Vísir - 07.07.1949, Page 5

Firnmtudagirm 7. júií 1949
v rs i r

Mnrtítrt ii/tt tjrnfirr (luuiim
Ferft til Hartmannswillerkopf í Vogesafjöflum,
þar sem 30,000 Frakkar féllu árin 1914-18.
En þegar til átti að taka,
fundust aðeins lik tóif þús-
und manna.
fælur öðru og frá þeim má
skyggnast niður á Ftínarfljól
og fylgjast með mannaferð-
um á því og handan ]>ess.
Vafalaust hefði verið erfiU
að komast inn i Frakkland á
þessum slóðum, en Þjóðverj-
ar kunnu að Iiagnýta sér ]>á
staðreynd, að virkin náðu
ckki nema að helgísku landa
mærunum og sniðgengu ]>ess-
ar voldugu. viggirðingar.
Basel, 20. júní.
Það er tæpra tveggja
ldukkustunda ferð héðan frá
Basel til eins blóðugasta víg-
vallar fyrri heimsstyrjaldar-
innar, Hartmannswillerkopfs
í Vogesafjöllum.
Mig langaði til að komast
Jiangað, þegar eg frétli um
þenna slað og af þvi varð
sunnudaginn 12. ]). m., að eg
fékk að sjá þenna sögulega
VÍgS'ÖlI.
Það er engum vandkvæð-
um bundið að komast inn
fy'rir frönsku landamærin.
Áritun á vegahréf er óþörf
fyrir íslenzka horgara og eft-
ir fimm mínútur er maður
frír og frjáls á iranskri
grund. Leiðin liggur nu um
flatneskju norður með Rín
og er fyrst ekið nokkurn spöl
j... , :..v • 1 Bandarikmmcim, sem komu
eftir þjoðvegi, sem er haltrar . •>
x I ra
Skotgöt á
hverju húsi.
Það var ekki barizt hér
1010, þegar Þjóðverjar sigr-
uðu Frakka, en ])ó sésl varla
nokkurt hús á ]>essum slóð-
um, sem her ekki skotgöt
sem menjar siðustu stvrjald-
ar. Hvenær var ]>á harizt hér?
annarrar aldar ganiall, því að
Napoleon mikli lét leggja
hann endur fyrir löngu vegna
herflutninga sinna. Af hreidd
vegarins má sjá, að Napoleon
Iiefir verið maður forsjáll, en
ti! prýði liefir hann látið
gróðursetja tré meðfram veg-
inum báðum megin og eru
þau nú búin að öðlast gild-
lcika og tign fullorðinsár-
anna. Þarna er enguni vand-
kvæðum hundið að spyrjast
(il vcgar því, að þótt verið sé
í Frakklandi, talar þarna
hver maður þýzku.
Mikill munur
á húsakosti.
Eg hefi getið þess áður,
hversu hreinlegt allt sé og
snyrtilegt Iiér í Sviss, hvort
sem um sé að ræða stærstu
borgirnar eða smáþorp. í
Frakklandi er annað uppi.á r
leningnum, ]>ví að hirðulevsi
virðist þar einkenna horgir
og ]>orp. Itúsin eru leiðinleg
ásýndum, litir daufir og Ijótir
og þril'naður virðist ekki í-
þyngja ihúunum að neinu
ráði. Hinsvegar virðist fólkið
hugsa meirp um útlit sjálfs
sin en híbýla sinna, þótt ]>að
sé ekki almennt eins vel klætt
og i Sviss eða til dæmis heima
á Islandi.
En sleppum þrifnaði og
klæðaburði, þvi að nú hcr
mannvirki fyrir augu, sem
atlir hafa heyrl nefnd —
Maginotlínuna. llún átli á
símim líma að verja Frakk-
land fvrir innrás af hálfu
erfðafjenda þcirra, Þjóð-
verja, og var byggð meðfram
landamæruiffim frá Sviss til
Belgíu. Er um lirið ekið
framhjá hverju virkinu á
Miðjarðarhafi sumarið
194-1, sóttu á eftir Þjóðverj-
um norður og auslur eftir
Frakklandi og að Rínarfljóti.
Frá ]>eim hardögum eru ]k*ss-
ar menjar hamfaranna.
I litlu bæjunum cru tiltölu-
lega fá hús algerlega i rúst-
um, en mörg eru mannlaus,
af því að vélbyssuskothi'íð
Iiefir bulið svo á veggjunum
og etið úr þeim, að ekki er.
talið óhætt aðhafasl viðinnan
þeirra. Öðru vísi er uin að
lilast í Mulhouse (Múlhaus-
en), stærslu borginni, sem
farið er um á leiðinni frá
Basel lil Yogesafjalla. Þar
hafa brýr verið sprengdar og
hús jöfnuð við jörðu á stór-
um svæðum, en illgresi þek-
ur múrsteinahrúgurnar, í þvi
efni gefur Mulhouse þýzkum
horgum ekkert eflir.
Bardagarnir virðast hafa
farið hratt frmhjá minni bæj-
unum, án þess að gefizt hafi
tóm ti! að vinna þar óbætan-
leg't tjón, en i Mulhouse helir
slríðsguðinn stigið trylltan
dans simi að vild.
skína á jarðveginn nenia á
einstaka stað.
Suins staðar er brattinn
svo mikill; að steinveggir eru
meðfram veginum, lil ]>ess
að slysahættan sé minni. \’íð-
asl byrgir skógurinn allt út-
sýni, en allt i einu birtist rúm-
gott bílastæði framundan og
cr þar margt stórra lang-
ferðabila frá Sviss og Frakk-
landi,
Slaðurinn, sem komið er
til, heitir Vieil Armand og er
]>að nafnið á næsta hæðar-
kolli við Hartmannswiller-
kopf. Þar er grafrcilur þeirra
tilttölulega fáu, sem fundusl
af öllum þeim fjölda, er lét
]>arna lífið.
30,000 manns
félhi á þessum stað.
l'rakkar hafa gert þarna
glæsilegt grafhýsi og fyrir
utan það stendur letrað stór-
! um slöfum: „Komumenn!
I Muiiið, að á þessum stað létu
30,0(10 menn lil'ið fyrir
Frakkland 1911 18.“ Er
grafhýsið i hlíðarslakka, sem
veit í austurátl. Yfir dyrum
]>ess er lelrað: „Hér hvila
hermenn, sem dóu fyrir
Frakkland“. Þegar inn kemur
verður fyrst fyrir einskonar
fordyri og þar segir á litlu
spjaldi: „Komumenn! X'irðið
, minningu þeirra 12,000
! niaiina, sem hér livila, með
, því að ganga hljóðlega um.“
En á veggjum fordvrisins
eru nöfn eða einkennistölur
j allra þeirra hersveita, sem
I tóku þált í bardögum þarna
árin 191 I 18.
Sjálf grafhvelfingin er
hringmynduð og hvíla bein
liinna föllnu undir gólfinu,
en á veggjum eru Ietruð til-
vitnanir úr ritningimni og
huggunarorð til ]>eirra, sem
misstu ástvini sina á þessum
sléðum. Sérstök útskot eru
til minningar um þá hinna
föllnu, er voru mótmælcnda-
trúar eða Gvðingar, en allir
livíla þeir jafnt.
(rrafhýsið er glæsilegt, þóll
]>að gnæfi ekki háll yfir um-
hverfi silt og þar virða allir
Upp til fjalla.
En nú taka Vogesafjöll við.
Þau eru ekki há, en hliðarnar
\
eru víðasthvar brattar og
vaxnar þéttum skógi, svo að
þær mega teljast nær ófærar.
N'egurinn Iilykkjast upp eftir
þeim og eru á honum víða
krajípar hugður, sem minna
skemmtilega á Kamhana í
gamla daga. En lengra nær
samanburðurinn ekki, því að
utan vegarins er ekki mosi
og hraungrýti eins og heima,
heldur teklir skógúrinn þar
strax við og trén vaxa svo
þétt, að sólin nær ekki að
hónina um að hafa hljótt um
sig.
Óþekktir hermenn.
Neðar í hliðarslakkanum,
að baki grafhvelfingunni, er
lcgslaður 18 1909 her-
inaiina. Lítill kross er á leið-
um um 1500 þeirra. Er þar
getið nafns mannsins, sem
undir hvilir og dagsins, er
hann féll, ef um hann var vit-
að. Á sumum krossunum var
aðeins nafn, engin dagseln-
ing, en eitt var eftirtektar-
vert, að nær allir Jiessir men
féllu fyrstu níu mánuði
stríðsins. Þá leituðu Þjóð-
verjar mest á, en svo breytt-
ist slríðið í skotgrafaliernað
og ]>á dró úr mannfallinu.
En þarna eru fleiri nienn
grafnir, því að sex slórir reit-
ir eru þarna i legslaðnum. Er
aðeins cinn slór minnisvarði
á hverjum reitanna og á þá
er letrað: „Hér hvíla 64 ó-
þekktir liermenn“.
En hvar eru hinir? Þarna
féllu 30,000 menn lík tólf
þúsunda fundust og sum ó-
Jiekkjanleg. llinir voru horfn-
ir, gersamlrga þurrkaðir út.
þegar tóm gafst -til að skyggn-
asl um í valnum og rcyna að
jarða þá, sem fundusl. Ilví-
líkar liamfarir hvílík viður-
9
styggð!
ÍJtvörður
fjallanna.
Austur af legstaðum tekur
við brekkan upp á Ilart-
mannswillerkopf, sem er
austasti hnjúkurinn á þessuin
slóðum, einskonar útvörður
Vogesafjalla. Hnjúkur ]>essi
er að flalarmáli. hcldur
stærri en Öskjuhliðin, en
hann er Iiærri og hlíðarnar
virðast brattari. Þar var
djöflagangurinn mestur,
djöfulgangurinn, sem gat af
sér ávöxtinn i \rieil Armand.
Þjóðverjar ættuðu sér að
komast vestur yfir fjöllin og
fyrsla skrcfið var að ná þess-
um hnjúk, þvi að þá áttu ]>eir
ekki eins undir högg að
sækja. Frakkar tóku hraust-
lega á móii, en lánið lék við
hpripa sitt á hvað. Þjóðverj-
ár náðu hnjúknum, en voru.
hraktir af honum aftur. Þeiin
tókst cnn að lirekja Frakka
af honuiu, en fengu ekki aö
vera þar um kyrrt lengi.
Þannig gekk þetla fram i>g
aftur s.jö sirinum; unz hvergi
var sting'andi strá á þeiin.
stað, ]>ar sem áður uxu liá
vaxiii bein tré og náttúran
ein réð ríkjum.
Árangurinn var á annaa
hóginn 30,000 fallnir, auk.
allra hinna særðu og lim
leslu. Eg veit ekki, hvað
Þjóðverjar lögðu mikið i söl
urnar, því að Frakkar láta.
þess hvergi getið, en senni
lega hefir blóðtaka þeirra
verið álíka. Það er eins og
allir Reykvíkingar — nú
cða ]>ar um bil.
Menjar f
stríðsins.
I En nú hefir náttúran feng-
I ið að vera í friði í mannsald-
ur og hún hefir verið ötul við
a.ð græða sér þau, seni menn
irnir veittu henni þarna i
heimsku sinni. Gröðurinn er
kominn svo vel á veg, að lág-
vaxinn, sjálfsáinn skógur
\ þekur nú hnjúkinn allan. Þ<>
fær hann ekki að hylja minn •
ismerkin, sem eru á efsla.
kollinum, fagurt krossmark,
bautastein og lágmynd,
Iiöggna i nakinn klettavegg,
til minningar um sveit
franskra hermanna. sem
gekk sérstaklega vasklega.
fram og lilaut viðurnefnið
„rauðu djöflarnir1' fyrir hug-
prýði sína. Allt annað má og
á gróðurinn að þekja.
En ef farið er út fyrir stig-
inn, sem liggur upp á hnjúk-
inn ]kí hlasa hvarvetna við
i ’ 1
^ manni menjar stríðsins. Kol-
ryðgaða r ga ddav í rsl’læk j ur
, leynast í grasinu, hvert sem
gengið er. Járngaddar standa
upp úr því hingað og Jiangaö
og enn markar gi-einilega
fyrii
skotgröfum

Grafhýsið í lrieil Armand og Hartmannswillerkopf í
baksýn.
og
sprengjugigum. í skjóli
þeirra vaxa hæstu trén. Og
ef vel er að gáð er ekki <>-
sennilegt að sjá megi innan
um liávaxið grasið í skotgröf-
unuin gömlu hálffallnar dyr
á jarðhýsi, sem hermennirnir
hvrðust i miíli hríðanna.
Síðasti þátturinn.
Hildarleiknrinn siðasti
1939 15 lór ekki alvej?
framhjá þcssum stað. Hinir
látnu fengu ekki að hvíla i
frlði. Þýzk stcírskotaliðssveil
t<>k sér stöðu á Harlmanns-
willerkopf á undanhaldinu
fvrir Bandaríkjamönnum og.
hóf skotlirið á sveilir ]>eirra.
sem komu vestan yfir fjöllii:.
Bandaríkjamenn svöruðu og;
ein fallhyssukúlan liæfði
framhlið grafhýsisins. Nokk-
ur vélhyssuskol hæfðu hana
einnig og sést þcssa greini-
lega merki.
En nú ríkir ]>ar friður
H. P. {