Vísir - 06.03.1944, Blaðsíða 5

VÍSIR
Mánudaginn 6. marz 1944.
Bæða f|ármálaráðherra 3. marz:
YFIRLET UM AFKOMU RÍKISSJÓÐS 1943.
XJér fer á eftir ræða sú,
sem Björn Ólafsson
fjármálaráðherra flutti á
þintíi síðastliðinn föstudag.
Þingstörfum verður nú brátt
lokið og þingi frestað, án þess
að umræður fari fram um fjár-
lög eins og tíðkazt liefir. Munu
þær umræður að líkindum eklci
verða teknar upp fyrr en á
baustþingi. Af þessum sökum
liefi eg talið mér skylt að gefa
Alþingi sérstakt yfirlit utau
dagskrár um afkomu rikissjóðs
á síðasta ári, svo að þingmenn
geti glöggvað sig á livernig f jár-
málum ríkisins er nú liáttað.
Eins og hráðabirgðaskýrsla sú
her með sér, sem lögð er hér
fram á þinginu í dag, hefir af-
koma ríkisins verið sæmileg á
síðasta ári, þar sem tekjuafgang-
ur er talinn 16.409 þús. Þær
tölur, sem hér eru birtar, eru
settar fram með fyrirvara um
að þær geti breytzt að einhverju
leyti, þegar gengið er til fulln-
ustu frá ríkisreikningi.
Eg skal þá gera grein fyrir
einstökum liðum á hráðahirgða-
yfirliti um tekjur og gjöld ríkis-
sjóðs, eftir því sem ástæða þyk-
ir til.
Tekjur.
Tekjurnar á árinu hafa orðið
samtals 109.542 þús. kr., og er
það 43.790 þús. hærra en áætlað
var í fjárlögum. Hér er að vísu
verðlækkunarskattur tekinn
með, en fyrir honum var ekki
ráð gert í tekjuáætlun fjárlag-
anna. Þetta eru mestu tekjur,
sem íslenzka ríkið hefir haft á
einu ári. Til samanhurðar má
geta þess, að tekjurnar þrjú ár
næst á undan voru sem hér
segir:
1942 ......... 86.736.000 kr.
1941 ......... 50.382.000 —
1940 .......T. 27.311.000 —
Um einstaka tekjuliði er þetta
að segja:
1. Tekju-, eignar- og stríðs-
gróðaskattur voru áætlaðir 23
millj. kr. samtals, en þeir verða
28.181 þús., eða 5.181 þús. um-
fram áætlun. Undanfarin 3 ár
námu þessir skattar:
1942 ......... 20.470.000 kr.
1941 ......... 10.804.000 —
1940 .......... 2.625.000 —
2. Tollar hafa farið mikið
fram úr áætlun. Vörumagnstoll-
ur var áætlaður 6 millj., en varð
8.949 þús. Verðtollurinn var á-
ætlaður 21.500 þús., en varð
33.871 þús. Umframtekjur á
þessum tveim liðum eru samtals
15.320 þús. Undanfarin þrjú ár
voru þessir tollar svo sem hér
segir:
sem gerð var á stjórnarráðshús-
inu í sambandi við herhergja-
skipun og hftalögn. Gert er ráð
fyrir að, þessi fjárhæð lækki
eitthvað, vegna endurfærslu á
aðra liði.
Til Hagstofunnar hefir verið
greitt 54 þús. kr. og til utanrík-
isþjónustunnar 90 þús. kr. um-
fram áætlun.
11. gr. Dómgæzla
og lögreglustjórn.
Skrifstofukostnaður tollstjóra,
lögmanns og sakadómara hefir
farið 300 þús. kr. fram úr áætl-
un. — Skiptist það þannig á
embættin:
Lögreglustjóri ..... 126.000
Tollstjóri.......... 101.000
Sakadómari .......... 37.000
Lögmaður ............ 36.000
Toll- og löggæzla 80 þús. Saka-
og lögreglumál 70 þús. Löggild-
ingarstofan 39 þús. kr.— Stærsti
liðurinn á þessari grein er land-
helgisgæzlan. 1 fjárlögum er á-
ætlað 1250 þús., en liðurinn hef-
ir farið 1800 þús. fram úr á-
ætlun.
Vegna Skattstofu Reykjavík-
ur og skattanefnda eru umfram-
greiðslur 248 þús. kr.
I þessum lið hefir hurðargjald
og símakostnaður orðið 58 þús.
kr. undir áætlun.
13. gr. Samgöngumál.
Umframgreiðslur eru á vega-
málum og strandferðum ríkis-
sjóðs.
Til viðhalds og endurbóta
þjóðvega liefir af liálfu ríkis1
sjóðs verið varið samtals á ár-
inu 5.100 þús. kr. En herstjórn-
in hefir lagt fram aðra eins
fjárliæð til viðhalds veganna,
svo að raunverulega hefir til við-
haldsins verið varið yfir 10
millj. kr. Viðhaldið hefir farið
1800 þús. kr. fram úr áætlun
f járlaganna. Til nýrra akvega 60
þús. kr. og til hrúargerða 98 þús.
kr. Samtals eru umframgreiðsl-
ur á vegamálum taldar 2.041
þús., á móti 4.224 þús. árið áður.
Samkvæmt loforði, sem gefið
var í sambandi við afgreiðslu
f járlaganna fyrir 1943, hefir það
fé, sem veitt var en ekki not-
að, verið lagt til liliðar og geymt
og skiptist það svo sem hér
segir:
1. Til nýrra akvega 1.222.000
2. Til þjóðvega af
benzínskatti ..... 214.000
3. Til brúargerða .. . 694.000
Samtals kr. 2.130.000
Þetta er samkvæmt uppgjöf
vegamálas t j óra.
Kostnaður við strandferðir
hefir farið 1.818 þús. kr. fram úr
áætlun. Þessi umframgreiðsla er
nokkuð minni en árið áður, en
þá var hún 2.672 þús. kr. Þótt
ekki sé þess að vænta, að sti’and-
ferðirnar séu reknar hallalaust
eins og sakir standa, þá lítur rík-
isstjórnin svo á, að ekki sé fært
að reka þær með svo, miklum
halla, sem verið hefir undanfar-
ið og hefir því gert ráðstafanir
til að reksturafkoman megi
breytast eitthvað til hatnaðar.
14. gr. Kirkju- og kennslumál.
Fjárhæðin er samtals 422 þús.
Af því hefir verið greitt til jHá-
skólans 127 þús. kr. Aðrir æðri
skólar 103 þús. kr. Barnaskólar
80 þús. og húsmæðrafræðsla
samkvæmt lögúm 112 þús.
16. gr. Til verklegra
fyrirtækja.
Stærsti liðurinn á þessari grein
er mæðiveikisvarnirnar, sem fer
650 þús. kr. fram úr áætlun.
Svo er jarðabótastyrkurinn 90
þús. og nokkrir smærri liðir.
Nokkrir smáliðir á þessari grein
eru undir áætlun. Af fjárveit-
ingunni 500 þús. til framleiðslu-
hóta og atvinnuaukningar liefir
verið notað 50 þús. og verður
væntanlega notað 50 þús. í við-
hót.
17. gr. Almenn
styrktarstarfsemi.
Það er: Alþýðutryggingar 590
þús. kr., sem stafar aðallega af
almennri iðgjaldahækkun
sjúkrasamlaga, meðlimafjölgun
og hækkunar á framlagi ríkis-
sjóðs samkvæmt lagabreyting-
um gerðum á árinu.
Til nauðstaddra íslendinga
erlendis 10 þús. og sumardvalar
harna 32 þús. kr.
Berklavarnirnar liafa kostað
155 þús. minna en áætlað var.
19. gr. Óviss útgjöld.
Verðlagsupphótin hefir orðið
mikið hærri en gerl var ráð fyr-
ir og nemur það 1.955 þús. Eins
og kunnugt er, voru fjárlögin
byggð á vísitölu 250, en meðal-
vísitala ársins var 256, auk þess
var verðlagsupphótjn i fjárlög-
unum lauslega áætluð og hefir
að sumu leyti reynzt liærri en
gert var ráð fyrir.
Aðrar helztu greiðslur, sem
komið hafa á þessa grein, má
telja: Nefndarkostnaður 188
þús. kr. Starfandi hefir verið
fjöldi nefnda (yfir 50 að tölu)
um ýms málefni. Mörg þessara
nefndarstarfa hafa orðið æði
dýr. Vilja menn oft fá mikið
fé fyrir lítið starf. Er mikil
nauðsyn að settar væri fastar
reglur um slíkar greiðslur og
nefndunum fækkað, Ennfremur
má telja: Gengistap á erlendri
vixilskuld 239 þús. kr., máls-
kostnaður og skaðahætur 102
þús. og yfirfærslukostnaður 55
þús. og ýmsir smærri liðir.
22. gr. Heimildir handa
ríkisstjórninni.
Þær heimildir, sem notaðar
liafa verið á árinu nema samtals
308 þús., auk greiðslu vegna
sjómannaskóla 500 þús. Þessir
Iiðir eru helztir: Byggingar-
styrkur til Gagnfræðaskólans i
Reykjavik 50 þús. Til sauðfjár-
ræktarbús 50 þús. Styrkur til
hátakaupa lianda útgerðar-
mönnum, sem misst hafa skip
sín, 126 þús. Byggingarstyrkur
listamanna 68 þús.
Sérstök lög.
Hér er um óvenjulega háa
fjárhæð að ræða, 19.7 millj.,
sem greidd er samkvæmt sér-
stökum lögum, alveg utan við
sjálf fjárlögin. Stærstu liðirnir
eru þessir:
Til verðlækk. á kjöti 7.000.000
Til verðlækk. á mjólk 2.780.000
Til hafnabótasjóðs 3.000.000
Til alþýðutrygginga 3.000.000
Til fiskveiðasjóðs 2.000.000
Sumir þessara liða hafa ekki
verið greiddir ennþá og eru tald-
ir með „geymdu fé“ hjá ríkis-
sjóði.
1940 .................................... 5.497.000
1941 ..................................... 5.129.000
1942 .................................... 2.249.000
1943 .................................... 16.409.000
—----------- 29.284.000
Við þetta bætast sérstakar sjóðmyndanir, sem
færðar hafa verið út af rekstursreikningi........ 24.375.000
53.659.000'
Tekjuafgangur þessi kemur fram i aðaldráttum á þenna hátt:
1. Raforkusjóður .................... 10.000.000
2. Framkvæmdasjóður .................. 11.375.000
3. Hafnarhótasjóður ................... 3.000.000
---------- 24.375.000
4. Afborganir lána .............................. 8.149.000
5. Eignaaukning ríkisstofnana og aukið rekstrSrfé
þeirra ....................................... 15.598.000
6. Aðrar eignir.................................. 5.206.000
7. Aukning sjóðs og innstæða í hanka ........... 15.790.000
8. Frá þessu dregst geymt fé etc. ............ 15.459.000
Vörumagnstollur ...........
Verðtollur ................
Sést á þessu, að verðtollurinn,
sem er slærstur einstakur tekju-
liður fjárlaganna, hefir lækkað
frá árinu áður um 5.292 þús.
Lækkun þessi stafar af því, að
minna var flutt inn af ýmsum
hátolluðum vörum, vegna þess
að erfiðleikar hafa farið vax-
andi á því að fá slíkar vörur,
svo sem vefnaðarvörur, og að
dregið hefir verið úr innflutn-
ingi ónauðsynlegs varnings,
vegna skorts á farkosti.
Verður ekki annað séð, en að
tekjur af verðtolli muni lialda
áfram að lækka á þessu ári, og
kem eg að því síðai’.
Hinsvegar stendur vöru-
magnstollurinn í stað, enda er
þessi tollur miklu traustari
lekjuliður en verðtollurinn.
3. Verðlækkunarskatturinn,
sem reyndist 6.281 þús., í stað
7 millj., eins og gert var ráð
fyrir þegar liann var settur á,
liefir verið talinn í tekjum um-
fram fjárlög. Fjárlögin gera
ekki ráð fyrir þessum skatti og
honum er ætlað að hera sér-
stök útgjöld, sem fjárlögin gei’a
heldur eklti ráð fyrir, og þvi
ekki rétt að telja þann skalt í
umframtekjum. Eins og lcunn-
ugt er, var skattinum ætlað að
standa undir útgjöldum samkv.
lögum nr. 42 1943, tun dýrtíðar-
ráðstafanir. Utgjöld samkvæmt
þessum lögum eru samtals um
kr. 9.075 þús. og skortir því
2.800 þús. kr. á að skatturinn
slandi undir útgjöldunum.
4. Ríkisstofnanir eru nú stór
liður í tekjum rikissjóðs. Er að
vísu aðallega um tvær stofnanir
að ræða, $em verulegar tekjur
gefa, Áfengisverzlunina og Tó-
hakseinkasöluna. í fjárlögúm er
áællað að tekjur af ríkisstofnun-
uin verði 7.761 þús., en tekjurn-
ar urðu samtals 22.006 þús., eða
14.245 þús. umfram áætlun.
Tekjur Áfengisverzlunarinn-
ar eru 16.250 þús., eða 12.750
þús. kr. umfram áætlun. Verð
á áfengi var liækkað í miðjum
septemhermánuði um 50% og
stafar hinn mikli hagnaður
verzlunarinnar að sjálfsögðu að
verulegu leyti af því. Sama er
að segja um Tóhakseinkasöluna,
sem skilar um einni milljón um-
fram áætlun. Verð á tóhaksvör-
1942 1941 1940
9.420.000 6.995.000 6.310.000
39.384.000 16.699.000 6.422.000
uin vár hækkað í septemher. —
Aðrar stofnanir, sem skila
hagnaði umfram áætlun, eru:
Ríkisútvarpið og viðtækjaverzl-
unin 904 þús. kr., Ríkisprent-
smiðjan 250 þús. Hinvsegar eru
tekjur af Landssímanum 738
þús. kr. minni en áætlað er.
Þá eru ótaldir nokkrir smærri
tekjuliðir, sem fara fram úr á-
ætlun, og eru þessir helztir:
Stimpilgjald.........,641.000
Innlendar tollvörur .. 372.000
Erfðafjárskattur .... 193.000
Bifreiðaskattur ..... 178.000
Veitingaskattur....... 105.000
Aukatekjur ........... 82.000
Nokkrir smáliðir hafa ekki
náð þeim tekjum, sem gert er
ráð fyrir í f járlögum. Er sá halli
samtals rúmlega hálf millj. kr.
Er stærsti liðurinn fasteigna-
skattur og vantar þar 224 þús.
kr. upp í áætlun.
Að öðru leyti vísast til heild-
arskýrslu um tekjur ríkissjóðs.
Gjöldin,
Eg skal þá í stuttu máli gera
grein fyrir helztu umfram-
greiðslum, sem orðið hafa á síð-
asta ári á ýmsum greinum fjár-
laganna.
9. gr. Alþingiskostnaður og
yfirskoðun ríkisreiknings.
Þessi liður hefir farið 300 þús.
fram úr áætlun. Sá kostnaður,
sem ^ærður er á árð 1943, nem-
ur kr. 854 þús. og er fyrir þing-
störf 15. til 21. apríl og 1. sept.
lil 17. des., eða alls 115 daga.
Kostnaður á dag verður ca. kr.
7426.00.
Árið áður var kostnaður við
þinghaldið talinn 1478 þús. kr.
og var það fyrir þingstörf í
182 daga á því ári og 105 daga
fyrri hluta ársins 1943, eða alls
287 daga. Kostnaður á dag verð-
ui’ ca. kr. 5150.00. Þegar tekið er
tillit til meðalvísitölu hvort ár-
ið verður dagkostnaður nokkru
bærri á árinu 1943.
10. gr. Ríkisstjórnin.
. Koslnaður stjórnarráðsinslief-
ir farið 200 þús. kr. fram úr
áætlun. Er hér um að ræða
hækkun á ýmsum kostnaði. í
þessu er og innifalin breyting,
15. gr. Vísindi,
bókmenntir og listir.
Fjárhæðin á þessum lið er að-
eins 47 þús. og skiptist: Opinber
söfn 30 þús., skáld og listamenn
17 þús. kr.
Þingsályktanir.
Úthorgað 580 þús. kr. Hér er
aðallega um að ræða verðupp-
hætur er nema 500 þús. kr. á
síldar- og fiskimjöli sem selt
var innanlands af framleiðslu
ársins 1942. Á síðasta ári tók
ríkissjóður ekki þátt í verðlækk-
un á þessum vörum.
Væntanleg’
fjáraukalög.
Fjárhæðin er samtals 590 þús.
kr. Helztu greiðslurnar eru: Til
loftvarna 215 þús. kr., viðgerð
á menntaskólanum, Akureyri
80 þús., Reykjavík 37 þús., við-
gerð á safnahúáinu 80 þús.,
t*ryggjugerð í Iveflavík 30 þús.,
prestseturshús í Reykjavík 30
þús. og nokkurir smærri liðir.
Þegar frá eru dregnar þær
fjárhæðir sem greiddar eru
samkvæmt sérstökum lieimild-
um, lögum eða þingsályktunum,
þá verður eftir 11.2 millj., sem
eru hinar raunverulegu um-
framgreiðslur, greiðslur sem
fara fram úr heimildum fjár-
laganna. Af þessari fjárhæð eru
rúmar 8 millj. á 4 greinum fjár-
laganna, á þeim liðum sem oft-
ast fara fram úr áætlun, en þeir
eru landhelgisgæzla, strandferð-
ir og vegamál, en í þetta sinn
hætist við verðlagsuppbót, eins
og áður er frá skýrt. Allt eru
þetta útgjöld, sem erfitt er að
lialda í skefjum samkvæmt
áætlun.
Eignabreytingar.
Eg skal þá gera grein fyrir
greiðsluyfirliti ársins er sýnir
eignabreytingar þær, sem orðið
liafa. (Sjá yfirlit).
Af þessu sést að afborganir
lána liafa orðið 3.919.000 þús.,
en af því eru dönsk lán 673 þús.,
sem ekki hefir verið hægt að
koma til réttra aðila og stendur
því inni hjá ríkissjóði. Til
greiðslu á lausaskuldum sem
þannig liafa safnazt, liafa verið
keypt dönsk skuldahréf fyrir
1.577.000 þús. kr. sem geymd
verða fju-st um sinn.
Ríkisskuldirnar.
Skuldir rikisins 31. des. 1942
eru taldar að vera 51.012.000
þús. Samkvæmt bráðabirgða-
yfirliti 31. des. 1943 eru skuld-
irnar 63.733.000 þús., eða
Af þessu yfirliti er ljóst, að
nokkuð hefir verið lagt til hlið-
ar af þeim miklu tekjum sem
ríkissjóði liafa fallið í skaut á
undanförnum ófriðarárum. Af
þvi sem sparazt hefir og lagt í
í sérstaka sjóði og til er í hand-
bæru fé er sem hér segir:
Áður greindir sjóðir 24.375.000
Til alþýðutrygginga
(lijá rikissjóði) 3.000.000
Varasjóðsaukning
i’íkisstofnana 5.000.000
12.721.000 þús. hærri. Þetta
stafar eingöngu af því að geymt
fé, sem ríkissjóður er talinn
skulda, er nú 15 millj. kr. hærra.
Lán hafa einnig verið tekin á
árinu. Hinsvegar hefir verið
greitt lán í Ameríku um
1.680.000 þús. kr. og venjuleg-
ar afborganir af hrezkum og
innlendum lánum. Afborganir
og vextir af lánum i Danmörku
liefir ekki verið mögulegt að
greiða og hafa þessar fjár-
hæðir verið settar á „lausaskuld-
ir-‘ og er að sjálfsögðu gert ráð
fyrir að greiða þær strax og þess
er kostur.
Eg skal geta þess að þótt
skuldir ríkisins séu nú taldar 63
millj. kr„ þá þarf rikissjóður
ekki að hera alla þá fjárhæð.
Bankarnir og síldarverksmiðj-
urnar skulda af þessu 7.794.000
þús. kr. Bankavaxtabréf standa
undir 7.696.000 þús. kr. Þegar
svo frá er dregið hið geymda
fé, se mríkissjóður liefir liand-
bært, er hin raunverulega skuld
sem ríkissjóður verður nú að
bera 31.272.000 þús. kr.
Getur það varla talizt þungur
haggi eins og nú standa sakir
og þótt minna hafi verið lagt
til hliðar en skyldi af tekjum
ófriðaráranna, þá eru þó nú til
sjóðir í sérstökum reikningum
er nema tugum millj. á móti
áður greindri skuld ríkisins. «—
Kem eg að því síðar.
Geymt fé.
Ríkissjóði er undir þessum lið
talið til skuldar ýmsar væntan-
legar greiðslur sem koma til út-
horgunar bráðlega. Þessar eru
lielztar:
Stríðsgróðaskattur 5.439.000
Hafnarbótasjóður 3.000.00Ö
Alþýðutryggingar 3.000.000
Ctflutningsgjald 1.046.000
Skemmtanaskattur 1.242.000
Fiskimálasjóðsgjald 930.000
Eignaaukning ríkisins.
Reksturshagnaður ríkissjóðs
fjögur siðustu ár er samtals
29.284.000 þús. er sundurliðast
þannig:
kr. 53.659.000
Sjóðsaukning
ríkisstofnana.
Þremur rikisstofnununt hefir
verið leyft að auka varasjóði
sína á árinu með því að leggja
fé til hliðar vegna væntanlegra
liúsbygginga. Áfengisverzlunin
leggur 750 þús. kr. í húsbygg-
ingu og áhaldasjóð og er liann
nú 1250 þús. kr. Tóbakseinka-
salan leggur nú í fyrsta sinn til
hliðar 500 þús. kr. í sama skyni.
Ennfremur ríkisútvarpið 500
þús. kr. öllum þessum stofnun-