Vísir - 15.12.1943, Blaðsíða 2

2
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSiR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaugason,
Hersteinn Pálsson.
Skrifatofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötd 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 16 6 0 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Kjötverðið.
Hér í blaðinu birtist i dag
slcýrsla hagstofustjóra,
gerð samkvæmt ósk ríkisstjórn-
arinnar og gefin henni, varð-
andi verðlag á landbúnaðaraf-
urðum fyrir árin 1939—42. Hef-
ir áður birzt hér'í blaðinu út-
dráttur úr skýrslunni, en rétt
þykir að birta liana i heild,
þannig að almenningur eigi þess
kost að gera sér sem Ijósasta
grein fyrir hversu málið horfir.
Svo sem skýrslan ber með
sér hefir framleiðslukostnaður
ársins 1942 verið 39% — þrjá-
tíu og diu af hundraði, — lægri
en árið 1943. Af því leiðir að
verðlag á landbúnaðarafurðum
hefði átt að vera miklu lægra,
— eða sem mismun á frain-
leiðslukostnaði svaraði, — sé
byggt á grundvelli þeim, sem
sex manna nefndin byggði út-
reikninga sína á. Þvi hefir ver-
ið haldið fram hér í blaðinu að
verðlagið í fyrra hafi ekki stað-
ið i neinu hlutfalli við tilkostn-
að, og var sú tilgáta horin fram
eftir iauslega athugun, að
senniiegt myndi verðið hafa
verið allt að 40% of hátt. Virð-
ist útreikningur hagstofu-
stjóra liafa staðfest þá tilgátu
í öllum aðalatriðum. Jafnhliða
því, sem verðlag iandbúnaðar-
afurða var þannig ákveðið ger-
samlega út i bláinn, samþylckti
Alþingi með einfaldri þings-
ályktun, að 15—20 milljónum
króna skyldi varið úr ríkissjóði
sem verðuppbætur til bænda.
Samkvæmt . þingsályktuninni
gátu uppbæturnar raunar numið
miklu hærri upphæð, en sú
varð raunin, sem að ofan grein-
ir. Mun óhætt að fullyrða að
aldrei hefir verið gerð jafn gá-
lausleg ákvörðun af hálfu Al-
þingis, þótt oft hafi á skort
nauðsynlega athugun í sam-
bandi við fjárgreiðslur og
styrki úr rikissjóði.
En ekki tjáir að sakast um
orðinn hlut. Hitt er sönnu nær
að athuga lítillega hvað af hon-
um má læra. Liggur þá fyrst í
augum uppi, hversu fráleitt það
er, að fela pólitískum aðila að
ákveða verðlag í landinu á inn-
anlandsframleiðslunni. Þar toga
hinir pólitísku hagsmunir á
móti allri skynsemi og bera
sigur úr bítum, almenningi til
stórfellds tjóns og ríkinu jafn-
framt til margvíslegs skaða.
Verðlagsnefndir þær, sem um
málið fjölluðu, virðast ekkert
liafa liaft til að styðjast við,
annað en brjóstvitið, og ekki
heldur reynt að gera sér noklc-
ura grein fyrir skyldum þeim,
sem á þeim hvildu i baráttunni
við hækkandi vísitölu, ásamt
öllum þeim truflunum, sem
slikri vísitöluhækkun fylgir,
fyrir athafnalifið í landinu.
Togstreila eiginhagsmunanna
er ekki affarasæl leið að heppi-
legu marki. Fyrir þessi glöp
verðlagsnefndanna hefir þjóðin
orðið að fórna miklu fé. Allir
þeir, sem framkvæmdir hafa
liaft með hönduin hafa orðið að
færa sinar fómir, og af þeim
standa nú ýms fyrirtæki á veik-
ari fótum, en unnt var að gera
ráð fyrir í upphaf er til þeirra
var stofnað. Vísitöluhækkunin,
sem fylgdi í kjölfar hinnar
Skýrsla hagstofustjóra
varðandi verðlag
innlendra afurða.
Uppbætur greiddar lír ríkis-
sjóði á óeðlilega liátt verð.
Wf JÁRMÁLARÁÐUNEYTIÐ fór, eins og kunnugt
er, Þorsteini Þorsteinssyni hagstofustjóra að afla
gagna um ákvörðun verðlags á landbúnaðarafurðum
og reikna út, hvert verð landbúnaðarafurða hefði orð-
ið á árunum 1939—42, ef ákveðið hefði verið í sam-
ræmi við grundvöll þann, er landbúnaðarvísitölunefnd
fann. Niðurstöðunnar var getið í blaðinu, en hér birt-
ist skýrsla hagstofustjóra í heild:
Með bréfi ráðuneytisins, dags.
9. okt. þ. á., var mér send þings-
ályktun um öflun gagna varð-
andi ákvörðun verðlags á land-
búnaðarafurðum með fyrirmæl-
um um að láta reikna út það,
sem þingsályktunin segir lil um,
en i þingsályktuninni er skorað
á ríkisstjórnina að hlutast til
um, að reiknað verði út svo
fljótt sem verða má, hvert verð
landbúnaðarafurða og andvirði
þeirra til bænda liafi verið á ár-
unum 1939 til 1942, ef það liefði
verið ákveðið samkvæmt grund-
velli þeim, er nefnd sú fann, sem
skipuð var samkv. 4. gr. laga um
dýrtíðarráðstafanir, nr. 42 frá
14. april 1943.
Samkvæmt þessum fyrir-
mælum hef eg lagt út i að gera
sams konar yfirlit fyrir árin
1939—42 um verð landbúnaðar-
afurða eins og það sem er fyrir
1943 í nefndaráliti landbúnaðar-
visitölunefndar og sendast hér
með niðurstöðurnar. En jafn-
framt vil eg taka það fram, að
það er töluverðum vandlcvæð-
um bundið að gera slík yfirlit
aftur i tímann, ekki sizt i fljótu
bragði. Sumar þær upplýsing-
ar, sem byggja verður á, verður
að taka upp úr gömlum plögg-
um svo sem framtalsskýrslum
undanfarinna ára, sem búið er
að senda fram og aftur milli
umdæmanna og rikisskatta-
nefndar og stundum hefir því
orðið nokkur leit úr og jafnvel
komið fyrir, að ekki liefir hafzt
upp á, þó leitað væri eftir. Af
skýrslum þeim sem liér koma
til greina, gildir þetta þó aðeins
um nokkurn hluta af framtöl-
gífurlegu verðhækkunar á inn-
lendu afurðunum, mun hafa
kostað rikissjóð milljónir króna
og öll atvinnufyrirtæki töluvert
fé i hækkuðum launagreiðsl-
um. Þannig mætti lengi rekja
röskun þá er verðhækkun land-
búnaðarafurðanna hafði í för
með sér sökum kapps og forsjá-
leysis verðlagsnefndanna en auk
þessa leiddi hærra verð í ár af
afurðahækkuninni í fyrra.
Gera verður aðrar og meiri
kröfur til opinberra nefnda,
hverju nafni sem nefnast, en
tiðkazt hefir til þessa, en þó öllu
frekast tiÞnefnda sem falið er
jafn mikið vald og verðlags-
nefndunum. Þær eiga ekki að
starfa fyrir eina stétt manna,
heldur þjóðina í heild. Þær eiga
að kveða upp gerð, sem byggist
á sanngirni í garð allra stétta
og skaðar ekki þjóðina í heild,
miðla málum þannig að að öll-
um sé vel búið, og ekki dreginn
fram hlutur einnar stéttar á
annara kostnað, enda var það í
fullu samræmi við yfirlýsingar
þær, sem þjóðstjórnin gaf í upp-
hafi styrjaldarinnar og voru
sjálfsagðar og eðlilegar. Var
það mikið lánleysi er frá því
ráði var horfið og kapphlaup-
ið um rangfenginn bita og sopa
liófst fyrir alvöru. Drýgst varð
kjötverðlagsnefndin á loka-
sprettinum. Það sannar verðlag-
ið í fyrra, sem leiddi af sér
hærra verð í ár.
unum úr ísafjarðarkaupstað
fyrir árið 1939 sein ekki liefir
tekizt að hafa upp á. En lang-
mestum vandkvæðum er það
þó búndið að fá ábyggilegar
upplýsingar um greitt kaup-
gjald á ári liverju. Nefndin safn-
aði í sumár skýrslum um allt
kaupgjald í einum hreppi í
hverri sýslu á landinu. Slíka
skýrslusöfnun er alveg vonlaust
um að framkvæma fyrir mörg
ár aftur í tírnann. Það sern
fengizt hefir af slilcum skýrslmn
eftir langa mæðu, mundi vera
ákai'Jega varasamt að nota, þar
sem siíkar skýrslur yrðu oftast
fylltar út eftir minni og þvi
margt orðið ónákvæmt og máÞ
um blandað á mörgum árum,
en sumt alveg gleymt. Til þess
samt að geta orðið við hinum
gefnu fyiármælum var það ráð
tekið, að forstöðumaður bú-
reikningaskrifstofu rikisins
sendi út fyrirspurnir til ca. 100
manna í öllum sýslum landsins,
sem hann vissi til, að hefðu
lialdið búreikninga á undan-
förnum árum, og bað þá um að*
senda skýrslu um kaupgreiðsl-
ur sínar fyrir síðasiliðin 5 ár,
fná hausti til hausts, sundurlið-
að á f ama liátt eins og skýrsl-
ur þær um kaupgreiðslur
bænda sem safnað var í sumar
fyrir árið 1942—43. Þar sem
þessir menn hafa haldið bú-
reikninga, eiga þeir að hafa
þessar tölur fyrirliggjandi
skriflega hjá sér, og því ekki
þurfa að hyggja eingöngu á
minni. Þegar komin voru svör
frá tæpum lielmingi þessara
manna, þótti ekki fært að bíða
lengur með að ganga frá þess-
um yfirlitum. Þótti réttara að
tjalda því, sem fengizt liafði í
þessu efni, þótt það að vísu sé
veikur grundvöllur til þess að
byggja á, lieldur en að láta með
öllu farast fyrir að verða við
áskorun Alþingis um að gera
þessi yfirlit nú, áður en þingi
verður slitið. En þótt kaup-
gjaldsskýrslur þær, sem byggt
liefir verið á, séu of fáar til þess
að örugglega megi á þeim
byggja, þá er það samt nokkur
bót í máli, að útkoman úr þeim
fyrir árið 1942—43 kemur vel
heim við niðurstöður kaup-
greiðsluskýrslnanna, sem safn-
að var í sumar. Munar aðeins
um 3%, sem þessar skýrslur
eru hærri. Bendir þetta til þess
að úrval það, sem hér er um að
ræða, sé ekki mjög frábrugðið
hinu stærra úrvali, er notað var
í sumar. Þegar búið var að
finna kaupgreiðsluhlutföllin
milli liinna einstöku ára í úr-
vali þessu, þá voru þessi hlut-
föll notuð til þess að finna
kaupgreiðsluuppliæð livers árs
miðað við upphæðina sam-
kvæmt skýrsluin í sumar.
Að þvi er snertir útreikning-
inn á afurðaverðinu livert ár,
eftir að vísitalan er fundin, skal
það tekið fram, að fyrst er á-
kveðin uppliæð fyrir ull og
gærur. Hefir það verið gert á
þann hátt, að reiknað hefir ver-
ið með útflutningsverðinu i
verzlunarskýrslunum næsta ár
á undan. Þó er ekki reiknað
með ahnanaksárinu, því að gert
er ráð fyrir, að afurðaverðið sé
ákveðið að sumrinu og þá m’ð-
að við meðal útflutningsverð á
gærum og ull fyrra misseri
þess sama árs og síðara misseri
næsta órs á undan. Þessar töl-
ur komu ekki heim við það
verð, sem bændur hafa raun-
verulega fengið fyrir gærurn-
ar og ullina, því að sala á þess-
mu útflutningsvörum hefir
stundum dregizt allt að því i
tvö ár. Hefir þá venjulega feng-
izt liærra verð fyrir þær lieldur
en ef þær hefðu verið seldar
strax, en hins vegar hefir þá
fallið á kostnaður vegna
geymslunnar og greiðsla ekki
farið fram fyrr en eftir að verð-
lag hafði hækkað verulega.
Svo sem segir í áliti landbún
aðarvísitölunefndar, lagði hún
að mestu til grundvallar fyrir
útreikningum sínum meðalhú-
reikningabú fyrir árin 1936—
40. Bú þetta er nokkuð stærri
heldur en meðallandsbúið, þeg-
ar miðað er við skepnufjölda á
sama tíma samkvæmt liag-
skýrslum, en dregið fná 13%
fyrir því sem kaupstaðabúar
og verkamenn í sveit liafa af
búfé. Eftirfarandi tölur sýna
mismuninn á meðalbúreikn-
ingabúi og meðallandsbúi sam-
kvæmt framansögðu.
Sauðfé .......... 87
Nautgripir, alls . . 7.2
Þar af kýr....... 5.2
Hross alls ...... 8
83
5.1
3.7
6.8
verið
kjöt-
Eftir að gerðar höfðu
lítilsháttar breytingar á
og ullarmagni búreikningabús-
ins, var gert ráð fyrir, að afurð-
ir þess væru þeim mun meiri
heldur en meðallandsbúsins,
sem það er stærra lieldur en
það, og einnig að tilkostnaður
væri í svipuðum hlutföllum, svo
að einingarverð afurðanna yrði
jafnt.
1 áliti vísitölunefndar voru
slátur og mör af sauðfé og naut-
gripum reiknað með kjöti. Y»r
kindaslátur með mör talið Hl
jafns við 2 kg. af kjöti, en na*t-
gripaslátur við 10 kg. Af þessari
ástæðu hækkaði sauðakjötið wt
140 kg. en nautakjötið um lt
kg-
Svo sem segir i áliti vísitölu-
nefndar, er kaup bóndans mið-
að við tekjur verkamanna, sjé-
manna og iðnaðarmanna, sem
vinna hjá öðrum i Reykjavík,
kaupstöðum og öðrum kaup-
túnum með yfir 300 ibúa. Var
það tekið eftir skattaframtöl-
um i úrvali, svo sem frá er skýrt
í nefndarálitinu, og hefir það
verið tekið á sama hátt fyrir
undanfarin ár, sama úrval not-
að i Reykjavík og sömu staðir
utan Reykjavíkur. Utan Reykja-
víkur hafa allir verið teknir í
einu lagi, verkamenn, sjómemt
og iðnaðarmenn i annarra þjón-
ustu, enda ekki skýr takmörk
milli þessara stétta, og grípat
þær víða liver inn í aðra og
blandast saman, þannig að
menn stunda þessi störf jöfnima
höndum eða einn tima árwns
þetlta og annan hitt. Tekjur
þær, sem hér hafa verið leknar
til meðferðar, eru tekjur þær,
sem menn hafa liaft fyrir vinnu
sína, en ekki tekjur af eig«,
enda eignartekjur hóndans ekki
taldar í þessum lið. Þó voru talá-
ar í Reykjavík nettótekjur sam-
kvæmt framtölunum fyrir
1942. Var það vegna þess, að sá
upptalning var gerð óður e»
nefndin liafði fyllilega ákveðif
hvernig samanburðurinn skyldi
gerður, en gert hefir verið rá#
fyrir að eignartekjur þær, sent
kynnu að vera meðtaldar
mundu ekki gera meira en veg*
á móti þeim tekjum, sem ekW
eru teknar með vegna frádrátt-
ar á iðgjöldum til trygginga e.
fl. Síðan hefir verið rannsakati
í þessu sama úrvali, hverjar
tekjurnar hefðu orðið, ef drega-
ar hefðu verið frá eignartekjur,
en bætt við í staðinn því,
Scrutator:
TZjoudAix cJlmjwjnwjys
j
Bækur.
Hið árlega bókaflóö er yfir dun-
iS og hefir staöiS undanfarna
fjörutíu daga og fjörutíu nætur.
Og enn opnast flóíSgáttir prent-
smiSjanna og bækurnar streyma
fram, ryðjast fram á jólamarkatSinn
hver sem betar getur, nema þær
sem minnst mega sin. Þær verða
eftir í prenti eða bandi og koma
síðan „af sérstökum ástæöum" ekki
út fyrr en eftir jól. ÞatS leiðir aö
minnsta kosti af sjálfu sér aö þessu
sinni, aS allt kemst ekki út á rétt-
um tíma, meS því að inflúenzan
hefir tafið prentiðjuna eigi síður en
aðra starfsemi. Margir gera sér títt
um bókagerð Islendinga, og er svo
að skilja á þessum vangaveltum,
að hér sé einhver vá fyrir dyrum.
Sannleikurinn er sá, að það er sízt
of mikið út gefiS af bókum, miðað
við eftirspurnina. Því aS þaS leiSir
af sjálfu sér, aS enginn myndi
liætta fé sínu í slíkan atvinnu-
rekstur, ef hann væri ekki arSbær.
Hitt er meira vandamál, að eftir-
spurn eftir bókum er'meiri en svo,
aS framleiSslan geti haft viS, og
er í því bersýnilega falin talsverS
hætta gagnvart vöruvöndun. Þó er
mesta furSa, hversu prentun er yf-
irleitt góS á bókunum, en þaS dylst
oft, þegar fljótt er á litiS, vegna
þess hversu bókbandiS er óvand-'-
aS. ÁstæSan er sennilega sú, aS
prentsmiSjur hafa aflaS sér nýrra
og afkastamikilla tækja, en bók-
bandsstofur hafa yfirleitt ekki get-
aS fylgzt meS.
Prentvillur.
Einhver leiSasti ágalli íslenzkra
bóka eru prentvillurnar, sem eru
algengari í íslenzkúm bókum en
í bókum nokkurrar annarar þjóS-
ar, sem kallast vill menningarþjóS.
Enskur forleggjari sagSi mér í
fyrra, aS þaS þætti slæmur frá-
gangur á bók, ef ein prentvilla
væri á hverjum 200 blaSsíSum. 1
hverri blaSsíSu munu vera um
1500—2000 bókstafir, lestrarmerki
og bil, og ættu þvi meSalmöguleik-
ar á prentvillum aS vera 1 ^oo.ooo
eSa 1:40o.ooo. Býst eg viS aS hér
á landi myndi slikt vera taliS nálg-
ast prentvillulausa bók. En allir,
sem eitthvaS hafa aS ráSi lesiS er-
lendar bækur, kannast viS þaS, aS
þaS kemur varla fyrir, aS í þeim
sjáist prentvillur. Á þetta aS
nokkru leyti viS um erlend dagblöS
einnig, og skal eg ekki biSjast und-
an gagnrýni á hendur okkur blaSa-
mönnum, þótt óliku sé saman jafn-
aS, þegar tillit er tekiS til þess,
hversu nauman tíma viS höfum til
aS vanda prófarkir. Af þeim fáu
bókum, sem skolaS hefir á fjörur
mínar á þessu flóSi og eg hef lesiS,
er ekki nema ein, sem athygli mína
vakti fyrir fáar prentvillur, en þaS
er „Blítt lætur veröldin" eftir
Hagalín. Er frágangur á henni ó-
venjúlega góSur og smekklegur frá
hendi prentsmiSju og prófarkales-
ara, því aS eg rakst ekki á meira
en 4—5 prentvillur á meir en 200
blaSsíSum. En íslenzkar bækur hef
eg lesiö, þar sem tæplega var um
minna aS ræSa en 1—2 villur á
blaðsíSu, og er þar margur ófagur
fénaSur.
Stafsetning.
Líklega rífast engir menn meir
um stafsetningu en Islendingar, og
veröur liklega seint fundin sú, er
öllum hentar. En á tiltölulega
skömmum tíma hefir veriS skipt
oft um kerfi, og þaS svo, aS sumir
þeirra, sem mest skrifa nú, hafa
lært 3 stafsetningarkerfi. Árangur-
inn hefir ekki látiS á sér standa.
Fæst rit, sem út eru gefin, komast
nálægt því aS hafa samræmda staf-
setningu, hvað þá hina „einu
réttu“, löggilta kerfiS. En eg hef
lesiS í „Gömlum glæöum" frú GuS-
bjargar á Broddanesi mér til mik-
illar ánægju. ÞaS er ekki nóg meS
aS Helga Hjörvar hafi tekizt aS
sneiSa mjög vel hjá prentvillum,
heldur er stafsetning hans hárrétt,
svo langt sem hún nær. En eins
og kunnugt er, telur Helgi sig
andvígan löggiltu stafsetningunni
og hegSar sér í samræmi viS þaS.
Arangurinn er stafsetning, sem er
gamall kunningi. Sá, sem þetta rit-
ar, hefir lært hana, meSal annara
kerfa tveggja, og myndi sennilega
beita henni enn, ef hann heföi ekki
þurft aS beygja sig undir kerfi
þaö, sem þetta blaS notar. Hver
maSur er aS sjálfsögSu frjáls aS
því, hvaSa stafsetningu hann ritar,
en hann verSur lika aS standa viS
þaö. En því miður vill oft brenna
viö, aö menn noti þær margar í
belg og biðu, og ósjaldan eru sömtt
orSin stafsett meS ólikum hætti á
mismunandi stöSum í sörnu bók.
Að búa til prentunar.
Mér virSist íslenzkir útgefendur
ekki hafa komiS auga á þaS, sem
allir erlendir starfsbræSur þeirra
hafa vitaS frá öndverSu, aS hver
einasta bókaútgáfa, sem nokkra
virSingu ber fyrir sjálfri sér og
ti.l nokkurrar ætlast af öörum,
verSur aS hafa í þjónustu sinni
málfróðan mann, sem getur búiS
handrit í hendur prenturum, svo
aS i lagi sé. Hitt leiSir af sjálfu sér,
aS útgáfan þarf einnig aS hafa fast-
ráöinn prófarkalesara, því aS fá-
nýtt er aS reiöa sig á höfundana
sjálfa. Þeim er ekki treystandi til
aS lesa meir en eina pr’óförk, því
aS þeim er öSrum mönnum hætt-
ara viS aS láta sér sjást yfir prent-
villur, af því aS efniS kemur þeim
svo kunnuglega fyrir sjónir.
Hvert í þreifandi....
Eg talaSi viS mann um daginn.
Hann var nýkominn norSan úr
Dimmuborgum. Einhvernveginn
fannst honum hann kannast ákaf-.
lega vel viS sig hér í borginni.
Hann lét þaS aS minnsta bosti í
ljós viS
yöar einlægan
ísak ísax
dimmalimm.
Aðal jóla-
Jólabók
ungu stúlknanna.