Vísir - 03.10.1945, Side 2

V I S I R
Miðvikudaginn 3. óktóber 1945.

M
Nýjar isækur.
i •
IÞearáS smj
' M&is&mzso
„Davíð og Diana“ lieitir
falleg skáldsaga um ungan
]jrest, Davíð að nafni. Hann
liafði komið sjúkur hpim til
Englands frá eyðimörkum
Mið-Afríku. Hann hafði
brenTiandi áhuga á þvi að
starfa að hinum andlegu
málum, að boðskap kristinn-
ar kirkju. Ákvörðun hans
var sú að heyja baráttu við
sinmlleysi almennings, að
])erjast gegn hinni ævagömlu
venju manra, að sitja i
kirkjunni án þess að hlusta
á það, sem presturinn sagði,
og án þess að láta sig nokk-
uru skipta boðskap þann,
sem hann hafði að flytja.
Bókin segir frá jæssari
. baráttu hins unga presls, en
inn í þráðinn fléttast hug-
Ijúft og fallegt ástaræfintýri.
Síra Davið eignast „huldu-
konu“, sem síðar verður eig-
inkona hans. Og ást göfugr-
ar konu er sifellt undrunar-
efni þeim manni, sem þcirrar
auðlegðar nýtur.
Þetta er falleg saga, sem
hefir hætandi og göfgandi á-
hrif á þá sem lesa, og það
er alltaf mikils virði um
bækur.
Höfundur þókarinnar er
Florence L. Bareley, Theó-
dór Árnason íslenzkaði hana,
en Bókaútgáfan Stjarnan gaf
hana út. Bókin er nokkuð á
’ 4. hundrað blaðsíður að
stærð i allstóru broti og sett
með þéttu letri. Skiptist hún
i þrjá meginþætti, Gull, Reyk-
elsi og Myrra.
ViðtaB við Eirík SCJeráBf lækíii.
í bókmenntasíðu Vísis var
nýlega skýrt frá nýrri út-
gáfu af Völuspá sem Eiríkur
Kerúlf læknir sér um.. Þar
er geíið merkra athugana
læknisins í sambandi við út-
gáfuna, og hefur tíðindamað-
ur Vísis snúið sér til hans
og innt hann nánar eftir
útgáfu þessari.
Herra Gunnar Einarsson
sagði njér að ísafoldarprent-
smiðja gæfi út Völuspá ein-
hvern næstu daga, og að þér
sæuð um útgáfuna, Getið þér
sagt mér nokkuð u'm þessa
útgáfu?
— Fátt og lítið, annað en
það, að hún verður frábrugð-
in öðrum fornritaútgáfum í
ýmsum aðalatriðum.
— Það er að mínu áliti alls
ekki lítið, en hvað eigið þér
við, er þér segið aðalatrið-
um?
— Kannist þér við mál-
tækið: „Það stendur í gam-
alli danskri bók“, m. ö. o.
það er heilagur sannleikur.
Menn hafa litið á handritin
hafa það að leiðarstjörnu,
sem handritin sögðu mér
beinlínis eða óbeinlínis, án
þess að skipta mér á nokk-
urn hátt af erfðakenningum
þeim, er fræðimenn vorir
telja óskeikular og hafa tek-
ið hver eftir öðrum hugs-
unarlaust, svo að eg noti orð
Gísla hfeitins Magnússonar.
— Hvað s>rna handritin
yður?
— I fyrsta lagi, að þau eru
elcki stafrétt eftirrit neins
frumrits. I öðru lagi, að i
þeim kemur fyrir tvennskon-
ar stafsetning (rúna og lat-
ínuleturs). I'þriðja lagi, að
málið á þeim er þrennskon-
ar (klassisk-, ritaldar- og
munka-íslenzka).
Af óbundna málinw í sög-
unum mætti hafa verið til
mörg frumrit, og er því erfitt
að segja með vissu, hverjar
breytingar hafa orðið á því
í höndum afritaranna.
öðru máli er að gegna um
vísur og kvæði. Af þeim hef-
ir ekki verið til frá skálds-
eins og þau væru óskeikular j ins hendi nema einn texti, en
heimildir. I þessari útgáfu er sé til fleiri handrit en eitt aí
það ekki gert.
— Hvernig stendur á
þessum andstæðum?
Eg vildi gjarnan geta
Steimis á h&ti
harls
hÓBttjs itíbbsbbL
„Heima í koti karls og
kóngs ranni“ heitir nýstár-
leg barna og unglingabók,
sem margir fullorðnir hefðu
þó einnig vafalaust bæði
gagn og gaman af að lesa.
Bókin skýrir frá heimilum
ýmissa þjóða og á ýmsum
tímum,- allt aftan úr grárri
forneskju og til skýjakljúfa-
timabilsins, sem við nú lif-
um á. Hér er sýnt, i lesmáli
og fallegum myndum, hvern-
ig mannkyninu liefir smám
saman lærzt að koma sér
upp betri og betri heimilum
og um leið kynnist maður
siðum og háttum þeirra
þjóða, er hlut eiga að máli.
Hér er ekki um þurra lýs-
ingu að ræða, heldur lifandi
frásögn, sem færð er í bún-
ing fyrir unga lesendur, svo
að áhugi þeirra vakni fyrir
efninu. Þetta er líka ein-
kenni hinna beztu uuglinga-
bóka, að þaér séu í senn fræð-
andi og skemmtilegar.
í þessari bók er sagt fra
híbýlum mímnp i hellum, í
kofum, seúr'réístif’Ové’Pu á
bjálkum úti i vötnum, strá-
kofuhi; ~ ~ trjátöppghúsnfn;
vísunum, þá mun það vera
hrein undantekning, ef text-
arnir eru að öllu leyti eins.
M. ö. o. vísurnar í handrit-
svarað þessu ákveðið, en því j unum eru ef til vill allar öðru
miður verður svar mitt að-1 vísi en skáldið hafði ort þær.
eins ágizkun. Handritin af | — Hvernig stendur á þess-
sögum og kvæðum eru rituð um afbökunum
með latínuletri. Af þessu j — 1 fyrsta lagi: Rúnastaf-
hafa menn ályktað, að þau setningin, sem víða verður
væru samin eða rituð eftir vart á orðum í vísunum sýn-
munnlegri frásögn, „arfsögu- ir, að vísurnar hafa verið ri.t-
þula á ritöld“, vegna þess að aðar eftir rúnafrumriti, en
menn hafa talið sér trú um, ekki eí tir munnlegri frásögn,
að engar letraðar heimildir því að rúnirnar voru ekki
hafi verið til, þar sem rúnar miðaðar við framburð, held-
væru ristar á neitt annað en ur varð að ráða þær „at glík-
bein, málma, steina o. s. frv.,1 endum“, eins og það er kall-
sem ekki væri hæft til bóka- að í fyrstu málfr. ritgerð
gerðar. Eg taldi að þetta væri Snorra-Eddu. Hvernig ráðn-
„della“. Eg gerði tilraunir ingin tókst (vel eða illa) fór
og fann, að það var auðvelt eftir greind eða þekkingu af-
að rista rúnir á skinn, eða m. rifarans um fornmálið. 1 öðru
ö. o., það var auðvelt að lagi, þegar rúnunum hafði
semja sögur og rista þær rún- jverið snarað til latínuleturs,
um, á sama efnið, sem hand- tók oft á tíðum ekki betra
ritin eru rijuð á — innlent, (við, því að hið ágæta stafrof,
handbært efni, sauðskinn. sem stungið er upp á í 1.
— En hvað kemur þetta málfr. ritgerð Snorra Eddu,
útgáfunni við? i virðist ekki hafa komizt
Brennunjálssaga í útgáfu
Halldórs Kjljan Laxness er
nýkomin út á forlagi Helga-
fells.
Bókin er 440 bls. að sfærð,
i stóru broti og prentuð á
fallegan pappír. 1 henni eru
yfir 70 myndir eftir 3 lista-
menn, þá Gunnlaug Scliev-
ing, Snorra Arinbjarnar og
Þorvald Skúlason. Ásgeir
Júliusson hefir teiknað titil-
síðu og bókarbindi, en Hall-
dór Kiljan skrifað eftir-
máta.
Myndirnar í bókinni liafa
þegar vakið nokkurar um-
ræður í blöðum og þykir sitt
hverjum um þær. En enda
þótt myndirnar séu ekki all-
ar jafn fallegar, má fullyrða,
að þær eru tif mikils skrauts
og gefa bókinni ó.tvírætt
gildi. f heild hefir Helga-
fell vandað svo mjög til út-
gáfunnar i livívetna, að hún
xerður að teljast meðal feg-
urstu bóka vorra, enda á
Njála það fyllilega skilið.
Eins og að í'raman getur,
skrifar Halldór Kiljan Lax-
ness gullfallegan eftirmála
að Njálu. Þar segir m. a.:
„Ástæðan fyrir því, að
Brennunjálssaga hefir ver-
ið ákjósanlegastur skemmti-
lestur þjóðarinnar öldum
saman, ungra og gamalla,
lærðra og leikra, svo að eng-
in bók Iiefir staðið íslend-
ingum nær hjarta, felst þó
ekki í heimspeki verksins,
ög ekki heldur i hinu sagn-
fræðilega gildi þess, heldur
í snilldarbragði þess, mál-
farinu, persónulýsingunni„
viðræðunum og spenningu
viðburðanna. Svo sem títt er
á miðöldum, eru persónur
og atburðir verksins ekki
miðaðir við það, sem líklegt
er í veruleikanum, heldur
fyrst og fremst við mynd-
liæfi. Svokölluð raunsæi eða
náttúrustæling er ekki til í
miðaldaskáldskap. Hin
fornu skáld spurðu ekki,.
hvernig hlutirnir væru „í
raun og veru“, heldur hvað
færi vel á mynd; þeirra
skoðun var, að það, sem færi
vel á mynd, færi vel í sögu.,
— eða að minnsta kosti hög—
uðu þeir sér eftir því lög-
máli. Einstaklingsmót hinna
myndrænu persónulýsinga í
verki eins og Brennunjáls-
sögu er hinsvegar enn eitt
fyrirbrigði, einstakt í bók-
rnenntum álfunnar á miðöld—
um. Hið fyrsta skáldverk,,
þar sem almenn bókmennta-
saga telur að einstaklingur-
inn sé uppgötvaður í evróp-
iskum bókmenntum, er Div—
ina Commedia eftir Dante,.
samin allt að liundrað árum
fyrir Endurfæðinguna í Ev-
rópu, og mannsaldri síðar en
Brennunjálssaga, þó ævi-
skeið höfundanna kunni að
hafa náð saman,Dante fædd-
ur 1265. Persónur Brennu-
njálssögu eru ekki aðeins
gerðar með myndrænu
snilldarbragði í almennum-
skilningi, heldur þroskaðri
aðferð 1 greiningu skap-
gerða, sem er geróþekkt í
Framh. á 6. síðu
þeir í staðinn eitthvað, sem
þeim fannst eiga betur við.
En slíkt er auðvitað alveg út
1 bláinn. Menn hefir vantað
objectivan (þ.e.a.s. sýnilegan1
eða áþreifanlegan) mæli- j
kvarða á gildi hverrar vísu.
Hér við bætist, að i þess-
um lagfærðu vísum, er yfir-
leitt virt að vettugi það, sem
Snorri segir í Skáldskapar-
málum og Háttatali sínu, en
i þess stað farið eftir heila-
spuna, sem engum skynsam-
legum reglum fylgir og „met-
rik“ þeirra G. Sivers og Finns
Jónssonar, sem er ein stað-
leysa frá upphafi til enda.
M. ö. m., menn hafa hvorki
tekið tillit til þess, sem hand-
ritin segja mönnum beinlínis
11 né óbeinlínis, og menn virð-
Ég hafði ritað um þessa rétta notkun. Hinsvegar virð-1 ast hafa litið svo á, að skáld-
skoðun mína. Hr. Gunnar ist það hafa valdið því, að in hafi hugsað um það eitt,
Einarsson mun vera einn af gerð stafa og stafsetning er að láta fara frá sér eitthvað,
þeim fáu mönnum, sem litið fullkomið kviksyndi. Hér við sem þeir kölluðu vísu, en
hafa á þessar ritsiníðar mín-jhætist, að latínustafirnir,
ar sem annað en höfuðóra. | væru þeir máðir, eða ekki vel
A. m. k. bauð hann mér að ritaðir, líktust hver öðrum,
sjá um útgáfu Vöiuspár og margir hverjir, og ollu því,
gaf mér alfrjálsar hendur um að afritararnir mislásu þá. I
að rita hvað, sem eg teldi
rétt.
Eg hefi noiað mér þessa
heimild hans á þann veg, að
tjaldhúðum, musterum, köst-
ulum, konungshöllum, selj-
um, íslenzkum bóndabæ og
fjölmörgu öðru. Bókinni er
skipt í 28 sjálfstæða kafla
og fylgja fallega gerðar
teiknimyndir hverjum þætti.
, Höfundar bókarinnar jeru
B. ‘ Baileý og Z. Sefóver,
Steingrímur Arason islenzk-
þriðja lagi: Stundum rituðu
afritararnir af vangá, í stað
hinna upphaflegu orða, önn-
ur sömu eða h. u. b. sömu
merkingu, og kemur það fyr-
ir, að i stað kenniorðsins i
kenningum er sett he?tið
sjálft t. d. „skip“ eða því um
líkt. Stafir og orð féllu burt.
Vísuorðaröð ruglað í vísum
eða þau flutt í áðrar vísur.
Slíkar villur þurfa ekki að
yera margar, tii þess að vís-
an verði argasía rugl eða leir-
burður.
Menn hafa reynt að lag-
aði, en Leiftur h.f. gaf bók
ina út. Hún fæst bundin í j færa vísurnar, en þessar lag-
sterklegu bandi, sem einnig færingar hafa verið sprottn-
er við hæfi yngri kynslóðar-| ar af því, að orðin féllu ekki
infrar: ----------------■h'^éðmoiínnhtrrtr tfg-m-sértrr
ekki um hitt, að efni hennar
væri skvnsamlegt og kveð-
andi, kenningar og mál rétt
samkvæmt liefðbundnum,
skynsamlegum reglum tung-
unnar.
Þetta ófremdar ástand hef-
ir lengi verið mér þyrnir í
augum, en eg stóð ráðalaus
uppi um að ráða bót á því,
vegna þess að mig, eins og
aðra;vantaði objeclivan mæli-
kvarða, sem gæti sagt til um
það, t. d. hvor af tveim sæmi-
legum vísum væri rétt, éða
hvort á þeim væri einhverjir
smágallar, er dyldust subjec-
tivri skoðun minni.
— Hafið þér fundið þenn-
an objectiva mælikvarða?
— Ékki tel eg rétt að
halda því fram, að hann sé
uppgötvun mín. Hinsvegar
lel eg, að rannsóknir, sem eg
ÍIéfiT;GlTá'HeímsI<ringlU7Eg-
ilssögu, Njálu, Eyrbyggju,.
Hávamálum, Háttatali Snorra
og fleiri kvæðum, sýni, að
tilgáta prófessors B. M. 01-
sens, um að vísur hafi verið
ortar þannig, að talan átta
gangi upp í rúnatölu vísunn-
ar, sé rétt. I Völsungasögu e
það raunverulega sagt berum
orðum, að áríðandi skjöl
(bréf) hafi verið rituð þann-
ig, að sjá mátti af rúnafjöld-
anum, ef þau höfðu verið
fölsuð.
I þessari útgáfu er þessi
objectivi mælikvarði, ásamí
hinum liálf-obiectivu mæli-
kvörðum (máli og kveð-
andi) lagður á hverja vísu
handritanna, sem völ er á.
Eg hefi farið eftir útgáfu S.
Bugges. Þar sem ekki var
hægt að sýna öll handritin,.
hefi eg valið úr útgáfu hans,.
þá texta, sem virtust minnst
gallaðir, oo afritað þá með
rúnastafsetningu. Ef rúna-
fjöldinn var ekki í samræmi
við tilgátu M. Olsens, þá
hófst leit að villum í texta
hverrar visu, Síðan var rúna-
textinn leiðréttur og ráðinn
á ný og talinn réttur, ef ráðn-
ingin var í samræmi við heil-
brigt vit, rétta kveðandi,
klassiska íslenzku oq kenn-
ingar í samræmi við kerfi
það, er Snorri sýnir oss í
Skáldskaparmálum sínum.
En í stuttu máli er ekki
hæPt að lýsa þessu, þó að það
svnist einfalt, er það mjög;
margþætt starf, og hvemig
mér hefi tekizt að leysa það
af hendi, v'erður hver einstak-
lingpr sað leggja sinn dóm á,.
er hann les bókina, en ekki
eg. Auk þess hefir kvæðið
gefið mér tilefni til ýmissr
konar athugana. í