hann í minni niður-
lægingu en allt annað, svo sem
raun ber vitni, þar eð Jón
Iireggviðsson fékk að dvelja á
Krisljörð sinni um tugi ára með
dauðadóminn vofandi yfir höfði.
Halldór Kiljan Laxness er
djarfur og' gáfaður rithöfundur,
gamansamur og fyndinn þegar
þvi er að skipta, en virðist ekki
hera virðingu um of fyrir til-
verunni, að öðru leyti en þvi að
liann leggur sérstaka rækt við
verlcefni sín. Setningar koma
sumstaðar fyrir, sem hann tel-
ur við eiga vegna lífsviðhorfs
síns, en aðrir munu telja vafa-
samar. Still höfundar er þjóð-
inni kunnur, — sérkennilegur
og að fleslu leyti fagur, en höf-
unduwnn virðist lmeigjast meir
og meir að því ráði að vekja til
lífsins ýms orð aftan úr forn-
eskju, sem ekki líðkast lengur
í daglegu máli og ýmsir munu
vart skilja. Blanda af málskrúði
Njálu og nútíma islenzku, ásamt
dönskuskotnum máhcj'sum
Jóns Indíafara mvndi vart verða
talin kostavara hjá öðrum en
liinum djarfa höfLindi Halldóri
líiljan Laxness. K. G.
hreinar og góðar
kaupir hæsta
verði
Félagsprentsmlðjan Ii f.
Tarzan
°g
fíla-
mennirnir.
Np. 79
Tarzan og förunautar hans voru í
gildru. Menofra drottning liafði lœst
klefanum að utan, og nú þustu hermenn
að úr öllum óttum að kalli hennar.
Stanley Wood leit á kónginn bundinn.
„Réttast vœri að drepa hann, áður en
þeir taka okkur“, sagði liann.
Gonfala samsinnti þessu. Fóros hafði
lengi elt hana á röndum, mcðan hann
þorði það fyrir drottningu sinni. Þeg-
ar hann hafði komizt að því að þau
Wood voru trúlofuð, hafði hann látið
taka Wood höndum og varpa þeim
háðum í dýflissuna.
„Satt er það“, sagði Tarzan. „Hann
ætti ]iað skilið, að við dræpum hann.
En við getum notað hann fyrir gísl,
meðan hann er á lífi“. Á meðan þessu
fór fram hafði fjöldi hermanna safn-
azt fyrir utan klefann, og spurðu margs,
er þeir sáu sór drottningar.
Loks hcyrðist hávær rödd MenofrU:
„Það er villimaður i klefanum. Hann
liefir leyst bandingjana og ætlar að
drepa konunginn. Farið þið inn í klef-
ann, takið fangana höndum og færið
mér konunginn. Ég ætla að refsa hon-
um sjálf.
Martha 36
Albrand: AÐ
T.JALDA
--------- BAKI ------------
því var enginn vafi. — Charles
reyndi nú að muna allt, sexn
Pietro liatði sagt. Hann tok blað
og hlýant og skrifaði niður allt,
sem liann. mundi, og las það
næst yíir. Og niðurstaðan varð,
að það var þetta, í nöluðatrið-
Ltm, sem Pietro tiafði sagt við
nann:
„Farðu til Luisu San Vigilio
greifynju .... segðu að Pietro
iiafisent þig, og annað ekki ....
nún mun fijátpa yður.“
Ef nú allt, sem hann liafði ætl-
að vera hjal hrjálaðs manns,
væri satt og rétt? Ef fjölda
margir ítalir vildu lijálpa banda-
mönnum lil að sigra í styrjöld-
inni?
En vitanlega gat Pietro hafa
hrjálast skyndilega. Það kom
fyrir hershöfðingja sem aðra
menn. En jafnvel brjálaðir
menn geta munað og hugsað
skýrt, stundum. Og hann mundi
að minnsta kosti nafn Luisu
San Vigilio.
Charles fór að gaga um gólf
fram og aftur. Eitþhvað varð
hann að hafast að. Og nú gat
hann ekki lagt á flótta. Honum
fannst, að liann yrði að reyna að
ná sambandi við — já, greifynj-
an var látin. Hvað haíði Sibylla
sagt. Hún var svo kát og hress.
Hún dó skyndilega, fyrir einni
viku, varð fyrir hifreið og beið
bana af.
Hann hallaði sér út af í rúm-
inu og liugsaði um þetta allt
fram og aftur. Og hann komst
að þeirri niðurstöðu, að skylda
hans sem amerísks hermanns
væri að komast að því, hvort
rétt væri, að menn vildu hjálpa
handamönnum, og reyna að ná
samhandi við þessa menn.
Vilanlega hafði Charles enga
hugmynd um, hvort bandamenn
myndu gera innrás á ítalíu, né
livaðan slík innrás yrði gérð, en
hvað sem því leið, mundi liann
gera það sem hann gæti, það
sem liann teldi skyldu sína.
Vilalega gat hann ekkert.að-
hafst fyrr en að kveldi næsta
dags, þegar Sybilla kæmi heim
úr sjúkrahúsinu. Hún var eina
manneskjan, sem liann þekkti,
sem gat orðið honum að liði.
Skyldi hún hafa nokkuð hug-
hoð um, að eitthvað væri grun-
samlegt við fráfall móður henn-
ar? liugsaði Charles. Og ef svo
væri, mundi hún segja lionum
frá því því að eins, að hún treysti
honum. En í. styrjöldum er það
ein meginreglan, sem mönnum
er skipað að fylgja, að treysta
öllum varlega.
Daginn eftir, að hádegisverði
loknum, gekk hann eftir Um-
hertogölunni, fram hjá Sciarra-
Colonna höllinni, mikilli bygg-
ingu frá seytjándu öld, að
Sankti Ignaziokirkjunni. Nokkr-
ir munkar stóðu fyrir framan
kirkjuna. — Hann minntist
þess nú, að hann hafði séð nærri
eins marga 'munka og seinast,
er hann var í horginni. Hann
fór í Landsbókasafnið, sem var
í gamalli hyggingu, sem eitt sinn
hafði verið Jesúítaháskóli, og;
þar fann hann það, sem hann
þurfti að athuga, tveggja ára
gömul fréttahlöð.
Hann sat þar lengi og leitaði
að fregnum, þar se mminnst
var á Pietro Vantoni. En það
var fátt um hann sagt, þá sjald-
an eitthvað var um hann birt.
Svo virtist, sem hershöfðing-
inn hefði bilað á geðsmunum
mjög skyndilega, og verið flutt-
ur í geðveikrahæli. Charles veitti
atliygli mörgum greinum, þar
sem ráðizt var á Roosevelt for-
seta með óvirðingar-ummælum,
og yfirleitt var gert miöa mikið
úr sigrum möndulþjóðanna.
Charles glotli, er hann leit á
fyrirsagnirnar.
Hann ákvað að hringja til
Sibyllu úr talsímaklefa í póst-
húsinu. Hann þorði ekld að nota
talsíma gistihússins.
Því meira sem hann hugsaði
um fráfall greifynjunnar því
sannfærðari varð hann um, að
slýsið hefði verið „fyrirfram
ákveSið."
Hann heyrði glöggt, að henni
varð erfitt um andardrátt i svip,
er hann sagði lil nafns síns. Það
virtist því koma henni mjög ó-
vænt, að hann skyldi hringja
til hennar.
„Mig langar lil þess að hitta
yður aftur,“ sagði hann. „Þér
voruð svo vinsamlegar í gær-
kveldi, en eg var einmana, og