Vísir - 29.07.1949, Blaðsíða 5

Föíitudaginn 29.; júli; 1049 .
.... .. ....—■——•
flokksins, sem hann liafði
siökkt á vígsluvatnið i upp-
hafi. Nám Sveins á æskuár-
uinim og' langdvalir lians
evlemiis, auk nokkurra utan-
i'erða síðar, reyndist honum
drjúgt veganesti. Lundin
var sterk og skapgerðin ó-
s veigj anleg. F ram f arainað-
ur var h'ann á marga lund,
en ihaldsmaður í aðra rönd-
ina og róttækur í þjóðrækn-
ismálum framar flestum
öðrum. Hag landbúnaðarins
har hann ávallt fyrir brjósti
og hafði óbifandi trú á ís-
len/kri sveitamenningu. —
Undi liann þvi illa að Al
Jiigi væri háð hér á möl höf-
uðslaðarins, en taldi það
sóma sér betur á Þingvöll-
um, Átti hann um þáð mál
harðar sennur á Alþingi,
enda var hann að öðru leyli
í fremslu röð þingflokks
síns og vann þar fjölda
trúnaðarslarfa. Nokkuð rit-
aði hann um þjóðmál í blöð
og tímarit, einkum framan
a(' þingsetu sinni, en á síðari
árum sást fátt frá homim a
prenli. Sem dæmi um vin-
sældir lians og traust innan
þingflokksins má skírskola
lil greinar Jónasar Jónsson-
ar í bókinni „Merkir samtíð-
armenn“, þar sem bann rek-
ur feril Sveins Ólafssonar og
lofar liann mjög. Mun öhælt
að fullvrða að andstæðing-
arnir hafi einnig Iátið Svein
njóta sannmælis og aflaði
hann sér trausts þeirra og
virðingar, enda var hann í
senn hvgginn í störfum og
har hreiijan skjöld i lram-
l'erði öllu.
Sveinn var tvíkvæntur.
Fyrri kona hans Kristbjörg
Sigurðardóttir, sem hann
gekk að eiga 2. október 1888,
andaðist 1. janúar 1895. Síð-
ari kona lians var Anna
Þorsteinsdóttir prests i Ly-
dölum, en þau gengu að eig-
asl I. sept.1899. Sonur Sveins
er Ölafur forstjóri áfengis-
verzlunar ríkisins.
Sveinn Ólafsson var mað-
ur viðlesinn og kunni glögg
skil á þjóðlegum frígðum.
Minni hans var traust fram
á siðustu ár og átli hann úr
minningum að moða sem
mörgum þótti mikið um
vert, en ræðinn var liann og
skemmtilegur, hvort sem
Iiann sat í fjölmcnni eða fá-
sinni. Ljúfur var hann við
alla og gerði sér ekki rnanna
mun, enda jók það vinsæld-
ir bans og jiingfylgi, svo sem
að ofan getur. Hann var
rammislenzkur í eðli og þar
á sér höfðingjabrag, ekki
sizt er hann var sóttur heim.
Lífsstarfi Sveins Ólafsson-
ar var lokið. íslenzka þjóðin
þakkar öldunginum og
liændahöfðingjanum unnin
störf.
K. 0.
KAUPHÖLLIN
er miðötöð verðbréfavið-
skiptanna. — Síini 171Ó
•' -~r-\ VISIR
WINSTDN S. CHURCHILL: jr 39. GREIN.
MED SLÆGÐ 0G SVIKUM AÐ K0MAST HJÁ ÞVf AD T0K FAR :ST FRANC0 A í STRÍÐIÐ.
Hitlvr taiaöi cinu sinni riö
hann or/ fchk atcvg nóg af.
(Hiim 17. maí 1940. eftir að Þjóðverjar höfðu rofið
varnir Frakka, bauð Churchill Sir Samuel Hoarc. (sem
nú er Tenxplewood lávarður) sendiherraemhættið í
Madrid. 1 eftirfarandi grein ræðir hann kringnmstæður
þær á Spán, er endiherrann átti að horfast í augu við).
Stefna Francos hershöfðingja allt stríðið var algerlega
síngjörn og kaldrifjuð. Hann hugsaði einungis um Spán
og spæiiská hagsmuni. Aldrei kom lionuin til liugar
þakklæti í garð llitlers og Mussolinis fyrir aðstoð þeirra.
Og enga gmnju ól hann í brjósti til Breta fyrir fjand-
skap þann, er \ instri-stjórmnálamenn okkar höl'ðu sýnt
honum. Þessi þröngsýni harðstjóri hugsaði aðeins rnn
það eitt að halda blóði soginni þjóð sinni utan við aðra
stvrjöld. Hún' hal'ði fengið sig íullsadda á stríði. Um
milljón manns hafði farizt í bræðravígum. Fátækt, hátt
verðlag og erfiðir tímar lönmðu hinn grýtta Pvrenea-
skaga. Aldrei l'ramar styrjöhl fvrir Spán, aldrei framar
styrjöld fyrir Franco! Með svo hversdagslegu hugarfari
og tilfinningum horfðist hann í augu við hinar ægilegu
krampateygjur, sem hcimurinn engdist í.
„Kietturinn“, iykill að Miðjarðarhafi.
Brezka stjórnin var sannilega ánægð rneð svo dáðlítið
hugarfar. Við æsktum einskis nema hlutíeysis Spánar.
Við vildiun verzla við Spán. Við vildum, að hafnir lands-
ins væru lokaðar ítölskum og þýzkum kafbálum. Við
vilduni ekki einiuigis liafa Gibraltar í friði, heldur einnig
afnot af skipalæginu í Algeciras og af landssvæði því er
tcngir Klcltinn (en svo nefna Bretar Gibraltar, The Rock)
við meginland Spánar lyrir sívaxandi flugslöð okkar.
Aðgangur okkar að Miðjarðarliafi var að verulegu levti
kominn undir þessu. Það var ofur auðveil fyrir Spán-
verjar að koma fyrir, eða leyfa, að komið yrði fyrir svo
sem tylft öflugra fallbyssna á hæðunum bak við Algeciras.
Þeir höfðu rétt til að gera það, og er þeim liafði verið
komið fyrir,, gátu þ(úr, hvenær sem þá lysti, hal'ið skot-
hríð og flugstöð okkar hefði þá orðið ónothæf.
Vera má, að Kletturinn þvldi enn einu sinni langa um-
sát, en hann yrði okkur þá ekki lengur nema klettur.
Spánn lial'öi lykilinn að ölliun hernaðaraðgerðum okkar
á Miðjarðarhafi og aldrei á hinum háskalegustu tínuun,
var lvkliuum snúið i skránni. llættan var svo niikil, að
í naæ tvö ár liöl'ðum við sífellt á varðbergi 5 þúsund
manna leiðangur og skip, albúinn til þess að hertaka
Kanaríevjar, til þess að geta haft yfirhöndina á lega og
í lofti yfir kafbátunum og tryggt samband við Astralíu
og Asíu ef svo kynni að f'ara, að Spánverjar meinuðu
okkur afnót af tíibraltar-höf'n.
■
Hefði getað greitt rothögg.
I
'• Þá hefði Franco-stjórnin einnig með öðrum hætti getað
greitt okkur rothögg. Hún hefði getað leyl't hersveitum
llitlers að fara uni skagann, sitja um og taka tíibraltar,
en sjálfir hel'ðu Spánverjar á meðan getað tekið Marokkó
og nýlendur Frakka i Norður-Al'ríku. Við höfðum hinar
meslu áhyggjur út af þessu eftir vopnahlé Frakka, er
öflugar hersveitir Þjóðverja komu til spænsku landa-
mæramia og stungu upp á sameiginlegum hátíðahöldum
í San Sebastian og borgum handan Pyreneafjalla. Nokkr-
ar hersveitir Þjóðverja íoru meira að segja inn í Spán.
En, eins og Wellington hertogi ritaði árið 1820: „Mcð
engri þjóð Evrópu geta útlendingar hlutazl til um innan-
landsmál ineð eins litlum áraugri og á Spáni. Hvergi eru
útlendingar jafn-illa séðir og jafnvcl fyrirlitnir, og siðir
Spánverja og hættir eiga illa við aðrar þjóðir Evrópu“.
Og núna, 120 áium síðar, voru Spánverjar jafn-óvinsam-
legir, Jijáðir og örinagna eftir hræðravíg borgarastyrjald-
arinnar. Þeir vildu ekki hergöngur útlendra manna um
land sitt. Jafnvel þó að þessi ólundarlega þjóð væri naz-
í istisk eða fasistisk í hugsunarbætti, gat hún ekki hugsað
sér návist crlendra ggsta. Sömu tilfinningar gagntókú
j Franco, og á lúiín kænlegasta hátt fvlgdi liann þeirii
I fram. Við gálum dáðzt að dugnaði hans í þessu, jafnvel
' þótt hann hefði ekki verið okkur eins notadrjúgur.
Eins og allir aðrir var spænska stjórnin sem þrumu
lostin vegna hins skyndilega liruns Frakklands og liins
væntanlega ósigurs og eyðileggingar Bretlands. Fjöldi
manns um heim allau höfðu sætt sig við tilhugsunina
um „nýskipan Evrópu“, „yfirj)jóð“ og alít það raup.;Þess-
vegna gaí' Franco i skyn, í júní, að hann væri þess albúinn
að ganga i lið með sigurvegurunum og taka J»á11 í skipt-
ingu herlangsins. Sumpart af græðgi, og sumpart af
hyggindum tilkynnti hann, að Spápverjar hefðu miklar
kröfur fram að bera.
En þegar hér var komið sögunni taldi Hitler enga þörf
á bandamönnum. Eins og Franco, vænti hann þcss, að
innan fárra vikua eða jai'nvel daga myndi vopnavjð-
skiptum hætt og Bretar leita fyrir sér um friðarskil-
mála. Iiann sýndi Jm lítinn álniga á samhyggjubending-
um frá Madrid.
Breyttar aÖstæður.
Þegar komið var fram í ágúst höfðu aðstæður brcytzt.
Nú var fullvist, að Bretar myndu berjást áfram og að
líkindum yrði styrjöldin löng. Er Bretar vísuðu „friðar-
tilboðinu“ 19. júlí á bug með fyrirlitningu, leitaði Hitler
bandamanna, og var J»á ekki eðlilegt, að haim sneri sér
til þess liarðstjórans, er hann hafði hjálpað og nýlega
hafði lofað að ganga i lið með honum? En Franco hafði
einnig skipt um skoðun af sömu orsökum.
Hinn 8. ágúst tilkynnti þýzki sendiherrann í Madrid,
að Caudillo (foringinn, Franco) væri söniu skoðunar, en
hann hefði vissar kröfur fram að færa. I fyrsta lagi vildi
hann ía fullvissu um, að Gibraltar, Franska Marokkó,
liluti Algier, þar með Oran, l'élli í hlut Spánverja.
Þá var Spánverjum brýn nauðsyn á hernaðar- og fjár-
hagsaðstoð, þar eð þeir höfðu aðeins kornbirgðir til
8 mánaða.
Loks fannst Franco, að íhlutun Spánar mætti ekki
eiga sér stað, fyrr en Þjóðverjar höfðu gengið á land á
Bretlandi „ til þess að forðast ótímabæra þátttöku í
styrjöldinni, er inyndi standa óbærilega lengi fyrir Spán
og gæti orðið núverandi stjórnarfari hættulcg.“ Sam-
tíriiis skrifaði Franco Mussolini, endurtók kröfur sínar
og bað um stuðning hans.
Mussolini svaraði hinn 25. ágúst og hvatli Caudillo til
þess að „skera sig ekki úr tengslum við sögu Evrópu“.
Hitler varð órótt vegna frekjulegra krafna Spánverja, er
myndi enn auka á vanda hans við Frakka. Ef.Oran yrði
tekin af Frökkum væri næstum öruggt, að fjandsamlegri
franskri stjórn vrði komið á lót í Norður-Afríku. Hitler
velli þessum ínöguleikum fyrir sér.
*
En dagar liðu. I september virtust Bretar hal'a í i'ullu
tré við Þjóðverja og loftsókn þeirra. Sala hinna 50 banda-
rísku tundurspilla vakti mikla athygli um alla Evrópu og
Spánverjum virtist sem Bandaríkjamenn færðust nær
styrjöldinni. Franco og Spánverjar héldu fram þeirri
stefnu að hækka og skýrgreina kröfur sínar, lagði hann
áherzlu á, að að þeim yrði að ganga, fyrir fram. Þá varð
og að sjá fyrir allskonar vistur, ennfremur mörgum
lallbyssum með 15 J»uml. hlaupvídd fyrir spænsku virkin
andspænis tíihraltar. En meðan þessu fór fram guldu
þeir Þjóðverjum í smámvnt.
Blöðin á móti Bretum.
Oll spænsku blöðin voru fjandsamleg Bretum. Flugu-
menn Þjóðverja voru hvarvetna í Madrid. Þar eð utan-
ríkisráðherra Spánverjar, Beigbeder, var grunaður um
að vera ekki nægilega hrifinn af Þjóðverjum, var sér-
stakur maður, Serrano Suner, yfmnaður Falangista-
flokksins, gerður iil í formlega sendiför til Berlínar
til |>ess að lægja öldurnar og varðveijta bræðralags-
tilfinninguna. Hitler skeggræddi við hann drykklanga
stund, einkum um fordóma Spánverja í garð Banda-
ríkjanna. „Vel gæti svo farið“, sagði Hitler, „að stvrj-
öldin breyttist í stríð milli heimsáll'a, Ameríka gcgn
Evrópu“. Því yrði að tryggja sér eyjarnar undan vestur-
strönd Al'riku. Siðar sama dag beiddist Ripjientrop J»ess,
Framh. á 7. síðu.