Vísir - 24.11.1954, Blaðsíða 7

Vísir - 24.11.1954, Blaðsíða 7
Miðvikudaginn 24. nóvember 1954 Ttem Benedikt Sveinssi vettvangi lengi vel. Hann var | reynslan sýnir því miður, að til því að kalla mátti tvo síðustu þessa skortir samtímamenu áratugina mörgum upprenn- einatt hug og hreinskilni. MINNINGARO Eins og getið hefir verið i andaðist hinn 16. þ.m. Benedikt Sveinsson, fyrrverandi alþing- ; j ismaður og ritstjóri, að heimili j sínu í Reykjavík, nær 77 ára að aldri. Hann var fæddur á Húsavík i nyrðra og voru foreldrar hans Sveinn Víkingur gestgjafi Magnússon frá Víkingavatni og Kristjana Guðný Sigurðardóttir frá Hálsi í Kinn. Hann var því að ætt og uppruna hreinn Þingeyingur. — Benedikt var settur til mennta eftir ferm- ingu — og' hefur óneitanlega haft gott veganesti úr heima- högum; gekk hann í Latínu- skólann í Reykjavík og útskrif- aðist þaðan 1901, en hætti brátt frekara námi í skóla. Hann kvæntist árið 1904 Guðrúnu Pétursdóttur frá Engey, og eru meðal barna þeirra, eins og kunnugt er, synirnir Sveinn framkvæmdarstjóri, Pétur: sendiherra og Bjarni ráðherra. * Benedikt Sveinsson (stund- um nefndur hinn yngri til að- greiningar frá alnafna hans, Benedikt sýslumanni og al- þingismanni) má óhikað teljast meðal merkilegustu manna ís- lenzkra á sinni tíð, sakir að- stöðu hans í sjálfstæðismálum þjóðarinnar á fyrstu áratugum þessarar aldar, og var honum þó fleira til lista lagt. —* * Bræður hans tveir reyndust og hinir gegnustu menn, þeir Baldur ritstjóri (d. 1932), greindarmaður og góðviljaður öllum, og Þórður aðalbókari (d. 1939), eigi þeirra síztur. frá- bær að gáfum, verklægni og lipurð. Voru þeir bræður allir að makleikum einkar vinsælir alla ævi. * Þegar á skólaárum Benedikts var mjög eftir honura tekið meðal skólafélaganna, bæði vegna framkomu hans, vaxtar og atgervis, og einnig vegna frábærrar þekkingar hans á sögu og bókmenntum þjóðar- innar, einkanlega að fornu, og varð fljótt greinilegt, að þar var hans aðall. Sá, er þetta ritar, hefir einhvem tíma áður sagt (á prenti), að á síðasta tug liðinnar aldar komu í Latínu- skólann tveir piltar, sem höfðu þá þegar ákvarðaða „sérgrein“, en gáfu sig að sama skapi minna að öðrum, Benedikt, eins og nú var sagt, og hinn Guðmundur G. Bárðarson nátt- úrufræðingur, sem frá unga aldri var svo vel að sér um náttúrusögu landsins, að aðrir gátu leitað til hans sem fræð- ara. Að öðru leyti var hvorug- um þeirra lagið eða hent að sitja lengi við almennt skóla- nám. Til þess höfðu þeir í önd- verðu tekið of miklu ástfóstri við sín áhugaefni, og hjá Bene- dikt bættist brátt við hið ann- að áhugamál hans, stjórnmála- afskiptin, er í huga hans raunar nálguðust ástríðu á yngri árum hans. En því er þetta dæmi frá skólatímanum greint hér, að það reyndist, eins og ósjaldan átti sér stað hjá þroskuðum unglingum, glöggt tákn og for- lipy andi Islendingum meir sem sögu-persóna heldur en sam- borgari. Og nú er hann til fulls genginn inn í íslandssöguna og mun skipa einnig þar sess vel á borð við marga aðra góða drengi. En þótt Benedikt virtist kominn nokkuð álengdarj beið hann þó þess með hinum mesta áhuga, að ísland öðlaðist fullt frelsi, með skilnaði við Dan- mörku og endurreisn hins gamla ,,þjóðveldis“, í lýðveld- ismynd nútímans. Og sú gleðj veittist honum á fagnaðarstund 1944, þá er hann einnig var kvaddur á Þingvöll til ræðu- halds. Hafði hann og alla sína tíð neitað að sætta sig við Sú var tíðin, á fyrsta fjórð- ungi aldarinnar, að landvarn- ar- og skilnaðarmenn áttu litl- um fagurgala að fagna hjá sumum rá'ðandi mönnum — en síðar vildu að vísu „allir Lilju kveðið hafa“ —, en eftirtektar- vert var þó ætíð, að menn ent- ust ekki til þess að fara til lengdar illum orðum um Bene- dikt Sveinsson. Til þess var hann of geðþekkur flestum, er kynntust honum, og geðprúður,, þótt óvæginn þætti á stundum í orðræðum, er deilur voru uppi, enda var fjandskapur í umgengni honum fjarri skapi. Ýmislegum störfum var Benedikt Sveinssyni falið að boði þess, sem síðar átti fram að koma. Beygðist þar snemma krókurinn. — Töldu ýmsir sómamenn þeirra tíma, að lítt myndi slíkt háttalag leiða til farsællegra lífdaga, en eigi vorum við, er þá vorum að komast á legg, á því máli, þótt vissulega megi að nokkru til sanns vegar færa, að á náms- tíma æskumanna geti of mikil dreifing á hugðarefnum — einkum ef spenningur fylgir, eins og oft er í svo kallaðri „pólitík“ — valdið nokkurs konar losi í sálarlífi og lifnað- arháttum. Getur þá einnig þurft „sterk bein“ til þess að þola þá áreynslu, engu síður en hina „góðu dagana“, sem máltækið hljóðar um. túlkun varð hún vel viðhlít- andi, einnig að dómi Benedikts. | I Og svo kom ,,uppkasts“-orra- I hríðin 1908, sem kalla mátti ’ eldraunina, og þarf eigi um þann þátt að fjölyrða hér, svo kunnur er hann orðinn í sögu j þjóðarinnar. Komu þá og vissu- ' lega fleiri til og barizt mátti segja bæði á innlendum og er- lendum vettvangi. Sú hrina stj órnmálasamband við Dani,lgegna um ævina, flestum fyrir svo voru ríkar með honum hin- j atbeina Alþingis, sem vonlegt ar gömlu minningar úr sambúð; var. Er það nú eðlilega rif jað landanna. Og í því ljósi, að upp víða, svo að eigi gerist þörf danskt vald átti ekkert að hafa j að greina þau nákvæmlega hér. af því, sem okkar var, ber að Minnzt skal á þetta; Hann var skoða trú hans á það, að ís- j ritstjóri blaða um árabil, og lendingar „ættu Grænland“ og festist það nafn við hann um gætu endurheimt það, en um j hríð, enda réttmætt, en aðallega niðurstöður þess máls alls, inn- ber til að nefna blaðið Ingólf, anlands og utan, hafði hann á landvarnar- og skilnaðarblaðið, síðkastið ekkert látið í ljós, meðan hann var ábyrgðarmað- þótt sumir hafi verið að vitna’ur þess (1903—1909 og 1913—■ til gamalla ummæla hans. Enj 1915). Hafði blaðið hina mestu fyrir hinu þykir vissa, að hand- þýðingu meðal landsmanna, ritamálið (þ. e. endurheimt ís- þótt ekki væri stærð þess fyrir lenzkra handrita frá Dan- að fara, enda lifði það ávallt mörku) hafi ávallt verið hon- við þröngan fjárhag, eins og um hjartansmál, enda ber þing- kunnugir vissu vel og ekki þótti saga hans því vitni. Ef hann tiltökumál. Fáeinir félagar, sem hefir fylgzt með meðferð og af- ekkert áttu nema skuldir, en drifum þess máls á nálægum vildu þó ekki „kasta trúnni“, tíma, mætti ætla, að honum héldu því að síðustu á kili. Það hafi eigi líkað það allt sem ^ var ekkert sældarbrauð. — bezt. Benedikt gegndi bókavarðar- * störfum í Landsbókasafni, þar Menn mega áreiðanlega sakna sem hann undi sér vel, eins og þess, að Benedikt Sveinssýni að líkum lætur, og loks starf- Urn aldamótin var Benedikt Sveinsson einn þeirra fyrstu ungra manna, er þátt tóku í landvarnarhreyfingunni, er Einar skáld Benediktsson koin af stað, ásamt Bjarna Jónssyni frá Vogi o. fl., en sú steína efldist skjótt og varð úr stjórn- málaflokkur, eins og kunnugt er, og óx honum síðar ásmegin við ákveðna skilnaðarstefnu, er aðrir stóðu fyrir í upphafi (úr „frjálst sambandsland" í „fullvalda ríki“ o. s. frv.). Og úr sambandsmálinu, sem deilan stóð um fram yfir aldamót, hófst nú sjálfstæðismálið, reist á styrkum stoðum fomra lands- réttinda („Gamla sáttmála“), sem þjóðin hafði réttarlega aldrei afsalað, sér, þótt gengi undir erlenda konunga. Lét þá Benedikt ekki sitt eftir liggja í málafylgjunni. Er við Benedilct Sveinsson vorum fulltrúar á hinum nafn- togaða Þingvallafundi 1907, sem reyndar varð leiðarmerki fram á við í allri sjálfstæðis- baráttunni síðan, hefðum við að vísu kosið enn skeleggara orðalag í ályktun þeirri, er þar var gerð, en með viðeigandi skilaði, sem sjálfsagt var, auðnaðist ekki að sýna meira aði hann nokkur ár sem að- en raun varð á í verki af því, stoðarmaður í Þjóðskjalasafni. sem hann hefði getað haft til Bankaendurskoðandi og yfir- brunns að bera, ef hann hefði skoðunarmaður landsreikninga lagt fasta stund á fræðistarf í hafði hann verið og settur íslenzkum bókmenntum og bankastjóri í Landsbanlianum sögu, og fornum norrænum, nokkurn tíma. Hann átti sæti í því að hann brast hvorki glögg- svokallaðri „Grænlandsnefnd“ skyggni á því efni né fjálgleik og fleiri nefndum á vegum Al- tungunnar til glæsilegrar fram- þingis. Var forseti Hins íslenzka setningar. Þar átti hans „forn- þjóðvinafélags 1918—1920. yrðalag“ í málfari einkanlegaj Af ritgerðum eftir Benedikt við, þótt hressilegt þætti líka Sveinsson, auk blaðagreinanna, einatt á þrætuþingum stjórn- fer mest fyrir þeim, er hann málamanna. En um þetta tjóar samdi í þágu hinnar alkunnu. nú ekki að fást.---- . útgáfu Sigurðar Kristj ánssonar * á fornsögunum. Bera þær allar Þá er Benedikt Sveinsson | v°ll- hæfileikum hans til þess varð sextugur, hinn 2. des.: starfa, svo sem áður hefir verið 1937, skrifaði undirritaður um, vikið. hann í þetta blað nokkurt mál, I Minningu Benedikts Sveins- álit á manninum og afskiptum sonar mættu Islendingar lengt hans af þjóðmálunum. Það, sem 1 ® balda. Og aldrei gleym- Benedikt Sveinssyni og fleirum öruggum mönnum inn á lög- gjafai'þingið, enda síðan eigi litið frá þeirri hálfu við nein- um afsláttarboðum, hverju nafni sem nefndust. Á alþingi átti Benedikt sæti fyrir Norð- ur-Þingeyinga alla tíð til 1931, og á því tímabili var fullveldi landsins viðurkennt af Dönum, með sambandslögunum („Nýja sáttmála“) 1918, þótt hann af sérlegum ástæðum (og við annan mann) léði þeim lögum eigi atkvæ.ði sitt, sem eigi mun frekar rakið hér. — Eftir þann tíma, er telja mátti að höfuð- sambandsdeilunni lyki um sinn, naut hann áfram álits sem rösklegur og mætur þingmaður, þótt ekki tæki hann áberandi þátt í meðferð ýmissa fyrir- liggjandi þingmála, eins og þar er ^ stendur óhaggað ist hann gömlum vinum og sam- viðhorf þeirra fór nú að verða, gem s5gul staðreyndir til heríum. og taldi sig. er fram í sótti, lítt ■ fróðleiks öldum og óbornum bundinn flokksviðjum. Og í Þarf og eigi að endu flestum efnum þvarr engan ^. , þesgum eftirm veginn einurð hans, rómuð örð- heMur skal það gert kyngi og gervileg framkoma; hlaut hann og brátt æðsta sess þeirrar þingdeildar, er hánn átti sæti í og var kjörinn for- seti neðri deildar 1920, en þeirri stöðu hélt hann síðan hingtíma sinn út eða til og með 1930. — Éftir að Benedikt Sveinsson hvarf af þingi hafa afskipti hans af stjómmálum eða op- inberum þjóðmálum að vonurr 'ítjl eða engin verið, enda mun heilsu hans, þá er nokkuð leið >á. hafa farið hnignandi, þótt. störfum gegndi hann á öðrum Það mun reynast erfitt ver' sagnariturum seinni tíma af skrifa rétta sögu þeirra manns er við stjórnmál hafa fengizt ( fyrri hluta þessarar aldar, - svo mikið los hefir verið í þjóð lifinu, svo margra grasa kenr og misjafnra, og ekki sízt, a" svo hefir verið, með áróði hvei's kyns, mönnum lýst o málefnum, að ýmist hefir veri: of eða van, í ræðum og riturr beinlínis eða óbeinlínis. Seinm miklu verður væntanlega kleif að skipta í þessu sól og vind með nokkurum sannindum, e G. Sv. Einn hinn ágætasti sonur þjóðar vorrar að fornu og nýju er horfinn til feðra sinna; og þótt hann sé mánna ólíklegastur til að liggja óbættur hjá garði, þá vil eg samt minnast hans, þó í sundurlausum brotum. verði. Eg átti því láni að fagna um langt árabil að eiga hann daglega að sessunaut og' sam- verkamanni. í Þjóðskjalasafn- inu reyndist hann, sem vænta mátti, hinn ágætasti starfsmað- ur bæði sökum fróðleiks og' þekkingar, svo og vegna ljúf- mennsku sinnar bæði við gesti

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.