Vísir - 15.05.1945, Page 2

2
V ISI R
Stofnuðu sjóð til styrktar íslenzkum námsmönnum í
Þýzkalandi — en naúsfar hirtu sjóðinn.
Kroners-hjónin farin fil Ameríku eifir nærri
sjö ára dvöl hér.
1$að mun vekja söknuð margra íslendmga, að hin
miklu ágætishjón og íslandsvmir Irmgard og Dr.
Karl Kroner eru nú farin héðan af landi burt. Fóru
þau ásamt sym sínum vestur um haf og setjast að í
St. Louis í Bandaríkjunum.
Það má fullyrða, að fáir útlendingar hafa reynzt Islend-
ingum betur erlendis, sýnt þeim meiri hjálpfýsi og gest-
risni en Kronershjónin. Meðan þau áttu heima í Berlín, var
heimili þeirra einskonar íslendinganýlendh, þar sem öllum
löndum var fagnað eins og á þeirra eigin heimili.
Eins og kunnugt er, varð
<lr. Kroner að flýja land und-
an ofsóknum nazista, og var
bi'iið að setja hann í fanga-
búðir, er hann fékk landvist-
arleyfi hér.heima á Isiandi,
nokkrú fyrir stríðsbyrjun.
Hér hafa þau hjón dvalið síð-
an, ásamt syni þeirra hjóna,
Klaus að nafni. Nú hafa þau
fengið landvistarleyfi í
Bandarikjunum og eru farin
þangað vestur.
Tíðindamaður Vísis fór á
fund Kronershjónanna fyrir
skemmstu og innti þau eftir
tildrögunum til fyrstu kynna
þeii’ra af Islandi og Islend
ingurn og um ferðir þeirra
hingað til lands.
„Það vai* áð 'nokkru lcyti
tilviljunum undírorpið“,
sagði dr. Krdner. „Konan
mín hafði frá öndverðu mik-
inn áhuga fyrir Norðurlönd-
um, hún hafði lerðast tals-
vert um þau og kunni hæði
dönsku og sænsku. Og einu
sinni barst það í tal meðal
kunningja okkar, að konuna
mina langaði til Islands, en
vildi helzt kynna sér áður
citthvað íslenzka tungu. En
það gat hún ekki, hæði af því
að kennslubók í íslenzku var
]xá- ckki til, og svo af því að
íiún þckkti engan, sein kunni
íslenzku. Prófessor einn við
Berlínarháskóla var meðal
viðstaddi’a. Hann skýrði okk-
ur þá frá því, að meðal læri-
sveina sinna væri einn Islend-
ingur. Þessi Islendingur varð
síðar góðkunningi okkar, ■—
það var Stefán Pétursson, rit-
stjóri. Nú eru rétt 20 ár síð-
an fundum okkar bar saman
við fyrsta íslendirfginn.“
„Og svo komuð þið lil Is-
londs.“
„Já, sumarið 1926 í fyrsta
skipti. Stefán var þá búinn
að skrifa heim og tilkynna
konm okkar. Þegar við kom-
um til Reykjavíkur, komu
]xeir Einar Olgeirsson alþm.
og Lúðvíg Guðmundsson
skólastjóri á móti okkur við
skipsfjöl. Þessi kynni mynd-
uðu síðan heila keðju af vin-
um og vináttusambönclum
hér heima. Siðan komum við
til Islands 1929 og 1933 og
loks varð það að heimili okk-
ar 1938 og lxefir verið það til
Jxessa dags.“
„Og heimili ykkar í Berlín
varð að lslendinganýlendu.“
„Já, það komu margir ís-
lendingar til okkar, bæði þeir,
sem dvöldu við nám í Berlín
og eins þeir, sem áttu þar
leið um. Við reyndum ævin-
lcga að ná til okkar eins
mörgum Islendingum og við
gátum. Við fengum mörg ís-
íenzk blöð að staðaldri og lét-
um þau liggja frammi á bið-
stofunni okkar. Þangað komu
Smsir Islendingar til að lesa
Jjlöðin, alltaf þegar vitað var
iim fcrðir héðan.“
oft
"'i
fjölmennt
„Var ekki
bjá ykkur?“
„Stundum. Við héldum
upp á 1000 ára afmæli Al-
þingis í sumarbústað okkar
utan við Berlín, og þá var
fjölmennt hjá okkur. Stórir
hópar íslendinga komu til
okkar 1929, þegar glímu-
flokkur Ai'manns ferðaðist
um Þýzkalánd og 1936, þegar
Olympiufararnir heimsóttu
okkur. Auk þess voru séi’stak-
ir lálendingadagar hjá okkur
á jólaföstunni, gamlárskvöldi
og einhverntima að sumr-
inu.“
„Fenguð þið nokkurntima
islenzkan mat?“
„Oft. Við höfðum skyr
mjög oft, líka harðfisk og
liangikjöt. En yið úrðum allt-
af að gæta vel að hai’ðfiskin-
um í hver skipti sem við
fengum nýjar þjónustustúlk-
ur. ’ Þeim geðjaðist ekki að
harðfiskinuni, kölluðu ‘bann
„timbur með grútax3ykí“ og
bentu honum í öskutunnuna
án frekari umsvifa,;,ef ekki
voru gerðar sérstakar ráð-
stafanir til þess að koma í
veg fyrir það.
Ánnars vöndum við þjón-
ustustúlkui-nar á að taka á
móti Islendingum í fjarveru
okkar hjónanna. Ef þær sáu
fcimna menn, sem konm sér
ekki til þess að tala þýzku,
drifu þær þá inn, gáfu þeim
kaffi og létu þá bíða þangað
til við hjónin komum heim.
Einu sinni þegar við komum
heim sat ungur, hávaxinn og
Ijóshærður maður viðborðið í
borðstolunni og sötraði 1 sig
kaffi. „Kann ekki stakt orð
i Jiýzku þcssi Islendingur,“
sagði vinnukonan. En þegar
við fórum að tala við „Is-
lcndinginn“, kom það upp úr
kafinu, að hann kunni elcki
srakt orð í íslenzku, heldur
var þetta þýzkur betlari, sem
talaði annarlega mállýzku.
En þjónustustúlkan, sem
skildi ekki mál mannsins,
taldi víst að þetla væri Is-
lendingur, dreif hann inn, gaf
honum kaffi og harðbannaði
honum að fara fyrr en við
kæmum heim.“
„En livað segið þér svo um
síðustu för ykkar til Is-
Iands?“
„Tihlrögin til hennar voru
önnur en við ætluðumst til,“
sagði dr. Kroner. „Það var
ekki svo að skilja, að ég var
farinn að búast við liinu
versta, eftir hinum ofstækis-
fullu ofsóknum nazistanna
gegn Gyðingúm að dæma. En
eg var þátttakandi í fyrri
heimsstyrjöldinni, og af þeim
ástæðum hafði eg fyrirheit
um ]iað frá stjórnarvöldiun
nazista, að eg liéldi stöðu
minni áfram. Við hjónin
trúðum samt ekki meira en
svo á þessi gefnu loforð og
þessvcgna ánöfnuðum við ís-
lenzkum námsmönnum í
Berlín vissa úpphæð lil stofn-
unar stvrktarsjóðs þeim til
handa. Þetta var einskonar
„erfðaskrá“ okkar hjóna, en
þessi sjóður varð aldrei stofn-
aður, því að nazistar hirtu
eignir okkar eins og þær
lögðu sig.
Svo rann hin örlagaríka
stund upp, þegar Herr von
Ratli var myrtur í París 1938.
Það var útlendur Gyðingur,
sem drap hann, en samt sem
áður varð það til ]iess, að
ijöldahandtökur fóru íram.á
Gyðingum í Þýzkalandi. 1
Bei’lin einni voru 5000 Gyð-
ingár handteknir og varpað í
fangahúðir, sein einskonar
gisl,um og um leið voru þeir
krafðir um einn milljarð rík-
ismárka i einskonar „sára-
bætur“ fyrir þctta Parísar-
morð. Við vitúm að margir
af þessum Gyðingum hafa dá-
ið í fangabúðunum, og eg tel
að Islendingar hafi bjargað
lífi míiiu, er þeir leyfðu okk-
ur hjónunum landvist hér á
landi. Eini möguleikinn til
þcss að komast úr fangabúð-
nnum var að fá einhvcrsstað-
ar landvistarleyfi, en það
varð að l'ást þegar í stað.
Konan mín sendi skeyti til Is-
lands og bað um leyfi fyrir
okkur hjónin og son okkar
að flytjast hingað. Leyfið
iékkst innan hálfs annars sól-
arhrings og minnist eg ekki
að liafa orðið í ánnaii stað
fcgnari.“
„Fenguð þið að liafa nokk-
uð meðferðis?“
„Það mátti iivert okkar
hafa 10 mörk með sér, þó
með harðneskju að Kurt son-
ur okkar fengi að liafa nema
5 mörk, vegna þess hvað
liann var ungur. Svo fengúrn
við að hafa það nanðsynleg-
asia með okkur af fa ..iaði. en
annað ekki. Við höfum ekk-
crt fengið né frétt af eignum
Kroners-hjónin og Kurt sonur þeirra.
okkar og höfum orðið að
bjargast við þessi íitlu efni
þau sex ár, sem við höfum
dvalið á lslandi.“
„Hefir það ekki gengið
erfiðlega?“
„Læt eg allt vera. Fólkið
var séi’staklega gotl og hjálp-
saint við okkur, fyllii búrið
okkar aí mat og gerði allt
scm það mcgnaði i vináttu-
skyni við okkur. Eflir hcr-
námið fór eg í svokallaða
„Bretávinnu“, en það var
Iiálf erilssamt, vegna þess að
þá áttum við heima úli á Sel-
tjarnarnesi, en eg vurð að
ganga á hverjum morgni í
bæinn, vegna þess að vinnan
iiófst áður cn strætisvagnar
byrjuðu að ganga. Mér var
einnig boðið að skipulcggja
og skrásetja bókasöfn lækna-
deildar Háskólans og Rann-
sóknarstofu Háskólans.“
„En stunduðuð þér ekki
einnig læknastörf ?“
„Aivinnuréttindi fvlgdu
ckki dvalarleyfinu og eg
hafði ekki neina löngun til
að vanþakka liina miklu gest-
nsni, sem mér var sýnd. Eg
var að vísu þráfaldlega beð-
inn að vitja sjúklinga, en eg
neitaði því æfinlega, nema
cftir beiðni læknis. Ilinsveg-
ar iekk eg í rnína eigin þágu
að skoða og kynna mér ýms
erfið sjúkdómstilfelli á tauga.
veikluðu fólki á Landsspítal-
anum. 1 vetur fékk eg svo
iækningaleyfi samkvæmt sér-
stakri lagasamþykkt Aljiing-
is, og síðan hefi eg ekki séð
framúr því, sem eg liefi þurft
að gera.“
„Og konan yðar?“
,Vann fyrst fyrir sér með
vefnaði, en nú síðustú árin
hcl’ir hún kennt þýzku við
Háskóla Islands. Ilefir einnig
kennt þýzku í einkatímum.“
,Og nú eruð þið á förum.
,Já, vestur til St. Louis í
BandáWkiunum. Þar á eg
lrændfólk, scm hefir sótt um
dvalarleyfi fyrir ‘ okkur.
Eg var kominn á biðlista þcg-
ar við kornurn hiiigað til
landsins 1938, en það var
fyrst í vetur, að leyl'ið fékkst
•endanlega.
Okkur hjónunum hefir
dottið i hua hvort við gætum
ekki setzt að í Seattíe, því
þar dvelja maruir Islending-
ar 0« við viljiun helzt vera
innan um Ká.“
„Haldið ' ér að þið saknið
íslands?“
„Alvcg tvímælalaust. Við
íiöfum strengt Jiess lieit, að
koma hingað al'tur, lielzt oft
og mörgum sinnum, því að
’við getum aldrei gleymt í hve
mikilli þakkarskuld við
stöndum við ]iesa þjóð. Við
erinn samgróin þessari ís-
Jenzku jörð og söknum þess
að fara, — en þess ber að
geta, að dvalarleyfi okkar liér
lékst aðeins til þess tíma, er
við mættum korna til Amer-
iku. Og nú er það l'cngið.
En við minnumst íslands
þrátt fyrir allt á margan hátt.
Eitt herbergíð á heimili okk-
ar verður hclgað Islandi.
Konan mín liefir unnið í það
úr handsþunninni ull — að
nokkru leyti úr hagalögðum
— gólfteppi, gluggatjöld,
dyrátjöld, veggteppi, liús-
gagnaábreiður o. s. frv. Þetta
er allt unnið úr íslenzkum lit-
iim. Svo höfum við rokk og
ullarkamba meðferðis.og ým-
isiegt fleira, scm minnir á Is-
land. M, a. eigum við „Is-
lendingabók H“, það eru nöfn
og rithandir þeirra Islend-
inga, sem heimsótt hafa okk-
ur hjónin bæði hér heima og
crlendis — aðallega erlendis.
— En nú er nóg komið, við
Þriðjudaginn 15,.maí 1945
getum orðið að fara á hverri
stundú úr þessu og þurfum
að fara að taka saman pjönk-
ur okkar. Skilið þér svo
kveðju okkar til allra íslend-
inga, þessarar indælu þjóðar,
sem liefir reynzt okkur svo
fádæma vel.“
Smásagnasafn:
Mw.t-.-a-------*^rw>r r
„Á ég að segja
þer sogu.
Á eg’ að segja þér sögu?
Smásögur. Bókaútgáf-
an Norðri h.f.
Þetta er safn smásagna eft-
ir ýmsa fræga höfunda. Má
geta Somerset Maughams,
sem mun einna kunnastur
höfundanna, sem ciga sögur
í bókinni. Hala sögur hans
og kvikmyndir eftir þeim náð
mikilli hylli hér á landi og
það að makleikum.
Hér á landi hafa ekki ver-
ið gefin út smásagnasöfn,
síðan „Sögur frá ýmsum
löndum“ komu út hér á árun-
um. Síðan liafa bókaútgef-
endur hneigzt meira að því,
að gefa út skáldsögur eða
ævisögur, sem fyllt háfa heila
bók, stóra eða litla. Þessi bók
kemur því i góðar þarfir að
Jiessu leyti og er óhætt að
scgja, að val sagnanna í bók-
ina hafi tekizt vcl.
STÚLKA
óskast.
Heitt & Kalt.
Nýkomið:
Einhólfa olíuvélar.
Stálull.
Verzl. Ingólfur,
Hringbraut 38.
Sími 3247.
Brandur Brynjólfsson
lögfræðingur
Bankastræti 7
Viðtalstimi kl. 1.30—3.30.
Sími 5743
Kaupum
allar bækur, hvort heldur
eru lieil söfn eða eiiistakar
bækur. Einnig timarit og
blöð.
Bókaverzlun
Guðm. Gamalíelssonar
Lækjargötu 6.
Sími 3263.
d3jami (jud
dá.
mundíion,
löggiltur skjalaþýðari
(enska).
Suðurgötu 16. Sími 5828.
Heima kl. 6—7 e. h.