Vísir - 28.03.1945, Blaðsíða 2

VIS IR
Kvöldvaka Vestui-Íslendínganna
á laugaidagskvöldið.
IJndiir hafa gerzt. Forráða-
w niennCtvarpsins hafa ver-
ið lostnir „brain \vave“, —
einhver þeirra, eða ef til vill
er það hinn íslenzki lilaða-
maður og fréttaritari Dt-
varpsins vestan hafs, sem
þetta leiftur er kennt við, sem
orðið hefir fyrir leiftrinu og
gerzt einskonar eldingarleið-
ari með þeim ágæta árangri,
sem útvárpshlustendum er
kunnur. Þrumur og eldingar
eru tíð fyrirbrigði vestur þar,
sem hann dvelur.
Ekki er hætt við að mis-
skiljist tilgangurinn með
þessum línum, j)ó að upphaf-
ið yrði svona í laginu. Því að
eg er einn j)eirra mörgu
hlustenda, sem liril'nir eru af
þeirri ágætu nýbreytni i dag-
skrá Útvarpsins, að lofa okk-
ur að hevra til hræðra okk-
ar og systra vestan hafs. En
það, sem eg vildi sagt hafa,
er aðeins það, sem ölíum út-,
varpshlustendum liggur á
vörum: Það er oftast svo
langt á milli þess, sem þess-
um „brain \vaves“ slær niður
í stórhýsið við Thorvaldsens-
stræti. Dagskráin er yfirleitt
svo einhliða og bendir oft til
þess, að annaðhvort séu
menniínir, sem semja hana,
ekki ýkja hugmyndaríkir,
eða þá, — og því vil eg ekki
trúa, — að stundum sé kast-
að höndunum til þéirrav
„kompositionar“.
En þessi nýi dagskrárliður,
plöturnar, sem fréttaritarinn
sendir Otvarpinu vestan um
liaf, er athyglisverður fyrir
margra hluta sakii', og raun-
ar miklu merkilegri og þýð-
ingarmeiri en almenningur
gerir sér ljóst. Þó þykist eg
vera viss um ])að, að jafnvel
þó að fjöldi fólks átti sig ekki
á því strax, hversu þýðing-
armikill J)essi þáttur Ct-
varpsins er að verða og getur
oi'ðið til þess að treysta betur
en nokkurntíma hefði getað
orðið með öðrúm hætti
fi'ændsemis- og vináttubönd
vor Heima-lslendinga við
Vestur-Islendingana, auka
réttan skilning vorn á þeim
og þeirx-a athöfnum, — þá sé
þegar svo komið, að fjöldi
Idustenda telur þennan lið í
dagskrá Dtvarpsins eitt hið
allra ánægjulegasta skemmti-
og fróðleiksati’iði, sem Dt-
varpið hefir flutt, og það
mætti segja mér það, að þetta
yrði líka vinsælasti liður Dt-
varps-dagskrárinnar, ef vel
er á lialdið. Þetta er á til-
raunastigi enn, en lnigmynd-
in hefir þroskast furðu fljótt
í framkvæmdinni.
Af því, sem eg hcfi heyrt til
þessa af þessu efni, tel
eg merkasta „kvöldvöku“
Vestur-Islendinganna í gær-
kveldi (laugai'd.) Mér þykir
ekki ósennilegt, að ýmsir séu
mér sammála um jxað, þeirra
sem á hlýðar að þetta hafi
verið einhver hin allra á-
nægjulegasta kvöldvaka Ct-
varpsins, svo að ekki sé tekið
dýpra i árinni. Ekki aðeins að
sjálfu efninu til, heldur, og
máske ekki síður fyrir stemn-
inguna, sem skapaðist svo að
segja jíegar í upphafi atrið-
anna, eða þegar gamli mað-
urinn, hann Gunnar Björns-
son, ritstjóri, frá Minneota,
tók til máls. Mér var sem eg
sæi hinn svipmikla og ein-
beitta öldung, í ræðustólnum.
Og mér fannst eg heyi-a
hjarta lians slá, jægar Iiann
yar að bera fram árnaðar-
óskir sínar Islandi til handa.
Að minnsta kosti þúrfti ekki
mikið l’yrh' því að hafa að
finna, að oi'ðin hrutu honum
af vörum sem neistar af
innri, eldlieiti'i glóð. Gunnar
hefir verið bardagamaður,
blaðamaður og stjórnmála-
rnaður, frá því er liann var
ungur. Slíkum mönnum hætt-
ir ekki svo mjög við að
klökkna. En Gunnar var
klökkur og heitur. Þetta var
ættjarðai'ást í fagui'ri mynd.
Það er varla við því að hú-
ast, að til hlítar skilji aðrir
en j)eir, sem dvalið hafa um
nokkurt skeið nxeð löndum
vestra, hversu djupt ristil' ást
hinnar eldri kynslóðar Vest-
ur-lslendinga til „gamla
landsins“, og hversu sár er
heimþráin, jafnvel J)eii'ra,
sem fluttust vcstur á barns-
aldi'i. Nú gafst eftirtektar-
sömu fólki hér heima tæki-
færi til Jæss að skynja nokk-
uð af Jxessu, í raddhreim og
klökkva liinna þrekmiklu
hjóna, Gunnars Bjöi'nssonar
og frúar hans. Bæði fluttust
þau vestur um haf kornung,
— en þau eru svo tilfinning-
um búin, eins og svo ótal
margt íslenzkt lólk annað,
að þeii-ra fvrsta ávarp, þcgar
J)au hitta Islending, scm ný-
koininn er að heiman, er:
„Og livað er nú að frétta frá
blessaða; garnla landinu?“ Og
jæim vöknar um augu, ef
heimaalningurinn nýkomni
hefir á takteinum einhverja
frégn, sem „gamla landinu“
er» til lofs cða liags. Og mér
datt í hug, þegar mér gafst
sjálfum kostur á að kynnast
Vestur-Islendingum heima
hjá sér, og raunar var J)að
sti'ax á C.P.R.-járnbrautar-
stöðinni í Winnipeg, þégar eg
var að koma að heiman, þar
sem voru saman komnir
Vestur-lslendingar í hundr-
aðatali til þess að taka á móti
okkui', — því að hópurinn,
senx eg kom með, var óvenju-
lega stór, — að mikla hrifn-
ingu myndi það hafa vakið,
ef maður hefði haft með sér
t. d. hnefafylli af islenzkri
mold, að sýna þessu fólki.
Mér fannst það þá strax og
eg skildi það enn betur síðar,
að eg hafði eiginlega ekki vit-
að, lyrr en cg kom vestur til
Winnipeg, hvað J)að er að
unna „eldgömlu lsafold“ af
hug og hjarta. Þá heyrði eg
fyrst þetta ávarp: „Hvað er
að lrétta frá blessaða gamla
landinu?“ — marg-endurtek-
ið um allan biðsalinn, með
þeim alveg sérstaka radd-
hreim, sem „löndunum“ virð-
ist eiginlegt að bregða fyrir
sig í ])essu ávarpi, og ])arna
sá eg í Jyrsta sinn tregatár á
gleðistund blika í augurn
margra tuga fullorðinna
karla og kvenna. Og þennan
sérstaka og innilega radd-
hreim munu einmitt ýmsfr
útvarpshlustendur lxafa kann-
azt við í kveðjuorðum Gunn-
ars-hjónanna í gærkveldi.
Og mér dettur í hug að
spyrja, -— úr ])ví eg minnist
á raddhreim: Urðuð þið vör
við amerískan hreim í ís-
lenzku þcirra gömlu hjón-
anna? Má þó segja, að þau
hafi svo að segja lært að tala
vestan hafs, svo ung voru
þau, er þau fluttust vestur.
Eða ])á í framburði söngkon-
unnar, Mrs.ThomThorsteins-
son? Eg er ekki að dást sér-
staklega að Þorsteini Þ., því
að hann fór fullorðinn vestur,
og var hér lengi, ekki alls
fyrir löngu. Ög ekki heldur
Hjálmari Björassyni, „fisk-
kaupakónginum“ ágæta.
Hann er nýbúinn að dvelja
hér heima. En af því að ýms-
ir hafa einmitt verið að
nöldra um framburð fólks-
ins, sem talað liefir á plöt-
urnar vestra, ])á var gaman
að fá einmitt þessi látlausu
og óln’ekjanlegu dæmi um
það, að þær nöldurskjóður
hafa orðið sér til skammar.
Það er eins og þær Jiafi ekki
tekið eftir því, hvað við töl-
um og ritum sjálfir margir
hvei'jir hneykslanlcga lélega
íslenzku. Og hvernig hefir
])að verið með málfar mikils
þorra þess fólks, sem dvalið
hefir í Danmörku? Og það
jafnvel menntamanna, t. d.
lögfræðinganna ? Við skulum
ekki minnast á það framai’,
hvernig framburður „land-
anna“ er, sem senda okkur
kveðjur sínar á plötum. Það
væri skemmdarverk, ef sú
gagnrýni yrði til þess, að
góðir landar, merkir og fróð-
ir, sem þó væri ef til vill
farnir að ryðga eitthvað í ís-
lenzkunni, veigruðu sér
])eirra hluta vegna við því,
að láta til sín heyra.
Um þetta hef eg nú máskc
orðið langorðari en góðu hófi
gegnii’, en eg vil ekki láta
mitt eftir liggja, að vekja at-
hygli á ])essu merkilega fram-
taki útvarpsins, ef á mínum
orðum er nokkurt nxark tek-
ið. Og.eins vil eg votta þeiin,
sem þessu háfa til vegar
komið, einlægt þakklæti mitt
og munu cflaust margir
Verða til ])ess að taka nn«íir
með mél'. Þa^S má ekki minná
vera eh að viðurkennt sé
íyllilcga ])áð, sem forriiða-
rncnn útvarpsins gei'a vel,
því að ckki er það látið liggja
í láginni, sem mönriúm
finnst miður fara af þeii’ra
gerðum. Og jafnvel þessi lið-
ur hefir ekki fundið náð hjá
nöldursskjóðum, eins og áð-
ur getur. Eg hef líka orðið
til ])ess að nöldra út af út-
varpsefni (tónlistarflutningi)
og sagði ])á meiningu mína
af fullkomlega jafnmikilli
einlægni og lireinskilni, eins
og eg tala hér.
Nú, og svo var i þessari
kvöldvöku gefinn kostur á að
heyra sýnishorn af því, hvar
vestur-íslenzkir tónlistar-
menn muni standa á sínu
sviði. Og þó á eg von.á þvi,
að enn eigi þeir eftir að koma
íslenzkum útvarpshlustend-
um mjög á óvart, því að ein-
mitt á þessu sviði, eða með-
al annars, eiga þeir mai'gt á-
gætra listamanna, og það á
heimsmælikvarða, eða til-
tölulega miklu fleiri en
heimaþjóðin.
Og loks er svo skáldskap-
urinn. I þetta sinn las Þor-
steinn Þorsteinsson nokkur
af kvæðurn sínum. Hann er
gamall kunningi útvarps-
hlustenda. En svo lítið þekkj-
um við tiltölulega af skáld-
skap og öðrum ritsmíðum
Vestur-Islendinga, að van-
sæmd cr að, því að rithöf-
undunum hefði okkur ein-
mitt átt að vera auðveldast
að kynnast. Þarna er mikið
og mikilvægt verkefni fyrir
þann eða þá, sem framvcgis
annast þennan prýðilega og
merka dagski’árlið útvarps-
ins.
En ])að er mikið vanda-
verk. Mér skilst, að þar muni
þurfa að gæta hinnar ná-
kvæmustu varfærni og vand-
virkni, vanda til spurninga
og innskotsselninga og yfir-
vega vel fyrirfram, svo að
Miðvikudaprin 28. marz 1945
ekki komi fyrir smekkleysur,
sem firrt gctíýþá,' sem tií við-
tals eða verklegi’ar aðstoðar
bjóðast. Eg verð að segja
eins og er, að ekki var trútt
um, að sumt af því, sem
kyrtnirinn skaut inn í ræðu
fólksins urgaði í eyrum mér.
Loks er svo lítil bending,
sem eg býst við að margir
mundu taka undir með mér,
scm til þekkja:
Frú Björnsson minntisl
meðal annai's á Sigi'íði syst-
ur sína, eða Mrs. S. K. Hall,
söngkonuna góðu, sem nú
mun eiga heima i Winyard,
Sask. Frásögn frúarinnar
náði of skammt, því að Sig-
í'íði tókst um síðir að afla
sér hinnar fullkomnustu
söngmenntunar og naut sið-
an jafnan ágætrar leiðsagn-
ar manns síns,. próf. S. K.
Hall, sem að loknu full-
komnu tónlistarnámi i Banda
í'íkjunum var fyrst um nokk-
urt skeið prófessor við tón-
listarskólann í St. Paul, en
síðan um þi'já»;áratugi oi'g-
anleikari og söngstjóri fyrsta
Lutherska safnaðarins í
Wpg., vinsæll og mikils met-
inn tónlistarmaður. En frúin
var jafnlengi einhver vinsæl-
asta söngkona meðal Islend-
inga þar um slóðir. Hún ferð-
aðist með Þórstínu Jackson
unx Norðui'-Amei'íku Jxvera
og endilanga veturinn 1929—
30 og söng á samkomum
hennar, þar sem Þórstína var
að hvetja Islendingana til
])ess að taka þátt j liópför-
inni lieim. Var sii för Sigi'íði
til mikillar frægðar og til
mikils gagns, því engah lxefi
eg heyrt syngja íslenzk lög
og ljóð af meii'i innileiki og
snilli en Sigi'íði: Húii kom
hingað lieim, en var nxiður
sín vegna lasleika lengst af,
meðan hún dyaldi hér og gat
ekki látið til sín heyra opin-
berlega. Væri fengur i því,
að fá hennar fögru rödd á
plötui', ef fréttamaðurinn
ætti leið um þær slóðii', þar
sem þau búa, hjónin S. K.
llall.
25. marz 1945.
Theodór Áinason.
BEZT AÐ AUGLYSA1 VlSI
Fulltrúaráð Starfs-
mannafélags Reykja-
vlkur.
Tilkynnt var á aðalfundi
Starfsmannafél. Reykjavik-
urhæjar s. I. sunnudag kosn-
ing 22 manna fulltrúaráðs
Slai'fsmannafélagsins, en það
starfar i 10 deildunx og telur
samtals 522 félaga. Er það
nú annað stæi'sta stéttarfélag
bæjarins, næst Dagsbrún.
Fyrir 1. deild (bæjarskrif-
stofurnar) eiga sæti í full-
trúaráðinu Karl Á. Torfason,
Jakobína Jósefsdóttir og Jón
B. Jónssoh, eldri. Fyrir 2.
deikl (Rafmagnsveitima)
Karl Lái'usson, Árni Magnús-
son, Haraldur Jónsson,
Hilmai' Grimsson og Nikulás
Friðriksson. Fyrir 3. deild
(Höfnina) Sigux’ður Þor-
steinsson og Ilelgi Hallgríms-
son. Fyi’ir 4. deild (Gasstöð-
ina) Þórður Á. Þórðarson.
Fyrir 5. deild (Bæjarvei'k-
frséðideild) Kristvin Guð-
mundsson og Árni Daníelsrfe.
son. Fyrir 6. deild (Slökkvi-
liðið) Kjartan ólafsson og
Filippus Bjarnason. Fyrir
7. deild (Sundhöll og Sund-
laugar) Friðjón Guðbjörns-
son og Jón D. Jónsson. Fyrir
8. deild (Hitaveitu) Kristinn
Valdimarsson. Fyrir 9. deild
(Ili'einsunarnxenn) Sigurðiu'
Guðnason og Sigurður Auð-
bei'gsson. Fýrir 10. deild
(ýnxsar stofnanir) María
Maack og Guðjón Jónsson
húsvöi;ður.
Á þixig ;Bandalags starfs-
manna í-íkis og bæja voru
kjöx'nir 11 fulltrúai': Lárus
Sigui'bjöi'nsson, Kárí Lárús-
son, Nikulás Fi'iðriksson,
Ilelgi Hallgi'ínxsson, Þórður
Á. Þórðarson, Hjálmar
Blöndal, Kai'l Bjarnason,
Fi'iði’ik Guðbjörnsson, Krist-
inn Valdimai'sson, Sigurður
Guðnason og Mai'ía Maack.
Bezfu úrin
frá
BARTELS, Veltusundi.
700,000 manns diepnir í þrem
fangabúðum í Póllandi.
Rússar halda áfram rannsóknum á hryðjuverkuifi
Þjóðverja.
Rússnesk nefnd, sem
'rannsakar hryðjuverk Þjóð-
verja, segir að þeir hafi drep-
ið 700,000 manns í þrem
fangabúðunx í Póllandi.
Meðal annai's eru Þjóð-
verjar sagðir hafa drepið all-
marga brezka og ameríska
borgara í þessum fangabúð-
uni, scm voru allar í Lwow-
héi'ajSi. í hópi þeirra, sem
drepnir voru, voru hæði her-
fangar og óbreyttir borgarar.
i skýrshinni er meðal ann-
ars sagt frá því, að rithöfund-
ar og tónlistarmenn liafi
verið látnir ræsta gólf og
stiga í húsi því.senx þeir voru
geymdir í, með tungunni, en
siðan voru þeir látnir taka
upp sorp með vörunum.
Ffystir
í tunnu.
Ein aftökuaðfei-ðin var sú,
að fangi var rammlega bund-
inn og siðan settur niður í
tunnu, senx að þvi búnu var
fyllt nxeð vatni. Þegar'þvi
var lokið, var tunnan sett út
í frost og látin vera þar* unz
maðurinn í lxénni var frosinn
í Iiel.
Himmler konx að sögn oft
í eftirlitsfei'ð til fangahúð-
amia, svo að hann hefir sjálf-
ur verið viðstaddur sunxar
aftökurnar.
Einn vatnshani
fyrir 12.000 manns.
Frakki nokkui’, sem flutt-
ur var á einn þessara aftöku-
staða, en tókst að komast
undan segir frá því, að í einni
af „kvíunum“, senx fangarn-
ir voru geymdir í, lxafi að-
eins verið einn vatnshani og
liafi 12.000 fangar átt að
nota liann. Maturinn var svo
lítill, að nxenn urðu mátt-
farnir og þegar taugaveiki
kom u pp í einunx fangabúð-
unum létust 5000 xnanns á
fáum mánuðum.
(New York Times).