Vísir - 24.03.1953, Blaðsíða 4

VÍSIR
Þriðj.udaginn 24. mai’z 1953-
«
| ,j Ritstjóri: Hersteinn Pálsson. :^,vj
j Skrifstofur Ingólfsstræti 3. (
Ctgefandi: BLAÐAÚTGÁFAN VÍSXR H.F.
Aígreiðsla: Ingólfsstræti 3. Símar 1660 (fimm linur).
Lausasala 1 króna.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Handritin og Norðurbndaráðið.
ir vikunni sem leið efndi Stúdentafélag Reykjavíkur til fundar
um handritamálið, og eins og vænta mátti var þar ekki um
neinn ágreining að ræða að því er það snerti, að ekki kemur
annað til mála af íslendinga hálfu en að handritunum verði
skilað aftur, þar sem þau eru íslenzk eign, til orðin fyrir til-
verknað íslendinga einna og eiga því hvergi heima nema i
höndum þeirra.
Hér skal ekki farið út í að rekja einstakar ræður á fundi
þessum, enda hefur alþjóð gefizt kostur á að heyra málflutning
manna, en í þessu sambandi má þó gjarnan rifja það upp, sem
sagt hefur verið áður hér í blaðinu, varðandi aðild íslands að
Norðurlandaráðinu, og þá fyrst og fremst í sambandi við
handritamálið. Þegar fundir ráðsins hófust, og skýrt hafi verið
frá því, að íslenzku fulltrúarnir mundu ekki bera fram nein
mál að því sinni, þar sem þeir hefðu haft mjög nauman tíma
til undirbúnings, varpaði Vísir fram þeirri spurningu, hvort
mikinn undirbúning mundi hafa þurft, til þess að handrita-
málinu væri hreyft á þessum vettvangi. Lauk fundunum þó svo,
að þessu máli var ekki hreyft, og verður ekki annað sagt en
að þar hafi illa til tekist.
í Norðurlandaráðinu eiga þeir menn sæti, sem mestu munu
um það ráða, hver úrslit þessa máls verða meðal Dana. Danskir
háskólamenn hafa fyrir skemmstu hafið harðvítugan áróður
fyrir því, að engu verði skilað, og hafa meira að segja viðhaft
áróðursbrögð, sem ekki hefði verið trúað að óreyndu, að slíkir
menn beittu. En það er einmitt sönnun þess, að þeir munu
neyta allra ráða, til þess að fá því til vegar komið, að þessir
dýrgripir verði áfram í vörzlu Dana. Af því leiðir, að við verð-
um einnig að herða róðurinn, þótt við förum auðvitað ekki
að dæmi þessarra andstæðinga okkar í vali vopna í baráttunni.
En nú vill svo vel til, að jafnvel danskur maður hefur
kveðið upp úr með það, að Norðurlandaráðið eigi að láta
þetta mál til sín taka. Heldur hann því fram, að til þess að
um sanna, norræna samvinnu geti verið að ræða, verði
Norðurlandaþjóðirnar að geta borið traust hver til annarrar,
eða með öðrum orðum, að allar leggi sig fram um að stofna til
raunverulegrar samvinnu. Maður þessi — Jörgen Bukdahl —
kemst svo að orði um þetta m. a.: „.... virðist mér nauðsyn-
legt að útrýma öllu, sem hnekkir gagnkvæmu trausti .... Og
í viðurkenningarskyni fyrir, að það er íslendingum að þakká,
að vér vitum talsvert um forsögu vora, ættu þeir skilið, að
vér sendum þeim handritin .. . . “
Raunar þurfti ekki Dana, þótt góður sé og gegn, til þess
að segja okkur það, að Norðurlandaráðið sé vettvangur, til
þsess að sækja þetta mál á. Við eigum yfirleitt að láta rödd
okkar heyrast í þessu efni á hverjum þeim vettvangi, þar sem
færi gefast, svo að andstæðingar — að ekki sé sagt óvildar-
menn — okkar fái þau svör, sem við eiga. Við eigum ekki að
:sækja ráðstefnur, til þess að sitja þar í góðurn fagnaði, heldur
til þess að koma fram þeim málum, sem við teljum nauðsyn
að leysa. Og handritamálið er annað tveggja stórmála, sem við
_þurfum að leysa að nokkru á erlendum vettvangi.
Þagað þunnu hljóði.
"F þrettán ár var einn af fræðimönnum þjóðarinnar — dr.
"*• Björn Sigfússon — á mála hjá rauðliðum og lengstum
kommúnistum. Hann var þrettán ár að átta sig á því, að hon-
um og öðrum flokksmönnum var stjórnað úr fjarlægu landi,
;sem hugsaði vitanlega eingöngu um eigin hag, þegar gefnar
voru skipanir til flokksdeilda úti um heim. En þegar þetta
rann um síðir upp fyrir honum, sagði hann skilið við sinn
fyrri flokk, og nú fyrir skemmstu hefur hann skipað sér í
fylkingu með öðrum mönnum, er hafa þó fengið nokkurn
hluta stefnuskrámsinnar að láni frá kommúnistum.
Hér skal ekki orðum eytt að Þjóðvarnarmönnum, því að
nægur tími verður til að rita eftirmæli um flokkinn í sumar,
en fróðlegt er, að Þjóðviljinn skuli ekki gera neina tilraun
til þess að hnekkja einkunn þeirri, sem dr. Björn Sigfússon
hefur gefið kommúnistum. Blaðið hefur þagað þunnu hljóði,
og er ekki nema eðlilegt. í fyrsta lagi á flokkurinn erfitt með
að bera slíkar sakir af sér, og í öðru lagi vill hann sem minnst
auglýsa fráhvarf manna. Það gæti aukið skriðuna, og nóg mun
þei’a á.henni, er gtkvæði vei'ða talin í júní.
• • •••••• •• 9 • •• 9 9 ••••
I ? ? ? P „ * ít P ? P P
|\\\\ Hvað fmnst yður \\\\
• •
Hvernig líkar y.ður
og hver finnst yður
munurmn a
ingasögum?
Gerpla,
stærsti
henni og íslend-
Dr. Björn Sigfússon,
háskólabókavörður:
Munur milli fornsagna vorra
innbyrðis er svo mikill í sann-
sögli, að hann
er t. d. sízt
meiri milli
Manns og
konu Jóns
Thoroddsens
og Kambs-
ránssögu
Brynjólfs frá
Minnanúpi.
Skáldsagan
Maður og kona er um innlent
yrkisefni, nokkuð óstaðbundið,
en í gegn skína þó skaplýsing-
ar fólks, sem menn vita, að
skáldið hafði þekkt og nafn-
greina má. Skáldsagan dulbýr
það fólk, breytir því mjög, og
dulbýr einnig erlend áhrif, sem
skáldið hafði orðið fyrir.
Mér finnst fólki vorkunnar-
laust að skilja, að Gerpla er
ekki sagnfræði, heldur skáld-
saga, og Bandamannasaga t. d.
er sambærileg skáldsaga, en
báðar hafa á ýkjum sínum
raunveruleikablæinn, sem esp-
ar geðsmuni lesenda, ef þeir
heimta að fá að leggja á þetta
sama sagnfræðiskilning og list-
armat og við leggjum með
réttu á sögu af Þuríði formanni
og Kambsránsmönnum.
Sannleiksmunur Gerplu og
Bandamannasögu eða Gerplu
og lofkvæðanna fornu um Ólaf
digra fallinn og helgaðan er þá
ekkert aðalatriði, sem milli ber.
Heldur er hitt aðalmunur, að
Gerpla er háðsaga 20. aldar
manns með flestar rætur í nú-
tíð, en Bandamannasaga háðrit
Sturlungaaldarmanns og spegl-
ar hans lífsreynslu af höfð-
ingjum og málafylgjugörpum.
Þegar spurt er, hvernis mér
líki Gerpla, hvort hún kitli til-
finningar mínar þægilega eða ó-
þægilega, er mér tregast um
svarið vegna þess, hve tilfinn-
ingasemi mín um smáhluti hef-
ur dofnað af umgengni fyrr og
síðar við kynslóð Þorgeirs
Hávarssonar og Butralda.
Sæmir það hverjum, er sjálfur
vill hafa, er orðtak íslenzkra
skálda og forréttindi. Eða hví
má ekki hann Halldór okkar
fyrir mér hafa t. d. Ólaf digra
altryggan drottningu sinni og
Magnús konung góða þeirra son,
Uppsalagoðborinn sem Gerpla
hermir? Snorri segir bert, að
Magnús góði var hórbarn kon-
ungsambáttar með Ólafi helga,
meðan Ástríður drottning
sænska ól konungi þá dóttur,
sem giftist í Saxlandi og varð
formóðir tiginna júnkara og
kónga.
Veit eg raunar vel, að í dag
er það siðmenning margra, sem
bækur dæma í samtölum og
jafnvel á prenti, að þeir þykj-
ast vissir um, að! Snorri hafi af
kvensemi sinni einni gert
Margnús óskilgetinn og eftir
e • • •
sama lögmáli hljóti þeir Lúsa-
Oddi og brunnmígar einhverjir
í Gerplu að staía af löngun
höfundar hennar í lús o. s. frv.
Hvorugan þeirra Snorra get eg
hart dæmt, þó að hreinleiks-
kenndir sumra lesenda gerist
áfjáðar og uppveðraðar af réttri
eða, ímyndaðri lykt.
Hófsamir menn spyrja, hvað
veldur, að Halldór gerir ekk-
ert til að líkjast Snorra Sturlu-
syni og smekk hans, en lætur
um margt vaða á súðum skop-
ið eins og Gröndal í Heljarslóð
sinni. — „Mitt er að yrkja,
ykkar að skilja“, er svar við
því.
Mér líkar Gerpla gróflega vel
í líkum skilningi og eg hreifst
af Heljarslóðarorustu strákur,
— spái hinni síðari eigi minna
langlífis og áhrifum í landinu
en hinni fyrri, enda margfalt
fjölþættari bók.
Ivar Orgland,
sendikennari:
I. Takmark höfúndarins
með görpunum í „Gerplu“ er
greinilega
það, að manni
falli eins illa
við þá og
verða má.
Þetta tekst
svo skínandi
vel, að manni
líkar hvorki
* garparnir né
bókin. Það
þarf meira en meðal meltingar-
fæi'i til þess að gleypa allt hrá-
metið í Gerplu. En inn á milli
hlands og lúsa eru réttir, sem
aðeins mikill rithöfundur getur
framreitt fyrir fólk.
II. Lesið Fóstbræðrasögu að
kvöldi en Gerplu árdegis.
Helgi J. Halldórsson,
cand. mag.:
Gerpla er stórbrotið skáld-
verk. Stíllinn er afrek. Skáldið
hefur leitað
fanga á flest
mið fornrar
orðlistar.
Stíllinn er þó
hvorki eftir-
öpun á stíl
hinna fornu
sagna né
hrærigraut-
ur hinna
ýmsu stílafbrigða þeirra,
heldur seiðsterkur og blæ-
brigðaríkur gerplustíll, sem er
eigind þessarrar bókar og engr-
ar annarrar. Af þessum sökum
mun mögrum þykja bókin
nokkuð hörð undir tönn. Hún
er þess vegna, eins og íslend-
ingasögurnar, ein þeirra bóka,
sem verður að lesa oft, ekki
þó eingöngu vegna stílsins,
heldur og efnisins. Slíkt tel eg
bók til gildis, jafnvel á okkar
hraðfleygu tímum.
Síðari spurningunni er erfitt
að svara, vegna þess að íslend-
ingasögurnar eru svo fjölbreyti-
legar, að erfitt er að miða við
þær sem heild. Eitt er þó auð-
; velt að benda á: Gérpla hefur
Frþ, á 5. s.
„Yiðförli“ hefur sent Bergmáli
pistil vai'ðandi nýja nafngift við-
komustaða strætisvagnanna, en
um það mál hafa menn ekki orðið
sammála enn og hafa komið fram
ýmsar tillögur. Fer hér á eftir
bréf „Viðförla“:
Á stöðlinum.
„Eg fæ ekki betur séð en að
hreinasta nýyrðaplága sé að
ganga yfir þetta litla land okkar,
og þá sérstaklega höfuðstaðinn.
Siðasta nýsmíðin á þessu sviði,
sem áróður virðist vera hafinn
fyrir, er „stöðull“, sem vera á
nafn á viðkomustað strætisvagn-
anna. En er nú nokkur þörf á
nýju nafni þar? Nafnið er til, og
þegar orðið allfast í málinu, en
það er blátt áfram „viðkomu-
staður“.
Stirt í munni.
Eg er sanunála „Gamla“, sem
skrifaði um þetta i Vísi, að „stöð-
ull“ er ekki líklegt tii að falla í
smekk fjöldans, og festast í mál-
inu. Eg gæti trúað, að það færi
eins með það eins og kolakran-
ann við höfnina. Þegar hann var
settur upp var gefin út tilkynn-
ing í blöðunum — væntanlega
að afstaðinni veglegri skirnar-
veizlu — að hið nýja furðuverk
ætti að heita „Hegri“, og að
minnsta kosti fyrst í stað, var
lialdið uppi talsverðum áróðri tit
þess að festa nafnið. En það fest-
ist bara aldrei við hann. í með-
vitund, og á tungu fólksins licf-
ur hann alltaf vcrið „kolakran-
inn“.
Stutt og
stuðull.
Eg tiýgg að fidlyrða megi, að
þau ein nýyrði séu likleg til að
vera vel séð af fjöldanum, sem
að einhverju leyti fela í sér það,
sem við er átt með nafninu, en til
þess eru stutt og ósamsett orð-
venjulega ekki _yel fallin, en mér
hefur skilizt, að einmitt þanníg
vilji flestir orðasmiðirnir helzt
hafa nýyrðin, — „Gamli“ vill t.
d. hafa það „stutt og laggott“, án
þess þó að bera fram nokkra upp
ástungu.
Stöðull og
Stuðull.
„Stöðull" er stutt og laggott orð,
en það felur engan veginn í sér
það, sem þvi er hér ætlað að
tákna. Hins vegar var það áður
fyrr vel þekkt í sveitamálinu, og
var enginn þar i vafa mn, hvað
það þýddi, því merkingin var
orðin gömul og föst í málinu, en
það var sá staður i túninu, þar
sem ærnar voru mjólkaðar eftir
fráfærurnar. Syipað orð var einn-
ig til i sveitamálinu i annari
merkingu, en það voru stuðlar í
heymeisum, þ. e. hornstylcki
þeirra, sem rimárnar voru festar
í, en í eintölunni voru þeir auð-
vitað ýmist nefndir stöðull eða
stuðull, eftir því, hve hljóðvissir
menn voru, en í þvi efni hefur
okkur íslendingum, eða að
minnsta kosti Sunnlendingum,
löngum þótt áfátt, og hætt við að
Gáta dagsins,
Nr. 393.
Hvert veiztu tré það
tólf með greinum,
þar eru á hverri grcin
hreiður fjögur,
í sérhverju hreiðri
sjö eru ungar
en engirrn þar lieitir
annars nafni?
Svar við gátu nr. 392:
Hefilí.