Vísir - 21.07.1953, Síða 5

Þriðjudaginn 21. júlí 1953.
visin
ilefu ár í fangeísum Rússa, E
uia-í'
-jJk
kom afltaf
ipper
sem
svefn þráði, gat foksins bfundað.
Minningaro r <1
Sr. Kristinn Daníelsson.
í kívfti /iyi*í'r 24 konut*
rom tiits tjeymdur 70.
Fangarnir eru alltaf í klóm óttans.
Eins og getið var í blaðinu í gær, mun Vísir birta í dag
og á næstunni nokkrá kafla úr bók Elinor Lipper, sem
sat saklaus ellefu ár í fangelsum Sovétríkjanna. Fjallar
kaflinn í dag um handtöku hennar og fyrstu kynni af
faiigelsislífinu, og má sjá af honum, að það er ekkert sæld-
arlíf, er þeir eiga við að búa, sem komast í eins nánar
; snertingu við „sæluna“ og frú Lipper. Og það mun verða
enn greinilegra í síðari köflum bókarinnar.
Byltingarmenn frá öllum lönd ókunn. En allir, sem við sáum
um bjuggu í gistihúsinu og á*störðu á mig fölir í bragði og
hverri nóttu hurfu einhverjir litu undan.
af þeim. Stór rauð innsigli | Þetta var síðasta ökuferð mín
höfðu þá verið límd á nokkrar gegnum Moskvu. Við ókum í
hurðir í viðbót. | bifreið. Annar lögregluþjónn-
Hinum var órótt. Þegar þeir (inn sat við hlið mér, hinn hjá
komu af félagsfundum, þar sem bifreiðarstjóranum. Eg var flutt
þeir höfðu skammað og for-
dæmt svikara, njósnara og
skemmdarverk og gert sam-
þykktir um að tortíma fjand-
mönnum fólksins, settust þeir
niður hugsandi út af fangelsun
einhvers félagans. — Verð eg
kannske næstur? Er hægt að
flækja mig í hans mál? hugsaði
hver um sig.
Gestirnir forðuðust hver
anann. Þeir þaulhugsuðu hvert
orð, sem þeir sögðu. Þeir horfðu
hver á annan í laumf með grun-
semd í svip. Hvers vegna leit
formaðurinn svona einkenni-
lega á mig í dag? Hefur einhver
kært mig? Eg er þó alsaklaus.
Þeir voru allir saklausir en
allir hræddir. Þeir gátu ekki
sofið og byltust friðlausir í
hvílum sínum um nætur.
Einri af föngunum, sem hefði
þar eftirlit, mældi út handa
■mér sæti, sem var 16 þuml. á
breidd. Hún fékk mér og tré-
skeið og blikkbolla.
Butyrka-dýflissan í Moskvu
tekur 30 þúsund fanga, en hún
er aðeins ein af firiim stórum
dýflissum þar, sem ætlaðar eru
föngum sem bíða dóms. Hinar
heita Lubyanka, Lifortovo her-
fangelsið, Navinka og Tar-
ganka.
Fangavistaraldurinn
ræður.
Það er venjan í öllum klefum
i Butyrka að rúm það sem föng-
um er ætlað fari eftir því,
hversu lengi þeir hafa setið i
fangelsi. Beztu sætin, næst
glugganum, eru ætluð þeim,
sem hafa setið inni lengst. —
Nýir fangar eru settir næst
skolpfötuni! Þegar einn fang-
í Lubyankafangelsið. Vængja-
hurðir úr járni opnuðust.
Þetta var fyrsta fangelsi mitt
en þau urðu alls 10. Og ellefu
urðu fangelsisárin •— þetta var inn er fluttur burt flytja hinir i
upphafið að því fyrsta. | sig upp á við eftir röð. Ekkert
Engar sakir
til handtöku.
Fangavörðurinn var kona
kuldaleg á svip. Hún tók af mér
skilríki mín, úr, einbaug, pen-
inga og vasabók. Svo lokaðist
járnhurð að baki mér, eg var í
| litlum klefa.
Um nóttina var eg flutt í
Barið að
dyrum!
Þeir komu þegar sá
svefninn þráði loksins
blundað. —
Var þetta draumur eða
annað fangelsi. Eg nötraði inn
vortis. Það átti að taka mig af
lífi. Hvaða vitleysa — hvers
vegna ætti að gera það? — Eg
var tekin föst fyrir éngar sakir.
Skyldi ekki vera hægt að skjóta
mig líka, þó að eg væiú alsak-
laus?
Fleiri járnhurðir, fangelsis-
sem ' garðar, háir veggir og járnhlið
gat og hinar miklu hvelfingar
Butyrka fangelsisins.
Hver sá, sem farið er með
verið að berja? Nei, nú heyrðist í Butyrka dýflissuna, verður að
það aftur — þar var barið að
dyrum ákaflega og stöðugt. —
Karlmannsrödd hrópaði: „Ljúk-
ið upp!“
Þrír lögreglumenn komu inn
— þeir voru úr N.K.V.D. ríkis-
lögreglunni.
„Þér heitið?“
„Elinor Lipper.“ i kynfærin
Einn af þeim rétti mér blað. krókapör
Eg kunni aðeins stafrófið í
rússnesku. En mér skildist þó
að þarna væri skipun um hand -
töku og nafn mitt fylgdi með.
Þeir fóru ekki með mig I
lyftunni, en létu mig ganga
niður stigana, sem voru sex.
Eg sá mörg andlit á leið minni.
Sum þekkti eg, önnur voru mér
afklæðast algerlega. Kona, sem
er fangavörður, rennir fingrun-
um í gegnum hár fangans,
skoðar eyrun og nasir, þreiíar
inn í munninn, skoðar handar-
tillit ér tekið til sjúkleika eða
aldurs. Útlendingum þykir
furðulítil nærgætni vera sýnd
sjúkum og öldruðum í Ráð-
stjórnarríkjunum. Ungu fólki
þar er ekki kennt að bera virð-
ingu fyrir ellinni.
Þegar búið er að taka fólk
til fanga er það alla stund á
krikana og endaþarminn, lætur nálum. Engar skýringar eru
fangann kviknakinn gera hné- látnar í té. Fangarnir vita að
beygingar og skoðar að lokum þeir eru í klónum á hræðilegu,
- Allir hnappar, þöglu valdi og það hefur til-
og teygjubönd eru
tekin úr fötum fangans, allir
vasar og saumar skoðaðir. Þá
má fanginn klæðast aftur.
70 konur í klefa
fyrir 24.
Eg var sett í fjölda klefa.
Þar vöru bæði grindur og borð
fy'rir gluggunum og aðeins um
rifu grillti . í:' himinninn. Raf-
magnsljós í loftinu logaði dag
og nótt. Veggirnir voru iðandi
ætluð áhrif. Ótta. Fangarnir
óttast allar breytingar. Og rík-
islögreglan notar sér það óspart
og af lævíslegri leikni. Það er
alltaf verið að flytja fangana
til — alltaf verið að breyta til
í samklefunum. Og einu sinni
á mánuði eða oftar er kallað á
alla til skoðunar. Aftur er fólk-
ið afklætt. Ef einhver hnappur
finnst á. fötum er hann rifinn
af. Bönd sem konurnar hafa
með erfismunum fléttað úr
og Jónas var. á islenzkt , anál,
hefði hann vafalaust notað orðið
drúfa i kvæði sinu, el' liann liefði
þekkl það. Þessi voiui óbreytt orð af þúsundum veggjalúsa. Vatns þráðum eru tekin burt. Einnig
Pálina heitins, og finnst niér, að agi var í einu horninu. — saumnálar, sem þær hafa geft
þetta megi vel koma fram. — Að f Konurnar sátu á palli, sem náði sér úr tönnum úr hárgreiðum.
lokiim: Drúfa — og víndrúfa —
er fallegt orð, og ekkert lil fyrir-
stöðu að vinber eða „vínþrúgur"
verði kallaðar því nafni, þótt ekki
sé, hróflað við snilldarkvæði Jón-
asar. — Gamli.“
Lýkur svo Bergmáli i dag. — kr.
• T!H útag
Spakmæli ðagsins: ••"r"'1
Góöur vmur er gulli betri.
allt umhverfis klefann. Pallur-
inn var hálfan metra frá gólfi
og þar voru hvorki ábreiður,
dýnur né strápokar. Sumar aí' Sífelldur ótti
konunum áttu ábreiður og þóttu víð njósnara.
öfundsverðar. Mér sló fyrir Fangafnir
bfjóáí*;áfj pþefnum
vKiéftim' var ætlaður
Svo eru fingraförin tekin
ljósmynduð af nýju.
og
'eru : fúllir tor-
F. 18. feltrúar 1861.
Síra Kristinn prófastur
Daníelsson hafði svo lengi
staðið í fylkingarbrjósti þjóðar
sinnar og verið einn af að-
sópsmestu forustumönnum
hennar að óumflýjanlega hafði
hans verið minst við sérstaka
áfanga á langri æfileið hans.
Ýmsir höfðu þá komist vel og
réttilega að orði, en enginn
betur eða eftirminnilegar en
skáldið Guðmundur Guð-
mundsson er hann mælti:
Samherji sannleikans,
sigurmál kærleikans
hugljúfust heyrðum vér
hljóma frá þér.
Guðmundur hafði við það
tækifæri ekki tekið sér stærra
hlutverk en að tala fyrir munn
safnaðarins í Útskálasókn. En í
dag bergmálar hún í hjörtum
margra þúsunda um þvert og
endilangt ísland játningin
sém í þessum orðum felst. Fyrst.
og síðast var síra Kristinn
Daníelsson þetta tvent: sam-
herji sannleikans og boðberi
kærleikans. Þessi einarði,
hreinskilni, góðgjarni og
stefnufasti maður tvinnaði svo
saman sannleika og kærleika
að úr varð einn strengur.
Enginn maður mundi ætla
sér þá dul að segja æfisögu
hans í einni blaðagrein, og æfi-
atriði hans hafa verið svo
skipulega rakin í þeim bókum,
sem öllum eru tiltækar, að
þarflaust er að rekja þáu á ný
nú á útfarardegi hans. En
„verið minnugir leiðtoga yð-
ar“, er fornt og sígilt boðorð,
og öll vitum við að „dagar
mannsins eru sem grasið, ....
þegar vindurinn blæs á hann,
er hann horfinn“. Þegar sam-
ferðamanni er feykt á burt,
erum við á það mintir, að inn- ’
an stundar erum við sjálfir
horfnir fram af brúninni. Því'
ber okkur að vitna um leið- j
togana áður en það er um
seinan og gera okkar til þess
að geymast megi réttur skiln-
ingur á þeim og verkum þeirra
og' þau þar með verða öðrum
að leiðarljósi. 1
■ í báðar ættir var síra Krist-
inn svo vel kynjaður sem bezt
mátti verða. Hún er bæði hugð-
næm og svipmikil myndin sem
Þórhallur biskup dregur upp
af síra Daníel föður hans, og
flesta kosti virðist síra Hall-
dór Ámundason hafa haft þá
er mann og prest mega prýða,
en Ámundi Jónsson, sem allar!
sagnir ágæta, er frægur fyrir
þá lánsemi að honum tókst að
forða manntjóni er verksmiðj-
urnar í Reykjavík brunnu.
Föðursystkina síra Kristins er
getið bæði fyrir atgjörvi og
mannkosti, og mannskaði hefur
það verið er Jóhann Halldórs-
son féll frá nokkru betur en-
þrítugur. Móðir síra Kristins
var sonardóttir Stefáns amt-
manns Þórarinssonar, og það
mun nær sanni að þessi presta-
höfðingi hlyti að erfðum flesta
kosti Thorarensensættarinnar,
svo að máske var hann ekki af-
’ skiftur um annað en skáldskap-
■ argáfúna ema. Af henni fékk
ha'nn eMeert, og var hónum þó
I*. 10. júlí 1953.
gott. Um hæfileika hans til að
vinna þjóðfélaginu gagn, vitn-
ar öll hans saga, og um náms-
hæfileika hans gefur það
nokkra bendingu, að í latínur-
skólanum kom það að minnsta
kosti fyrir að hann skiftist á
við Jón Stefánsson um efsta
sætið í bekknum, en Jóni hefur
löngum verið við brugðið fyrir
það, hve skarpur námsmaður
hann var. Voru þó í bekknurri
aðrir yfirburðamenn um gáfur;
nægir að minna á Gísla Guð-
mundsson frá Bollastöðmn og
þann nafntogaða mann Ólaf
Davíðsson, sem allt gleypti í
sig og engu gleymdi. Frá þess-
um bekkjarbróður sínum og
skólaárunum hefur sira Krist-
inn sagt nokkuð í Kvöldvöku
1951, og víðar hefur hann minst
námsáranna.
Hann var aðeins 23ja ára er
hann vígðist og hlaut rýrt út-
kjálkabrauð. Þar hlóðust skjótt
á hann margskonar störf í þágu
sveitarinnar og héraðsins. Svo
var það alla æfi meðan starfs-
kraftarnir entust, því hann var
félagsmaður góður og alltaf ó-
trauður að taka á sig byrðar
annara, enda óvenjulegur af-
kastamaður að hverju sem hann
gekk, og alls staðar var gott
að njóta vitsmuna hans, þekk-
ingar og góðgirni. Hann var
kappsamur málfylgjumaður,
sem ógjarna lét hlut sinn, en
gætti þess líka ávalt að mál-
staðurinn væri góður. Sjálfur
sagði hann um þetta að hann
hefði verið þverhaus, og til þess
að sanna að hann færi með
rétt mál, vitnaði hann til ein-
hvers er Skúli Thoroddsen hafði
sagt um hann í Þjóðviljanum.
Þess þarf naumast að geta, að
öll sín mál sótti hann og varði
með óbrigðulli prúðmensku.
Hún var honum meðfædd og
skildi aldrei við hann, því hann
var höfðingi, en það er sá einn,
sem höfðingi er fæddur. Hall-
dór Friðriksson hefur án efa
eignast tengdason eftir sínu
höfði er dóttir hans giftist síra
Kristni. En þeir voru aldavinir
síra Daníel og Halldór Kr.
Friðriksson, samstúdentar úr
Bessastaðaskóla, og hjá Hall-
dóri átti síra Kristinn heima
öll sín skólaár.*
Hversdagslega var síra Krist-
inn glaður og ræðinn, skorti
aldrei umræðuefni, hafði gnægð
af góðlátlegri kímni og hnytti-
voru þar 70 konur.
Framh- á
siðu.
Í^lí'um að stuðla mái sitt og
ríma pg;, brageyra hafði hann
* Vinfengi var með þeim
sírg Daníel og Grími Thomsen.
Kyntist síra Kristinn Grimi
vitanlega fyrst og fremst á
heimili Halldórs Friðrikssonar,
en líka af heimsóknum að
Bessastöðum. Hann kunni
margt frá Grími að segja og
naut sín þá kímnigáfa hans.
Eitt sinn er hann kom að
Bessastöðum á helgum degi,
hittist svo á, að síra Þórarinn
Böðvarsson var úti í kirkju að
messa yfir söfnuði sínum, en
Grímur var með allt sitt heima-
fólk inni í bæ og var að lesa
húslesturinn. En í kirkju fór
hann við útför síra Þórarins,
„Eg mátti til með að sjá hann
grafinn,“ sagði Grímur, og stóð
þá sjálfur „á barmi grafar“,
eins og hann vitanlegá vissi.