Vísir - 19.10.1954, Qupperneq 5

3?ri8judaginn 19. október 1954. VÍSIR
»
Þý&kar og danskar
■' r S'. .
Ijésakrénur, Ijésaskálar, bordlalmpar og végg'
é tniklu úrvali WSM
ampar
teknir ii/ifi um helyina
lAíiö í tfiuífgíBtiu
Vesturgötu 2. Sími 80946
Tillögur Landsbank-
ans í peningamálum.
Óhæfilega mikil þensla í efna-
Kiagskerfi þjóðarinnar.
Bent á leiðir til úrbóta.
bæri til að undirbúa hið fyrsta
stofnun kaupþings og útgáfu
vaxtabréfa. Það verður að telja
mjög óheillavænlega þróun, að
meiri hluti sparifjársöfnunar
landsmanna sé í formi spari
innlaga í bönkum og að bank-
ar láni fé í stórum s.tíl til fjár-
festingar. Til þess að ráða bót
á þessu er nauðsynlegt að koma
á stofn vei'ðbréfamarkaði, þar
sem ríkissjóður og aðrir aðilar
gætu aflað fjár til fjárfesting-
ar. Ástæðan til þess, að verð-
bi’éf hafa ekki selzt að verulegu
ráði á undanförnum árum, er
Síðan seinni hluta árs 1953 yrði gert, sem kleift er, til að armars vegar, að vaxtabréfa-
Eins og getið er á öðrum stað í blaðinu í dag, hefur
Landsbanki íslands hafið útgáfu tímarits, sem nefnist
„Fjármálatíðindi“, og er ritstjóri Jóhannes Nordal hag-
fræðingur. í grein þeirri, sem ritstjórinn hefur góðfúslega
leyft Vísi að birta, er skýrt frá tillögum bankans í pen-
ingamálum, og er þar f jallað um mál, sem alla varðar. Rétt
er að geta þess, að fyrirsagnir þær, sem skotið er inn í
greinina á víð og dreif, eru frá Vísi.
mælalaust leiða til þess hér á
landi, að öll verðbréf hyrfu
smám saman til seðlabankans
og peningaveltan ykist að sama
skapi.
Ef dæma má eftir .reynslu
annarra þjóða, mundi það taka
alllangan tíma að koma upp
verðbréfamarkaði hér á landi,
sem nokkurs væri megnugur,
eru hvenær sem er. Margarr
tegundir slíkra bréfa eru til,
og er æskilegt, að athugað só-
gaumgæfilega, hvaða form,-
mundi henta bezt hér á landi.
Happdrættislán.
3) Þriðja leiðin er útgáfa.
happdrættisskuldabréfa, og'
gæti komið til mála, að húia.
hafa farið fram allvíðtækar'
viðræður milli ríkisstjórnar-
innar og stjórnar Landsbank-
ans í sambandi við lánbeiðnir
ríkisstjórnarinnar, einkum
vegna raforkuframkvæmda og
húsbygginga.
Niðurstöður þessara um-
ræðna hafa orðið þær, að
Landsbankinn hefir fallizt á að
taka, ásamt hinmn bönkunum,
þátt í að tryggja ríkisstjórninni
fé til raforkuframkvæmda og
einnig nokkurn hluta þess fjár,
sem um var beðið til húsbygg-
inga. Stjórn bankans álítur þó,
að leið sú, sem farin er með
þessum lánveitingum, sé fyrir
margra hluta sakir óheppileg,
og verður í eftirfarandi yfirliti
gerð nokkui' grein fyrir þeim
skoðunum, sem stjórn bankans
hefir látið í ljós á þessu máli,
og tillögum þeim, sem hún hef-
ir lagt fram til að leysa úr láns-
fjárþörf ríkissjóðs.
Þensla í efna-
hagskerfinu.
Skoðun Landsbankans hefir
einkum byggzt á þremur meg-
insjónarmiðum.
í fyrsta lagi, að hér á landi er
nú óhaéfilega mikil þensla í
efnahagskerfinu, sem leitt hef-
ir til margvíslegra erfiðleika
fyrir þjóðarbúið. Eitt frumskil-
yrði þess, að hægt verði að
stöðva þessa þróun, er það, að
útlánum bankanna sé haldið í
skefjum. Þegar litið er á þró-
un peningamála undanfarin
tvö ár, er augljóst, að hér hefir
átt sér stað gífurleg peninga-
þensla, en hún hefir ásamt
framkvæmdum varnarliðsins
og mikilli fjárfestingu verið
höfuðorsök vaxandi verðbólgu,
vinnuaflsskorts og gífurlegs
innflutnings. Þrátt fyrir ítrekað
ar tilraunir hefir Landsbank-
anum ekki tekizt að halda út-
lánum í skefjum, enda stafar
útlánaaukningu fyrst og fremst
af sívaxandi lánsfjárþörf út-
flutningsframleiðslunnar og
utanríkisverzl. í heild. S'érstakl.
ber að varast að auka lánveit-
ingar seðlabankans, þar sem út-
lánsgeta hans er þegar spennt
til hins ýtrasta, einkum vegna
gífurlegra endurkaupa fram-
leiðsluvöruvíxla. Frekari útlán
hans mundu áreiðanlega leiða
til aukinnar seðlaveltu og vax-
andi verðbólgu.
Nauðsyn
sparnaðar.
í öðru lagi hefir stjórn bank-
»ns lagt áherzlú a það, að állt
auka sparifjársöfnun, þar sem
sparnaður er hin eina trausta
undirstaða aukinna útlána
bankanna. Því aðeins er hægt
að auka lánveitingar til fjár-
festingar, að sparnaður sé svo
mikill, að viðskiptabankarnir
þurfi ekki að leita til seðla-
bankans um of, en aukin lán
seðlabankans eru, eins og fyrr
er sagt, það sem fyrst og fremst
ber að varast. Landsbankinn
hefir lengi viljað gera allt, sem
hægt hefir verið, til þess að
auka sparifjársöfnun og draga
um leið úr hinni gegndarlausu
efth'spum eftir lánsfé. Vaxta-
hækkun sú, sem til fram-
kvæmda kom í apríl 1952, var
gerð í þessu skyni, og má vafa-
laust þakka henni að nokkru
hina miklu aukningu spariinn-
lána síðan. Ermfremur má nefna
það, að Landsbankinn hefir
hafið starf til að efla sparifjár-
söfnun skólabarna, og vonandi
á framtíðin eftir að njóta góðs
af uppeldisstarfi því, sem þar
er unnið.
í samræmi við þá skoðun, að
nauðsynlegt sé að bæta hag
sparifjáreigenda til að efla
sparnað, gerði Landsbankinn
það að einu skilyrði fyrir lán-
veitingum þeim, sem að fram-
an getur, að lögfest yrði skatt-
frelsi sparifjár og afnumin
framtalsskylda á því.
Kaupþing og
útgáfa vaxtabréfa.
í þriðja lagi lét bankastjórnin
í Ijós það álit sitt, að nauðsyn
lán þau, sem boðin hafa verið
út, hafa verið með svo lágum
vöxtum, að menn hafa ekki
viljað kaupa þau, og hins veg-
ar, að hér hefir ekki verið
starfandi kaupþing. Það er vit-
að, að þó nokkuð af vaxtabréf-
um byggingarsamvinnufélaga
hefir verið selt hér og gömul
verðbréf ganga kaupum og söl-
um manna á milli, en venjulega
með mjög miklum afföllum.
Þetta ástand gefur þó ekki rétta
mynd af því, hverjir raunveru-
legir vextir mundu verða, ef
opinbert kaupþing væri stofn-
að og peningastofnunum og
sjóðum gert að skyldu að ávaxta
fé sitt að einhverju leyti í bréf-
um, skráðum á' kaupþingi.
Meginskilyrði þess, að hér verði
hægt að koma á stofn verð-
en sú staðreynd eykur aðeins J yrði reynd þegar á þessu haustL
nauðsyn þess, að hafizt sé handa ^ Kaupmáttur er nú svo mikill„
hið fyrsta um að koma á fót ag ætla má, að góður árangurr
kaupþingi. Hins vegar er nauð- 1 næðist. Er vert að hafa í huga-
synlegt, að athugaðar séu aðr-1 reynslu þá, sem fekkst, þegar-
ar skjótvirkari leiðir til fjár- happdrættislánin vom boðirx
öflunar og eflingar sparnaði í
landinu. Yarast verður þó að
grípa til ráðstafana, sem gert
gætu erfiðara að koma á stofn
verðbréfamarkaði siðar.
Bent á
fjórar leiðir.
Stjórn Landsbankans benti
meðal annars á éftirtaldar
fjáröflunarleiðir, sem líklegar
væi’u til árangursí .
1) Hafin verði útgáfa vaxta-
bréfa með vísitölutryggingu.
Nokkur reynsla er þegar fengin
fyrir slíkum bréfum erlendis,
t. d. í Finnlandi og Frakklandi,
og virðast þau hafa gefizt vel.
Að vísu er ljóst, að útgáfa
verðbréfa rrieð vísitölutrygg-
ingu er ekki ákjósanlegasta
leiðin til öflunar fjár til fjár-
festingar, og mundi í slikri ráð-
stöfun felast viðurkenning á
því, að vantrú manna á gjald-
miðlinum sé of rótgróin til
þess, að unnt sé að gýla fjár
með öði’U móti. Ásfandið í pen-
ingamálum hér á landi er þó
bréfamárkaði, er það, að bréfin þannig, að full ástæða er til
verði seld á frjálsum markaði þess, að þetta sé reynt að
og gengi þeirra verði látið á-
kveðast eingöngu af framboði
og eftirspurn, Ef reynt yrði að
halda vöxtum á bréfum, seld-
um á kaupþingi, óeðlilega lág-
um, mundi það aðeins leiða til
þess, að lítil eða engin viðskipti
færu þar fram og hinn svarti
markaður héldi áfram utan
þess.
Tekur all-
langn tíma.
í nokkrum löndum hefir ver-
ið reynt að halda verðbréfa-
vöxtum niðri með því, áð seðla-
bankinn keypti bréfin á föstu
gengi, en sú leið hefir reynzt
mjög hættuleg og mundi tví-
minnsta kosti í tilraunaskyni,
enda mundi það ekki á nokkurn
hátt gera erfiðara að koma betri
skipan á þessi mál síðar. Það
er jafnvel líklegt, að slík bréf
yrðu til þess að endurvekja al-
mennt trú manna á vaxtabréf.
Ef takast mætti að koma í veg
fyrir miklar vei’ðhækkanir á
komandi árum, mundi það
reynast hagkvæmara fyrir lán-
takendur að taka fé að láni
með lágum vöxtum og vísitölu-
tryggingu en með háum, föst-
um vöxtum.
2) Útgáfa spariskírteina með
hækkandi vöxtum. í nokkrum
löndum hafa verið gefin út
spariskírteini með stighækk-
andi vöxtum, sem innleysanleg
út 1948 að frumkvæði Lands-
bankans. Sala reyndist þá-
miklu meiri en við var búizt,
og seldust bréf fyrir allt að 25
milljónir á nokkrum mánuð-
um. Það er líklegt, að nú þyrfti.
að hafa vinninga allmiklu girni-
legri, ef sambærilegur árangur
á að nást. Þetta ber þó eingöngu.
að skoða sem bráðabirgðalausn,
þar semí ekki er hægt að bjóða.
út slík lán nema með nokkru
millibili, og þarf því að nota
tíma þann, sem ynnist, til að-:
undirbúa stofnun kaupþings og-
önnur varanlegri úrræði.
4) Loks má minna á þam*
möguleika að koma á skyldu-
sparnaði hér á landi. Það er
reyndar skoðun Landsbankans,
að skyldusparnaður sé algert
neyðarúrræði, sem aðeins sé-
hægt að grípa til, ef allar
tilraunir til að efla raunveru-
legan sparnað hafa orðið að-
engu. Því má þó ekki gleyma,
að versta lausn, sem hægt er
að hugsa sér, er að afla fjár
með stóraukinni seðlaútgáfu og’
peningaveltu, en það getur að-
eins leitt til sívaxandi efna-
hagserfiðleika.
Vantraust á
peningunum.
Meginsjónarmið Landsbank-
ans í þessum málum hefir
verið það, að lánsfjárkrepparí.
svokallaða stafi af vantrausti.
manna á peningum, sem lýsir
sér meðal annars í takmarka-
lausri eftirspurn eftir lánsfé-
og ónógum sparnaði. Enda þótt
stjórn bankans hafi beitt sér
eftir megni fyrir ráðstöfunum.
til aukningar sparnaði, gengur
hún þess ekki dulin, að láns-
f járkreppan verður aldrei leyst,
nema einnig verði dregið úr
hinni gegndarlausu eftirspum,
eftir lánsfé. Sérstaklega álítur