Vísir - 16.10.1957, Blaðsíða 3

Miðvikudaginn -16. október 1957
3
vtsm
Hvað gerðist raunverulega . . . ?
Fallhlífarhermaður sveik að
síðustu banamenn Heydrichs.
I»í>ír vöröust aö endingu
í kirhguhjaltara í M9ratj.
Eííir Sidney Z. Ehler.
Haim liét Karel Curda og var liðþjálfi í Iier Tékkóslavakíu á
Englandi. Honum var sleppt i falllilíf í Bæheimi svo sem tveim
vikum eftir að banamenn Heydriclis, Kubis og Gabcik, höfðu farið
inn í landið á sama hátt. Flokkur har.s geidr undir dularnafninu
„Out dóstance'fí hafði orðið fyrir óheppni og gat eldri haldið hópinn.
Jlann leyndist á líinum og þessum stöðmn ng þegar hin þyKka
ógnaralda hófst leitaði liann hælis í Iiúsi móður sinnar sunnarlega
i BæheimL Farna undir þaki hins litla húss, bjó hann meðan ógnar-
alda Karls Hermans Frank æddi um landið.
Á hverjum morgni las hann
dánariislana i blöðunum. Stund-
um sá hann að þýzka lögreglan
haíði hremmt menn úr „Out dist-
ance“. Fjölskyldur tveggja af
félögum hans í fallhlífarsveit-
inni höfðu verið teknir af lífi.
Við ofraun einangrunarinnar og
við það að hlusta stöðugt á grát
og kveinstafi móður sinnar og
systur á loftinu fyrir neðan gafst
hann upp.
Þann 16. júní, tveim dögum
áður en Frank setti fram úr-
slitakosti sína til tékknesku
þjóðarinnar, ferðaðist hann til
Frag. Hann fór beint til Þýzku
aðalstöðvanna. Hann sagðist
vera fallhlífarhermaður frá
Bretlandi og sagðist geta skýrt
frá því hver ætti tösku, sem
fanst á staðnum, þar sem ráðist
var á Heydrich. Hún tilheyrði
Josef Gabcik, sem var einn af
vinum hans úr fallhiífasveitinni.
Þar næst sagði hann lögreglu-
mönnunum frá nafni Jan Kubis,
sem hefði unnið með Gabcik í
tveggjamannaflokki og hlyti því
að vera hinn árásarmaðurinn.
Hann sté sporið til
fulls.
Hvar þessir tveir menn voru
vissi Curda ekki. En hann gaf
lögreglumönnunum áritanir
íjölskyldna, þar sem hann sjálf-
ur og aðrir fallhlífarhermenn
höfðu verið faldir og að þar
mætti finna spor eftir Kubis og
Gabcik. Og fyrst og fremst kom
hann upp um aðalfelustað fall-
hlífahermannanna. Það var íbúð
i einni' af útborgum Pragar og
átti hana maður, sem hét Mora-
vec og var í andspvrnuhreyfing-
unni. Og fyrst hann var nú far-
inn að ganga veg svikanna
stcig hanr. sporið ti! fullnustu og
heimtaöi að sér væri greiddar
20 milljónir tékkneskra króna.
Vélar Gestapos byrjuðu þegar
að vinna í hástigi. Við dagrás,
sem er venjulegasti tíminn fyrir
handtökurnar, réðst liðsterk
deild frá Gestapo inn í íbúð Mora
vecs. Þeir komust að því að fjöl-
skyldan var 3 menn. Faðir og
móðir og sonur, sem var 21 árs
að aldri. Frú Moravec fyrirfór
sér eftir að hún var tekin föst
og maður hennar dó af pynd-
ingum, án þess að hafa komið
upp um nokkurn mann. En son-
urinn gafst upp fyrir hinni sál-
rænu og likamlegu áraun í skelf-
ingarklefum Gestapós. Hann
vissi hvar þeir voru mennirnir,
sem leitað var að og sagði frá
því. Þeir vpru í rétttrúnaðar-
kirkjunni. St. Cyril og Methodius
á Resselgötu.
Faldir i grafhvelfingu.
Og þar voni þeir. Eftir að hafa
lokið árásinni 'á Héydrich áttu
þessir tveir félagar úr „Antteop-
oid“ flokknum erfiða daga. Kub-
ís var mjög meiddur á auga af
flisum úr sprengjúnni, sem hann
kastaði á ríkisverndarann og af
hræðslu við að vérða fundir
höfðu þeir alltaf verið að skifta
um felustað.
Þegar hefndarógnanir Franks
urðu alltof eríiðar fluttu þeir
sig niður í kjallaran undir
artsdokskirkjunni, en presturinn
þar var í andspyrnuhreyfing-
unni. Kjallarinn var stór graf-
hvelfing og var ekki hægt að
komast niður í hana néma með
því að losa um stein, sem var
miðskips i kirkjunni. En menn
urðu að vita hvaða steinn það
var, sem átti að flytja og hvern-
ig ætti að gera það. Niðri í hvelf-
ingunni var gott loft, sem kom
inn um lítinn glugga.
He? er priðja
greinin et'tir Sidney Z. Ehler
prófessor um morðið á Heyd-
riclv og afleiðingar þess. Höf-
undur segir nú frá þvi,
hvernig félagi fallhlífarher-
mannanna tveggja, er tilræð-
ið frömdu, kom upp um þá,
svo að nazistar stefndu miklu
liði að kirkju einni í Prag:, þar
sem tilræðismennirnir leynd-
usfc. Var liefndarbaráfcta naz-
ista þar með á enda. Fyrri
g-reinar Ehlers um þetta birt-
ust í blaðinu á föstudag’ og
mánudag.
hann vel orðið þeirra siðasti
hvílustaður. Þrír af þeim héldu
því vörð hverja nótt við kór
kirkjunnar.
1 hvelfingunni voru sjö menn,
allt íallhlífarhermenn frá tékk-
neska hernum á Englandi. Þeir
vissu vel um ógnirnar, sem á
gengu fyrir utan og þeir vissu
liká að hversu óvinnandi sem
fel'ustaður þeirra var, þá gat
Skothríð frá kórnum.
Árásin á neðanjarðarvirkið
hófst kl. 4 morgúninn 18. júni,
síðasta daginn fyrir úrslitakosti
Franks. Mörg hundruð SS-her-
menn, sem báru þung vopn, um-
kringdu kirkjuna hljóðlega. For-
ystuflokkur fór inn i kirkjuna og
var tekið á móti honum með skot
hríð frá vörðunum við kórinn.
Eftir mikla skothríð þögnuðu
vopn hinna þriggja manna, en
iiel saerðir íéðu þeir sér allir
bana með' því að skjóta sig gegn-
um höfuðið. Einn af þeim var
Jan Kubis, sá sem kastaði hinni
banvænu sprengju á Ileydrich.
Eftir voru 4 i grafhvelfing-
unni. Þó að þeir vissu að búio
var að ná þeim neituðu þeir al-
gerlega að gefast upp og skutu
á árásarmennina frá litla glugg-
anum, en kúlur Þjóðverja gátu
ekki náð þeim gegn um glugg-
ann utan frá.
Undir forustu Karls Honnanns
Franks reyndu Þjóðverjar alls
konar brögð og ætluðu að byrja
með táragasi. En allar tilraunir
til að ná'lgast kirkjuna urðu að
engu við banvæna skothríðina
frá glugganum. Þjóðverjur voru
að liugsa um að sprengja í loft
upp kirkjuna, þangað til þeim
loksins eftir skothríð i 6 klst.
kom í hug lausnín á málinu.
Slökkvilið var kallað til og
tókst því að koma slöngu í gegn-
um gluggann og öflugt vatnsflóð
streymdi inn í hvelfinguna frá
fljóti ,sem var í nánd. Móti hækk
andi vatninu var ekki til nein
vörn. Bardaganum var lokið.
Þegar hin þögla hvelfing var
opnuð voru fjögur lík dregin það
an út. Eins og verðirnir við kór-
inn höfðu þeir sem eftir lifðu
hlýtt fyrirskipunum og skotið
sig sjálfir, er vatnið náði
lengst upp í gluggakistu þá, sem
þeir höfðu liörfað í. Meðal þeirra
var Josef Gabcik, annar maður-
inn í „Anthropoid“-flokknum.
Hann. Kubis og hir.ir mennirnii:
þekktust allir þarna á staðnum
af svikaranum Curda, sem
rm þekkti þá aftur írá þeim tima er
þeir voru félagar í hjálfunar-
skólanum fyrir fallhh'farher-
menn í Skotlandi.

í kh’kju við Ressel-götu í Prag fór fram síðasti þáttur Iiannieiks-
ins í sambandi við morðið á Heydricb. Sækjendur slógu hring um
kirkjuna og gerðu árás á liana. Þrír Tékkanna réðu sér bana, en
fjórir iiopuðu ofaii í kjallara, og var hann þá fylltur vatni, þrí að
oldíi var með öðru móti liægt «ð sigra þá.
Eftirmáli.
Með þessum sögulegu endalok-
um í ortodokskirkjunni í Prag
má ljúka frásögninni um árásina
á Heydrich. Hún er reist á sann-
reyndum, sem vitnaleiðslur eftir
stríðið hafa leitt í ljós, af viðtöl-
um við Tékka og Þjóðverja, sem
lifðu af styrjöldina.
Þó var myndin á þeim tíma
ekki nærri nógu skýr. Gestapo
komst aldrei að öllum sannleik-
anum. Margir af þeim, sem vissu
um þetta voru deyddir í ógnar-
herferðinni, eða þeir höfðu fram-
ið sjálfsmorð og svo margar af-
skræmdar játningar voru kreist-
ar út úr öðrum að Gestapo vissi
ekki á hvað hún mátti reiða sig.
Þetta má líka segja um upp-
Ijóstranir Karels Curda, þó að
hann yæri verðmætt vitni.
Walter Sehellenberg, sem var
einn af nánustu samstarfsmönn-
um Reinhards Heydrich í S.S.,
segir í nýlega útgefnum endur-
minningum sínum, að Gestapo
hafi aldrei verið að fullu viss um
hvérjir frömdu verknaðinn, eða
hvað hafi verið að baki þeim. Og
ógnaröldinni lauk ekki heldur
eftir 18. júni. Hundruð lífláta
fylgdu eftir og þúsundir af Tékk-
um, sem bæöi voru beint og ó-
beint flæktir í samsærið, dóu í
fangelsum og fangabúðUm.
Hvað •'aðalpersónunum i þess-
um mikla sorgarleik viðvíkur, þá
áttu þær allar eftir nokkur ár að
sameinast í friði kirkjugarðsins.
Árið 1945 féllu Karl Hei’mann
Frank og Karl Daluege i hendur
Framh. á 9. síðu.
Brottnám Mn§§olini§.
Það var eitt mesta dirfsku-
bragð styrjaldaráranna.
Framh.
umhverfið nákvæmlega og gátu
notað hótelið sem vígi.
Eitt atriði enn hugleiddi ég:
Hvernið gátum við komið varð-
iiðinu sem mest á óvart? Það
myndi gera árásina árangursrík-
ári. Við lögðum heilana í bleyti
i langan tíma, þá datt Radl
snjallt ráð í hug: „Ættum við
ekki að taka með okkur ítalskan
herforingja, einhvern, sem her-
ilögreglan þarna á staðnum kann-
ast við? Þegar varðmennirnir sjá
hann í för með okkur, mun tor-
tryggni þeirra hverfa og þeir
munu hika við að gera Mussólíni
mein. Við verðum að nota tím-
ann sem bezt áður en þá grunar
nokkuð."
Loftárásir Bandamanna töfðu
komu svifflugnanna og atlögu-
timinn varð að færast fram um
nokkrar klukkustundir, til kl. 2
e. h. 12. september. Þetta dró úr
líkunum fyrir tilætluðum ár-
angri. Loftstraumarnir og vind-
arnir þarna í íjöllunum, sem við
þurftum að fljúga í gegnum,
mundi gera lendinguna ennþá
hættulegri, og það, að árásin yrði
fallhlífamönnunum niðri i daln-
um mun erfiðari.
Þann 11. september fengum
við fréttir, sem okkur varð ákaf-
lega bylt við. 1 útvarpsfregn frá
Bandamönnum var sagt, að
Mussolini væri kominn til
Afríku, sem fangi, á itölsku her-
skipi, er komið hefði frá Spezia.
Þegar ég hafði náð mér eftir
mesta skelkinn, tók ég landa-
bréf og áttavita. Þar eð ég vissi
hvenær nokkur hluti ítalska
flotans hafði farið frá Spezia,
gat ég hæglega reiknað út, að
jafnvel hraðskreiðasta skip gat
ekki með nokkru móti hafa kom-
ist til Afríku á svo skömmum
tíma. Útvarpsfregnin hlaut því
að vera gabb.
Klukkan 5 morguninn eftir
gengum við í fylkingu út á flug-
stöðina. Við fengum að vita, að
búizt væri við svifflugunum
klukkan 10 f. h.
Ég athugaði aftur útbúnað
manna rriinna, sem allir voru í
einkennisbúningi fallhlífasveita.
Nesti hafði verið út býtt til
fimm daga. Ég hafði látið senda
nokkra kassa af ávöxtum út á
flugstöðina og við sátum þarna
í makindum, i skuggum af trjám
og byggingum, i vaxandi spenn-
ingi eftir þvi sem tíminn leið
nær komutíma sviffluganna.
Klukkan átta var ítalski her-
foringinn — það var hershöfð-
ingi — enn ekki kominn, svo að
ég varð að senda Radl inn í
Róm, og sagði honum að hann
yrði að ná í manninn, lifandi,
í snarhasti. Hinn trausti Radl
kom tneð hann, þótt honúmj
gengi mjög erfiðlega að finna
hann í borginni. Student hers-
höfðingi talaði við hann nokkra
] stund. Hann sagði honum frá
f beiðni Adolfs Hitlers um að hann
veitti aðstoð sína við þetta mikil-
væga verk, svo að líkindin fyrir
blóðsúthellingum yrði miklu
minni. Herforinginn gekkst upp
við smjaðrið og fannst mikið til
urn að foringi þýzka rikisins
skyldi sýna sér slíkt traust. Ilann
gat ekki færzt undan ’ slíkri
beiðni — og fékk okkur ágætt
tromp á hendina.
Klukkan um ellefu komu
fyrstu svifflugurnar. Dráttar-
flugvélarnar tóku nú eldsneyti
og svifflugurnar samanbundnar
tvær og tvær, voru settar í
röð, eftir því hvenær þær áttu
að leggja af stað. Student Hers-
höfðingi hélt stutta tölu, þar
sem hann meðal annars harð-
bannaði harkalegar lendingar,
vegna hættunnar á manntjóni.
Ég gaf svo stjórnendum svif-
flugnanna nákvæmar leiðbein-
ingar og fyrirskipanir og teikn-
aði lendingarstaðinn á svarttöflu
og sýndi þeim hvar hver svif-
íluga ætti að lenda, að því loknu
gaf ég fyrirliðum hvers flokks
nauðsynleg ráð og fyrirskipanir
viðvikjandi ætlunarvérki hvérs
flokks um sig. Mennirnir höfðu
sett sér kjörorðið, er átti að
tryggja hinn bezta árangur í
hvívetna. Það var: „Ekkert
flaustur“ — þetta varð kjörorð
árásasveita SS-manna alveg til
striðsloka.
Klukkan hálf eitt byrjuðu loft-