Vísir - 02.03.1953, Blaðsíða 4

'4
VÍSIR
Mánudaginn 2. marz 1953
WISXR
DAGBLAÐ
Ritstjóri: Hersteinn Pálsson.
Skrifstofur Ingólfsstræti 3.
mgefandi: BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR HJ’.
Afgreiðsla: Ingólfsstræti 3. Símar 1660 (fimxn línur).
Lausasala 1 króna.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Munur hver í hlut á.
T-^egar íslendingar færðu landhelgislínu sina út um. eina mílu,
svo að fjögra mílna landhelgi er nú kringum landið, varð
uppi fótur og fit hjá brezkum yfirvöldum og útgerðarmönnum.
Nú átti að refsa þessum fáráðlingum norður við íshaf, sem
dirfðust að verja fiskimið sín og þar með tilveru smáþjóðar, án
þess að spyrja Breta um leyfi. Það hlaut að vera hægt að kúga
þá til undirgefni, með því að taka af þeim þann rétt, sem
Bretar veita öllum öðrum þjóðum, að selja fisk á opnum
markaði í Englandi.. Brezkir togaraútgerðarmenn gripu til þess
vopns, sem oft hefur reynzt biturt en engum til sæmdarauka,
að beita fjárhagslegri kúgun til þess að fá sitt mál fram.
Fyrir skiimmu fréttist það, að Rússar hefðu sagt upp samn-
ingi er þeir höfðu við Breta um landhelgi í Hvítahafi. Hefur
hún jafnan verið þrjár mílur en nú hafa Rússar lýst yfir að
eftirleiðis verði hún tólf mílur og verða þá brezk skip að
sjálfsögðu að sætta sig við að veiða utan þeirrar línu. Nú er
það svo, að Hvítahafið hefur verið eitt aðalveiðisvæði brezkra
fiskiskipa um langan aldur. Hafa brezkir útgerðarmenn ekki
síður hagsmuna að gæta á þessum slóðum en á miðunum kring-
um ísland. En þegar Rússar færa út sína landhelgislínu í i2
mílur, er ekki talað um neinar refsiaðgerðir gagnvart þeim.
Ekki heyrist hljóð frá einum einasta brezkum togaraeiganda,
að nú skuli lagt bann á sölu rússnesks fisks eða annara rúss-
neskra afurða í Bretlandi. Ekkert heyrist um það, að Rússar
svipti þá hefðbundnum rétti, sem þeir eigi tilkall til sam-
kvæmt alþjóðalögum.
Það er ekki sama hver í hlut á. Við stórveldið er lítið sagt
og engum þvingunum beitt, að líkindum vegna þess að það er
ekki talið ómaksins vert að reyna það. Um smælingjann skiptir
öðru máli. Á bak við hans rétt stendur ekkert hervald og
efnahagskerfi hans þolir ekki stór áföll fjárhagslega. Það kann
vel svo að fara, að brezkum útgerðarmönnum takist með að-
gerðarleysi ríkisstjórnar sinnar, að grafa undan fjárhagsaf-
komu íslendinga svo að hér verði atvinnuleysi og jafnvel
skortur. En þeim tekst aldrei að kúga þá til að semja við sig
um landhelgina. íslendingar fyrirlíta efnahagskúgun þessara
manna, sem ber vott um lágt þroskastig og algert þekkingar-
leysi á skapferli þeirra, sem þeir ætla sér að svínbeygja.
Pólitískir andstæðingar ríkisstjórnarinnar, kommúnistar,
kratar og „gula pressan11 eru með dylgjur um það, að einhver
svik séu í tafli í sambandi við síðustu orðsendingu Breta. Þessar
dylgjur hafa ekki við neitt að styðjast og eru þvættingur sem
sprottinn er af heirrisku og illgirni þeirra sem að honum standa.
Ríkisstjórnin hefur frá byrjun haldið á málinu með fullri festu
og hvergi látið undan síga. Ósannindi og dylgjur um „svik:I
Islenzkra manna í þessu máli geta aðeins haft skaðleg áhrif út
á við og Veikt aðstöðu þjóðarinnar í málinu.
Útpfa nýyria.
Qíðustu áratugi hefur mikill fjöldi nýyrða myndazt í málinu
^ til þess að bæta úr aðkallandi þörf fólksins fyrir ný orð
og heiti i r.ambandi við framfarir og nýjungar á öllum sviðum.
Ekkert hefur verið gert til þess að hjálpa almenningi til þess
að notfæra sér nýyrðin eða vekja athygli marma á því, hvaða
nýyrði væri vel mynduð og færi vel i málinu og hver væri ekki
æskileg. í vandræðum sínum hefur þjóðin oft myndað sér orð
sem ljót eru og samrímast ekki vel tungunni.
Nú hefur vcrið hafin. skipulagsbundin söfnun nýyrða fyrir
forgöngu núverandi menntamálaráðherra og hefur menni.a-
málaráðuneytið nýlega gefið út fyrsta hefti nýyrðasafns sem dr.
Sveinn Bergsveinsson tók saman. Eru í þessu hefti um sex
þúsund nýyrði. Þetta er merkileg til raun að safna saman ný-
yrðum er myndast hafa síðustu fimm áratugi og eru í fullu
samræmi við eðli tungunnar. Ekki er þess að vænta að nýyrðin
destist öll í málinu, þótt skráð séu, en á þenna hátt kemur fram í
dagsljósið fjöldi fallegra nýyrða, sem almenningur hefur ekki
hugmynd um að til séu.
Það ætti að standa blöðunum næst, að ryðja úr málinu er-
lendum orðum eða orðskrípum, sem nú eru notuð, en taka upp
falleg nýyrði i staðinn, sem til eru. Það mundi verða mikii rHál-
hreinsun og kenna almenningi að nota nýyrði sem vei íara í
snálinu.
Mar&t er sktítjð
Þjóðverjar göbbuðu Breta.
í samfleytt 20 mánuði.
Þýzki lierínn í Hollandi haíði
beiiit samband við Hreta.
Þjóverji nokkur heldur því
fram í stríðsendurminningum
sínum, sem nýlega eru út
komnar að Þjóðverjar hafi stað-
ið í beinu skeytasambandi við
Breta um 20 mánaða skeið á
stríðsárunum.
Maður þessi, Giskes fyrrum
liðsforingi, hefur gefið út bók,
sem heitir „London kallar á
Norðurpólinn“, þar sem hann
segir, að Þjóðverjar hafi nað
á sitt vald 14. leynistöðvum
Breta í Hollandi og notað þær
á ýmsum tímum.
Giskes segir frá því, er Þjóð-
verjar handtóku Holllendinginn
Lauwers, sem var í þjónustu
Breta, í Haag i marz 1942. Var
Lauwers með senditæki, og
segist Giskes hafa talið hann á
að halda sambandinu við Breto,
án þess að láta þá vita, að hann
hefði verið tekinn höndum. —
Þetta hafi orðið upphaf þess.
að Þjóðverjar hafi haft uppi á
öllum mönnum, sem Bretar
sendu til Hollands með sendi-
tæki á næstu 20 mánuðum.
Þjóðverjar
skipuleggja.
Með þessu móti reyndist
Þjóðverjum auðvelt að skipu-
leggja það starf Breta að
koma vopnum og nauðsynjum
til mótspyrnuhreyfmgarinnar
hollenzku Allt þetta tóku þeir
jafnóðum í sínar hendur, og
þeir tóku einnig öllum sendi-
mönnum Breta „tveim hond-
um“, en að auki skutu þeir
flugvélar Breta, er sendar voru
í slíka leiðangra, niður, er þær
voru á heimleið. Gátu Þjóð-
verjar þannig haft hemil á öll-
um njósnum Breta í Hollandi,
að sögn Giskes.
Breíar hættu
um hríð.
í fyrstu sendu Bretar ævih-
lega vopn og nauðsynjar á þá
staði, sem Þjóðverjar tiltóku,
en um síðir þótti þeim flug-
vélatjónið þó of mikið — Giskes
segir, að 12 sprengjuvélar hafi
verið skotnar niðm- með þessum
hætti — svo að þeir hættu öll-;
um sendingum um hríð árið I
1943. Þó grunar þá ekki, að
brögð væru í tafli, því að alltaf
sendu Þjóðverjar — fyrir munn !
Hollendinga — tilkynningar um 1
spellvirki, sem unnin hef ðu
verið og þar fram eftir göt- J
unum.
Menu sleppa.
Loks sleppa tveir þeirra
manna, sem Giskes hafði náð.
og þá leið ekki á löngu, áður
en lokið var „Operation Nor-
pol“, eins og Þjóðverjar nefndu
herbragð þetta. Bretar komust
að öllu saman — eftir 20 mán-
aða brellur Þjóðverja — en
þetta hafði þó orðið til þess, að
skipulagning mótspyrnuhreyf-
ingar í Hollandi tafðist um
tveggja ára sVeið.
Lauwers
ber vitni.
Giskes hefur fengið mann
nokkurn til þess að bera vitni
með sér í máli þessu, og er það
enginn annar en Lauwers sá,
sem Bretar sendu upphaflega
og Giskes tók fastan fyrstan
manna. Hann skrifar eftirmála
bókarinnar. Hann kannast við
að hafa sent fjölda skeyta undir
umsjá Þjóðverja, en segir, að 1
hverju þeirra hafi verið lykil-
orð, sem ákveðið hafði verið af
Bretum, og var sönnun þess, að
hann hefði verið tekinn hönd-
um og starfaði ekki á eigin
spítur. Segir Louwers með
skiljanlegri gremju, að Bretar
hafi auðsýnt „hirðuleysi af
alvarlegasta tagi“, er þeir
sinntu ekki þessum aðvörunum
Frh. á 5. s.
Ur gömlum skræðum.
Fróðleiksmolar úr ýmsum áttum.
Marzmánuður.
Marzmánuður var upphaflega
fyrsti mánuður ársins í tíma-
tali Rómverja, eða allt fram á
daga Júlíusar Cesars, en úr því
varð hann þriðji mánuður árs-
ins. í almanaki Guðbrandar
biskups var hann nefndur jafn-
dægramánuður, því í þeim mán-
uði eru Vorjafndægur, í síðustu
viku góu.
Jónsmessa Hóla-biskups.
Jónsmessa Hóla-biskups Ög-
mundssonar er 3. marz. Hún var
fyrst lögtekin á Alþingi árið
1200, og þá voru tekin upp
bein hans sem helgur dómur
að fyrirsögn Brands biskups
Sæmundssonar.
Örnefni í Vestmannaeyjum.
Til er sérstök bók um örnel'ni
í Vestmannaeyjum, sem Þorkell
Jóhannesson prófessor hefur
skráð. í henni ber - margt á
góma og eiga sum örnefnin sér
skringilega sögu.
Ein örnefnasagan er um 300
punda þungan sæbarinn blá-
grýtisstein, sem Árnasteinn
er kallaður. Hann liggur langt
uppi á Heimaeyju, mörg hundr-
uð metra frá sjó. Er sagt að
steinninn sé þangað kominn
vegna þess að Árni nokkur í
Norðurgarði hafi borið stein-
inn þangað í ógáti eitt sinn er
hann gekk reiður frá skipi.
Hafi hann ekki gætt þess að
hann'hélt á steinvölunni, fyrr
en hann var kominn þetta langt
ifrá'Sjó! .
t ' ■ í I | j j !
Ðy-i heitir staður eirtn* ir stpr-
Frh. á 5. síðu.
Nú er allmikið rætt og ritað
um héraðahönn og sýnist jsitt
hverjum. Fréttjr hafa borizt um
að á Akureyri sé ætlunin að láta
bæjarbúa greiða atkvæði um hér-
aðsbann þar, um leið og þing-
kosningar fára fram i sumar,
væntanlcga 28. júní. Bergmáli
hefur borizt bréf varðandi at-
kvæðagreiðslu um slikt áfengis-
bann liér i bæ, og er það á þessa
leið:
Atkvæðagreiðsla fari frani.
„Eg er að heyra að bæjarstjórn
Akureyrar hafi ákveðið að láta
fara fram atkvæðagreiðslu um
liéraðsbann á Akureyri, samfara
kosningum til Aljsingis. Finnst
mér hugmyndin góð, en nauðsyn-
legt er að fá úr þvi skorið sem
víðast á landinu, hvort grund-
völlur sé fyrir slíkum bönnum.
Og einkum ætti að láta atkvæða-
greiðsluna fara scm fyrst fram í
öllum stærri kaupstöðum, og
fyrst og fremst Reykjavík.
Heþpilegur tími.
Sýnist mér þingkosningadagur-
inn vera bezti dagurinn til þess
að fá úr þessu vandamáli skor-
ið. Þá koma hvort eð er allflestir
kosningábærir menn á kjörstað,
og munar þá ekkert um það fyr-
ir kjósandann að greiða atkvæði
um áfengisbannið í sama mund.
Þá mvndi líka fást hin sannasta
niðurstaða um hvernig almenn-
ingur i raun og veru óskar, að
þessum málum sé háttað að þessu
sinni.
Afstaða templara.
Afstaða templara um að slá at-
kvæðagreiðslunni í Reykjavík á
frest, finnst mér næsta torskilin.
Nema þeir hafi hugsað sér að
frcsta lienni aðeins til almennra
þingkosninga, þar sem þá mætti
vænta sönnustir og réttustu nið-
urstöðunnar um afstöðu manna
til héraðsbanns í Reykjavík. Eng-
um getum skal eg leiða að því,
hvernig slík atkvæðagreiðsla
myndi fara, en þar sem byrjað
er á rannsóknum um hugarfar
manna til banns yfirleitt, sýnist
réttast að byrjað sé á byrjuninni
og atkvæðagreiðsla látin fara
fram í höfuðstaðnum. Annað er
vart sæmilegt. K. E.“
Njálsgata—Gunnarsbraut.
Fólk, sem notar strætisvagna
á leiðinni Njálsgata—Gunnars-
braut, kvartar undan þvi að all
oft hafi það komið fyrir, að ferð-
ir falli niður, og það verði því á
stundum að bíða alllengi í mis-
jöfnu veðri á áfangastað. Það er
trúlegt að vagnarnir, sem anna
eiga þessari leið, séu of fáir. Mér
hefur verið sagt að venjan sé að
fjölga þeim, þegar gera má ráð
fyrir mestum fólksflutningum.
Skortur á eftirliti?
Auðvitað verða vágnstjórar ekki
sakaðir um það, þótt þeir komist
ekki nægilega hratt áfrarn, þegar
annatíminn er mcslur, en vara-
vagnar ættu alltaf að vera við
höndina, og gripið til þeirra, þeg
ar þörf væri á. I’að ætti nú að
vera kómin sú reynsla á þessa
leið, að nokkurn veginn sé vitað,
hve íölksnúthingafnir séu mikl-
ir, og tefla þá ekki á tæpasta vað-
ið með vagnu, heldur hafa vaðið
fyrir neðan sig. kr.
Gáta dagsins.
Nr. 375.
Hvað er það í veggnum, sem
til alls þarf að halda?
Svar við gátu nr. 374:
i,; Ausa.