Vísir - 09.04.1946, Blaðsíða 2

V I S i R
Þriðjudagtnn 9. apríl 1946
Guðbrandur Jónsson
Háskalegur misskilningur,
nolckur galli sc licr á skoðun-
unum um hinn lagalega rétt
vorn, megum við vcl við
una, og ekki sizt vegna þess,
að próf. Arup mun á öðrum
Danir hafa undanfarið
gert sér tiðrætt um handrita-
kröfur vorar á hendur þeim,
og hefir skipt nokkuð í tvö
horn um ummælin. Sum
iiafa skilmálalaust viður- j vettvangi hafa sýnt hug sinn
kennt siðferðilegan rélt vorn lil málsins cnn grcinilegar
til handritanna, eða að en i ummælum sinum til
minnsta kosti látið það uppi,' hlaðsins, þó ekki g'eti eg
að lil væri hæði íslenzk og greint frckar frá því hér.
dönsk hlið á því máli. Önnui-j Á móti þessum góðviljuðu
ummæli hafa farið í ])vef-(og skynsömu ummælum
öfuga átt, og hafa sum þeirra standa liins vegar önnur um-
ekki borið höfundunum mæli, sem eru hæði illgjörn
\ ilni um, að þeir vissu nokk- og óskvnsöm. Er þar fyrst að
uð um það, út á hvað kröf- lelja, að Kaupmannahafnar-
urnar gengju, en engin þeirra hlaðið „Nationallidende“ vís-
hafa borið það með sér, að ar kröfum Islendinga alger-
höf. hefðu nokkurn vilja lil lega á bug með nokkrum af
þess að líta lilutlaúst á málið, 'sömu röksemdum og dr. Lis
enda hafa þau átl sammerkt Jakobsen nolar. lílaðinu
i því, að tónninn í þeim var(virðist þó vera alveg óljóst
með öllu ósæmilegur. En hvers krafist sé. Lað virðist
það _er sameiginlegt nleð halda, að verið sé að krefjast
öllum þessum ummælum, [alls Arnasafns, sem er síður
bæði hinum sanngjörnu og en svo, en Jiafa enga liug-
ósanngjörnu, að þau beint niynd um kröfurnar á hend-
eða óbeint ncita því, að Is- ur konunglega bókasafninu.
lendingar eigi nokkurn laga-1Eg veil ekki hvers álits þetta
legan rétt lil handritanna, og I>lað nýtur nú í Danmörku,
því miður gægist þessi sama niiðað við það, sem áður var,
skoðun úl úr skrifum ýmissa en liilt er víst, að ])að virðist
íslendinga um málið, því þarj hafa sett eitthvað allverulega
er annað hvort forðazt að ofan
minnast á þaim rétt eða árása
beinlinis gefið í skyn, að manninn Axel Larsen.
|fyrir hvítan mann að fara i
skítkast við hana eða að
munnhöggvast við liana á
þeirri mállýzku dánskrar
tungu, sem hcnni virðist eðli-
leg, en ])að verður liver fugl
að syngja með sínu nefi. Það
er efni greinarinnar, sem
hægt er að tala um, en annað
ckki. Það skal tekið fram, að
greinin er slikur haugur ó-
réttlætis, singirni, yfirgangs-
liaugar, staðleysu og
heimsku, að maður furðar
sig á ])ví,að slíkt skuli hrapa
úl fyrir tanngarða jafn-
greindrar konu eins og frú
Lis Jakohsen hlýtur að vera;
uppá síðkastið vegna
á kommúnistaþing-
Um
get
hann geti verið vafasámur; J rétlmæti árásanna
Þetla er háskalegur mis- ^ ckki dæmt, en almennt'’numu
skilningur, því hinn lagalegi þær taldar ósæmilegar j Dan-
réttur íslendinga til handrita 1 mörku, og verður héðan
sinna og forngripa, — sem ekki betur séð, en að það al-
enginn reyndar minnist nú á j menningsálit sé á rökum
— er svo skýlaus og fullkom-J reist. Þá hefir málgagn and-
inn, að hann getur ekki verið stöðuhrcyfingarinnar dönslcu,
betri. Eg skal finna þessuin ! Information“, farið að
orðuin mínum fullan slað, en skipta sér af málinu, og lost-
áður víkja nokkuð að dönsk-
um ummælum ura málið.
Ymis ummæli.
Það var ákaflega gleðilegt
að sjá það af skrifi kaupstað-
arblaðs eins á Fjóni um mál-
ið, að ekki hefir öll sanngirni
og skynsemi í Danmörku
ið því upp, að einhverjum í
Danmörku liafi dottið í hug,
að reyna að verzla við íslend-
inga og selja þeim handritin,
og þá væntanlega forngrip-
ina líka, fyrir fiskveiðarétt-
indi til lianda Færevingum
hér við land. Blaðið leitaði
véfrétta um málið hjá utan-
fallið í viðureigninni við j ríkisráðherra Dana og pró-
Þjóðverja. Hvort blaðið bein- ferssor Erik Arup og fékk
línis hefir ságt nokkuð um engin svör hjá ráðherranum,
liinn lagalega rélt vorn til
handritanna, veit eg ekki, en
það laldi hiklaust hinn sið-
ferðilega rétt vorn svo rikan,
að Dönum bæri að skila okk-
ur þeim. Þá hafði prófessor
Erik Arup þau ummæli við
danska blaðið „Information“,
að það bæri einnig að líta á
liandritakröfurnar frá sjón-
armiði Islendinga, og að ósk-
ir þcirri um, að íslenzk þjóð-
arverðmæti væri geymd af
þeim væru ofboð skiljanleg-
ar. Þá hefir sendikennarinn
<lanski hér við háskólann að
voruin til handritanna. —
Uins vegar hefir hann,
íeyndar mjög gætilega,
en þó svo að fullkom-
lega skildist, lýst þcirri skoð-
im sinni, að við ætlum sið-
ferðilega kröfu til að handrit-
unum væri skilað. Enda þótt
en ])au svör, sem að ofan
getur hjá prófessor Arup.
Blaðið virðist eindregið vc a
á móli afliendingu, og lóuu-
iun í greininni er ósæmileg-
ur og ekki til sátta og friðar
fallinn.
Meistarastykki.
Loks kémur meislara-
stykki frú dr. I.is Jakobsen.
I Danmörku er frúin alkunn,
bæði af dugnaði sínúm og
ágætri fræðimennsku, en líka
af ýmsu öðru. Hún er þar
alkunn fvrir framhleypni,
ákefð og vigvöðuliátt, og er
því sízt að furða, að grein
hennar liefir orðið slik, sem
hún er. Það vcrður því og
vafalaust að taka hið óþvegna
orðbragð hennar með all-
miklum afslætti. Að minnsta
kosti er það alveg ógerlegt
. en svona cr nú frúin, og liún
skapaði sig auðvitað ekki
sjálf.
Frúin skreppúr luii skeið
. út i sambandsslitin, og á um-
j mælum liennar er ekki annað
(að sjá, en að hún liiigsi sér
| hið ólöglcga hald á eignum
ivorum sem nokkurskonar
i hefnd fvrir það, að við höf-
jum ekki haldið átram sam-
handi við Dani, sem hafði
jverið Islendingum hvimleitt
(og nauðugt öll þau 407 ár,
(sem það haí'ði haldist og þó
I j rauninni 1 10 árum lengur,
| cða frá ])ví ísland með Kalm-
.arsambandinu flæktist fyrst
jvið Danmörku. Eg þykist
sérstaklega geta um þetta
mál talað, þvi eg var einn
þeirra fáu íslendinga, sem
ekki vildi láta slila sam-
bandinu fyrr en að ófriði
loknum. Sumar, og það hin-
ar ríkustu, ástæður inín,ar
fyrir þessu voru Danmörku
óviðkomándi, og hafa þær
því miður reynst vera á rök-
um reistar. Sá eg því sízt á-
stæðu lil þcss að slíta sam-
handinu við Dani meðan,
þeir voru i úlfakreppu. En
hitt var og skoðun min, sem
eg hcf selt fram opinberlega,
að ef íslendingum þætti sér
það nauðsynlegt að slíta sam-
bandinu við Dani, þá væri
þeim það hcimilt nær sem
væri, hvað sem öllum samn-
ingum liði, og ekki aðeins
beimilt, beldur og beinlínis
skylt. Eg hélt að frúin, sem
er danskur ríkisborgari
nokkuð fram í ætt, hefði lært
])að á striðsárunum og því,
sem yfir Danmörku gekk þá,
að nauðsyn eru hæstu lög',
öllum samningum og lögum
ofar, og að engar skvldur
manns séu ríkari en skyld-
urnar vi'ð föðurlandið, eins
og liann sjálfur skilur þær og
þó sérstaklega eins og góður
meirihluti samborgaranna
skilur þær. Allt annað væri
landráð jafnt af íslendingi
sem af Dana. Frúin verður
að vita það, að við erum Is-
lendingar og höfum allar
skyldur við ísland en engar
sérstaklega við Danmörku.
Ef frúin veit þetta ekki, þá
er hún of þekkingarsnauð, en ••
ef hún skilur j>að eklci, þá-er
hún of vitgrönn. Islendingar
hafa alltaf verið • nauðugir
undir vfirráðum Dana og um
langt skeið liafa Danir þrúg-
að þeim, og mergsogið þá.
Danir hafa um aldabil hindr-
að okkur frá að ná frelsi
okkar, liaft okkur að fcþúfu,
þeir hafa ekki aðeins teppt-
allar framfarir og þroska hér
á landi um langt skeið, held-
ur bcinlínis hrakið þróun
þjóðar vorrar aftur á bak,
svo að liún, þegar sem hæst
stóð féfletting Dana á henni,
koms.t í það ástand, er hún
hefjr verið í aumustu. Eg er'
ekki að hr.egða frúnni um
það, að hú,n sé svo lil óbland-
in (iyðingur, þvi eg mundi
þykkjasl fullsæmdur af að
vera af þeirri gömlu og gagn-
merku þjóð, sem hefir mark-
að svip sinn svo mjög á
menningu Iiins menntaða
heims, en hún er það og má
vel við una. Nú vita allir hver
örlög og liverja meðferð sú
þjóð hefir fcngið öldum sam-
an, og mvndi einhver annar
en eg kalla það lúalegt
(lumpent), ef frúin hefði
ekki samúð með og skilning
á frelsisviðleitni ættkvíslar
sinnar, enda vona eg sjálfrar
hennar vegna, að liún sé ekki
það, sem Gyðingar kalla
„assimilant". Við erum reiðu-
lninir til að gleyma því, sem
Danir Iiafa afbrotið við þjóð
okkar, en ef frúin, miðað við
uppruna sinn, getur ekki
skilið frelsisviðleitni okkar
og ætlast til að við förum að
horga fyrri viðurgcrning
Dana við okkur með því að
afsala þcim menningarverð-
ínætum okkar, sem við eig-
um í garði þeirra, þá veit
eg ekki liver lýsingarorð á
að viðhafa um siðferðiskennd
Iiennar. Frúin heldur því
fram, að íslendingar hafi
gerst tryggðrofar við konung
íslands og Danmerkur, en
j)að er rangt. Ef konungur
liefði viljað ráða hér ríkjum
áfram, en sleppa konung-
dómi í Danmörku, þá efast
eg ekki um að allir lands-
menn liefði þegið það með
þökkum, en auðvitað var
þess ekki kostur. Aldrei hef-
ir konungur verið jafnhug-
slæður íslendingum eins og
þegar hann sendi islenzku
þjóðinni skilnaðarskeyti sitt,
því það bar vott um allan
þann skilning og alla þá nóð-
' ild og réttsýni, sem frú Lís
Jakohsen sýnist skoDa o 1(Ia
mun nafn lians nnni b.ér,
þegar við löngi> mr
að gleyma masi frúárinner, 1
landi voíu er lýð-æ^í n- har
eru orð meirihlidans ])ó
minni hefði \ei''8 en >’"ð al-
])jöðaratkvæðagreiðsI’i->‘> un
sambandsslitin, orð alls
landsins, og eftir það er r ng-
inn minni hluti til. Þetla
verður frúin allt að reyna að
Handrit
á ýmsum tungum.
Frúin greinir frá þvi, sem
geymt er í safni Arna Magn-
ússonar og konungsbókhlöð-
inni og' minnist þar á hin
dönsku og norslcu handrit,
sem þar eru geymd, en getur
hvorki um hin þýzku né
spönsku og ítölsku handrit,
sem i ■ Árnasafni eru.
Það þarf auðvitað að
taka ])að fram, að þessara
handrita er ekki krafist,
heldur aðeins íslenzkra hand-
rita.
Frúin snýr nú að Iiinu
lagalega réttarleysi okkar til
handritanna. Ilún kveður það
réttilega hefð, þó að það sé
reyndar líka auðskilinn laga-
réttmvað þegar landsliluli sé
ríkisréttarlega skilinn frá
öðrum, fylgi honum skjöl,
sem fjalla um umhoðsstjórn
hans. Það skal játað, að
miklu hefir verið skilað
hingað af slíku úr ríkis-
skjalasafni Dana, en cnn eru
þó eftir þar allmörg merkileg
fornskjöl íslenzk, aðallega
snertandi siðaskiplalímann,
sem Danir hala neitað skil-
um á. Yonandi játar ])á frú-
in, að á þeim skjölum eigum
við rétt. Þá heldur hún því
fram, að „afhending menn-
ingarverðmæta“ við slik
tækifæri „liefur cnga liefð“.
Eg er allkunnugur forngripa-
safninu (Landesmuseum) í
Kiel. Þegar Danir lilutu aftur
Suður-Jólland, var úr þessu
safni skilað mörgum gripum
norður yfir landamærin, og
í stað þeirra se.ltir á veggi og
i sýnipúlt miðar, sem stóð á
„Laut dem Versaillervertrage
an Dánemark ausgehándigt“.
Frúin segir hér þvi ekki rétt
frá; miðarnir bera að vísu
vott um að hinir þýzku safna-
menn hafi verið svipaðs hug-
ar og frúin, en þeir vorii samt
það skárri en hún, að þeir
treystust ekki til þess að
halda gripunum.
Réttur Dana.
Frúin segir að minjasöfn
og bókhlöður séu í sjálfu sér
geymslustaðir þjóðlegra
. verðmæta. Hér hlýtur frúin
!að tala gegn betri vitund, þvi
jþað er stundum og stundum
ekki. T. d. verða liéraða-
minjasöfn naumast talin
með alþjóðlegum verðmæt-
um, og eins er um sum bóka-
söfn, enda fer það eftir þvi
livers eðlis bókasöfnin eru.
Frúin telur að Danmörk
hafi eignast liin íslenzku
handrit með sama rétli og
Svíar hin islenzku handrit
sín og Danir hin fornpersn-
esku og fornindversku hand-
rit sín og hið rómverska
mánnamyndasafn sitt, og að
hvorki eigi íslendingar þar
kröfu á hendur Svíum né
Persar, Indverjar eða ítalir
á hendur Dönum. Nú man eg
ekki til, að Sviar hafi nokk-
Niðurl.