Vísir - 16.10.1957, Blaðsíða 4

[
VlSJR
Varnir gegn glæparitum
glæpaheftum.
Hvaða ieiðlr á að f©ra tll
að vlsina gegiai þelfin?
Á funtíi menntamáíaráðherra Norðurlanda s.l. haust var
*n. a. tekið til meðferðar, hvernig vernda ætti börn og unglinga
fyrir siðspillandi áhrifum af lestri glæparita og glæpamynda-
Iiefta. Fiamsögu um það efni hafði Þórður Eyjólfsson hæsta-
réttardómari. Eftir ýíarlegar umræður var ákveðið að fela sér-
fróðum mönntim að athuga málefni þetta nánar, áðUr en sér-
stakar ákvarðanir væru teknar. Framsöguræða Þórðar Eyjólfs-
sonar, lítið eitt breytt, birtist hér með leyfi höfundar.
í
I.
an og áður óþekktan svip.
Á síðustu árum hefur það ritum þessum og sérstaklega
vandamál verið mjög til um- myndasöguheftum, sem bein-
ræðu og athugunar í ýmsum línis eru ætluð unglingum, er
löndum, hvernig unnt væri að atburðum lýst með hryllilegra
vernda börn og unglinga fyrir hætti en áður voru almennt
óhollum áhrifum af ritum og dæmi tii. Auk þess eru ofbeld-
myndasögum, sem aðallega isverkin yfirleitt ekki látin
hafa inni að halda frásagnir og eiga sér neinn sérstakan til-
lýsingar á ofbeldisverkum, gang. Þau eru oftast óháð
glæpum og öðru siðspillandi öðru en nautninni af að valda
efni. Nokkur lönd, svo sem meini °S þjáningum með mis-
England, Kanada og Austur- Þyrmingum og öðrum ofbeld-
ríki, hafa þegar sett lög um isglæpum. Hver, sem kynnir
bann við útgáfu og dreifingu á ser ilin amerísku myridasögu-
tilteknum tegundum glæpa- hefti, sem erlendis ganga undir
rita, og víðar er í undirbúningi nafninu „Crime Comics“ eða
löggjöf, sem beinist í svipaða „Horror Comics“ (hér venju-
átt. Þessi hreyfing kann að
nokkru leyti að stafa af því,
hversu barnavernd hefur auk-
izt á síðari árum. Einn liður í
lega nefnd hasarblöð), mun
fljótlega sjá, að hér er ekkert
ofsagt, enda má um álit manna
á þessari bókmenntategund
þeirrj : viðleitni hefur verið skírskota til umræðna á lög-
vernd barna og unglinga gegn gjafarþingum Englands og
óhollum áhrifum á sálarlíf Kanada, er lög um bann við
þeirra. Af þeim sökum hefur
t.d. víða um heim verið lög-
tekin opinber skoðun á kvik-
myndum. Á því sviði gerði
þörfin fyrir opinbert eftirlit
dreifingu þessara rita var þar
í undirbúningi. í ritum þessum
eru einnig oft ógeðslegar lýs-
ingar á kynferðislífi, en ég mun
ekki ræða þá hlið málsins hér,
fyrst vart við sig, með því að þar sem í hegningarlöggjöf
hin- tæknilega fullkomnun eru ákvæði, sem leggja refs-
kvikmyndanna gefur mögu- . iþgu við útgáfu og dreifingu á
leika til mjog sterkra áhrifa, ' rítum og myndum með slíku
«kki hvað sízt á börn og efni. Hins vegar eru engin á-
unglinga. jkvæði í löggjöf Norðurlanda,
Það, sem þó öðru framar er leggi bánn við útgáfu eða
hefur valdið því, að þetta efni
hefur komist svo mjög á dag-
skrá að undanförnu, er hín sí-
vaxandi útgáfa og sala á ritum
ög myndasöguheftum, þar sem
aðaláherzlan er lögð á skelf-
ingu, grimmd og ofbeldi. Að
vísu hafa frásagnir um bar-
-daga, ofbeldi og afbrot verið
til á öllum tímum, en óhætt er
að fullyrða, að eftir síðustu framt hefur risið sterk andúð-
heimsstyrjöld hafa þessar frá- aralda hjá almenningi gegn
sagnir og sögur tekið á sig nýj- þeim. Á síðasta þingi Lands-
dreifingu á þeim ritum, er áð-
ur var getið, þar sem aðallega
er lýst misþyrmingum og öðr-
um ofbeldisverkum.
' II.
Að því er ísland varðar, þá
hefur útgáfa og sala - á um-
ræddum ritum farið mjög í
vöxt á síðustu árum, en jafn-
\ sambands íslenzkra fram-
| haldsskólakennara voru sam-
| þykkt tilmæli til Alþingis og
ríkisstjórnarinnar um, að gerð-
ar yrðu ráðstafanir til að hefta
útgáfu og dreifingu rita, sem
j flytja á siðspillandi hátt frár
sagnir um kynferðismál og
j að bannaöur verði innflutn-
j ingur á glæpa'ritum. Ég skal í
j stuttu máli gera grein fyrir,
I hvers konar rit það eru, sem
- hér er einkum um að ræða.
j Fyrst er það að telja, að
nokkru eftir stríðslókin fóru að
berast hingað til lands í all-
stórum stíl hin ameríska
myndasöguhefti, sem nefnd
hafa verið „Crime Comics“,
eins og áður var getið. í þess-
um heftum er textinn auka-
atríði, en aðalefnið ógeðslegar
og afskræmilegar myndir af
manndrápum, misþyrmingUm
og öðrum ofbeldisverkum. Þar
eru dregnar fram af ótrúlegri
hugkvæmi; allar hugsanlegar
aðferðir tii að valda mönnum
meini, og rvölum manna og
dauðastríði lýst á ægilegan
hátt. Óh- iáieg meðferð á líkum
ef einr - títt efni í þessúm
myndum. á'firleitt er ekki úm
að ræða neinar söguhetjur,
heldur eiugöngu ofbeldisseggi,
þar sem sá sterkasti og kæn-
asti ber yigur úr býtum, en
gys gerí Í3 meinleysi og góð-
vild. Fyrst í stað fengust
myndablöð þessi hér í almenn-
um bókaverzlunum, en síðar
munu bó.ksalar hafa bundizt
samtökum um að hætta inn-
flutningi á þeim. Talsvert af
slíkum myndaheftum berst þó
enn inn í landið eftir öðrum
leiðum. Þau eru aðallega eða
eingöngu keypt af börnum.
Eftir að draga fór úf imi-
flutningi á framangreindum
myndaheftum eða hasarblöð-
um, hljóp skyndilega mikill
vöxtur í.útgáfu glæpatímarita
liér á landi. Á árunum 1953 óg
1954 hófst m. a. útgáfa á fjór-
um slíkum tímaritum. Þau eru
keypt hæði af unglingum og
fullorðuum og virðast lifa góðu
iífi. Innihald í smasögum þeim
og frásögnum, sem þessi rit
flytjáy'ev að sjálfsöjgðu nokkuð
misjafr.t, en um allan þorra
, frásagnanna er það að segja,
áð þar er Um bókménntasora á
jlægsta stigi að ræða. Sögurnar
' f jalla að meira eða minna leyti
um morð, ofbeldi, pyndingar og
.sjúkt eða afbirgðilegt kyn-
I ferðislíf. Það er gegn þessum
! ritum sem andúð almennings
beinist nú sérstaklega, og sam-
þykkt skólakennaranna sem ég
nefndi hér að framan er við
. miðuð.
; Loks má geta þess, að mikið
er flutt hingað til lands af er-
lendum glæpasögum, aðallega
á ensku eða einhverju Norður-
landamálanna, og geta ung-
língar, einkum skólanemendm',
keypt þær og lesið. Bækur
þessar fjalla að jafnaði um
morð og aðra glæpi, eins og
titlar þeirra gefa venjulega til
kynna. Er efni þeirra oft svip-
að og í smásögum tímaritanna,
sem ég nefndi áður.
Ef til þess kæmi, að settar
yrðu hér á landi hömlur við út-
gáfu eða dreifingu siðspillandi
rita, myndu glæpamyndaheftin
óg glæpatímaritin einkum
koma til álita.
I , m'
j Ég kem þá að þeirri veiga-
miklu spurningu, hvort í raun.
og veru sé ástæða til að ætla,
að framangreind rit hafi sið-
spillandi áhrif á börn og
unglinga, sem kunna að kaupa
þau og lesa. Þó að merkilegt
megi virðast, hafa ýmsir, þar á
meðal sálfræðingar og lækn-
ar, einkum í Ameríku, haldið
uppi vörnum fyrir þessar bók-
menntir, bæði í ræðu og riti.
Þar sem glæpamyndaheffín
gefa mikinn arð og geysimikið
fjármagn er bundið í ú.tgáfu
þeirra, er ekki hægt að yérjast
þeirri hugsun, að' sumt' af þess-
um vörnum sé fengið gegn
borgun. Þessir menn halda því
fram, að glæparit og glæpa-
myndir gefi áskapaðri grimmd
j arhneigð eða ofbeldishneigð
j b.arna eðlilega og meinjausa
útrás. Mér virðist heiibrigð
skynsemi mæla í gegn þessu,
,og yfirgnæfandi þorri foreldra
og skólakennara mun vera
fjarri því að fallast á þessa
skoðun. Það má vel vera, að í
hverju barni sé vísir að of-
beldishneigð eða jafnvel
grimmd, en þarin frjóanga ber
frekar að reyna að kæfa með
heilbrigðu, siðferðilegu upp-
‘eldi heldur en aö hlúa að hon-
um með því að láta barnið lifa
Miðvikudagínn 16: óktóber 195?
og hrærast í hinu ógeðslegasta
glæpaloftslagi, meðan hugsun-
arlíf þess og viðhorf gagnvart
umheiminurn er að mótast. —
Það mun vera einróma álit
skólakennara hér á landi og
erlendis, að glæparit vinni
gegn viðleitni þeirra til að efla
siðferðisvitund barnanna og
velcja hjá þeim mannúðarhug-
sjónir. Um glæpamyndaritin
má geta þess, að amerískir
kennarar telja þau draga mjög
úr lestrarlöngun barna, með
því að auðveldara er að skoða
myndir en að lesa texta.
Það er að vísu oftast erfitt
að færa sönnur á, áð tiltekin
afbrot barna eða unglinga
megi rekj-a til lestrar þeirra á
sögum eða frásögnum um of-
beldisverk eða glæpi. Hin innri
þróun hugarfarsins er oftast
hulin sjónum manna. Ég hygg
þó, að ennþá erfiðara verði að'
sanna, að lestur slíkra rita sé
unglingum hollur og að hann
eyði hjá þeim glæpahneigð,
■ er ella hefði brotizt út í verki.
IV. .
Ef lagt er til grundvallar, að
lestur barna og unglinga á um-
ræddum ritum sé þeim svo
skaðlegur, að nauðsynlegt sé
að veita viðnám og gera ráð-
stafanir til að koma í veg fyrir
þá hættu, sem af því stafar,
þá verður næsta spurning,.
hvaða leið-eða léiðir séu heppi-
legar eða færar. í því sambandi
hafa margir möguleikar verið
ræddir, og í sumum löndum
héfur þegar verið sett löggjöf
um sérstakar ráðstafanir í
þessu skyni, eins og áður var
drepið á. Eg mun nú í stuttu
máli nefna þær leiðir, sem
helzt hafa þótt koma til greina:
j Oft heyrist sagt, að það sé
á verksviði foreldra og skóla-
kennara að vernda börn fyrir
‘ óhollum áhrifum af lestri sið-
spiliandi rita. Auðvitað ber
foreldrum og kennurum að
gera það, seip þeim er unnt í
þessu efni. Én geta þeirra nær
skammt, ef ritin eru í umferð
í stórum stíl og hvarvetna fá-
anleg. — Börn og unglingar
mundu þá venjuiega eiga auð-'
velt með að ná kþau, a. m. k.
í kaupstöðunum, og gætu látið
þau ganga á milli sín í 'laumi.
Af sömu ástæðum má ætla, að
bann við sölu á ritunum til
barna og unglinga innan tiltek-
I
' Frh á 9. síðu.
varnalúðrarnir skyndilega að
gjaila, Skömmu siðar heyrðum
við að sprengjur tóku að springa
ekki allfjarri. Við fórum í
sprengjubirgi og ég bölvaði þess-
ari óheppni, sem gat orðið þess
vaidandi, að ekkert yrði úr til-
rauninni. Árásin stóð stutt og
var um garð gengin rétt fyrir
eitt. Við þustum út á flugbraut-
ina og sáum för eftir nokkrar
sprengjur, en enga svifflugn-
anna hafði sakað. Mennirnir
klifu upp í svifflugurnar og ég
bauð ítalska hershöfðingjanum
að setjast framan við mig á
mjótt borð, sem voru hin einu
sæti, sem hægt var að koma
við í hinum þrönga farkosti;
við vorum þarna eins og síldir
i tunnu. Það var naumast rúm
fyrir vopnin og annan óhjá-
kvæmilegan útbúnað.
Ég leit á úi’ið mitt. Klukkan
aar eitt. Ég gaf merki um að
leggja af stað. Hreyflarnir í j
dráttarflugvélunum byrjuðu að
rymja og' við runnum af stað |;
eftir fíugbrautinni og komurnst
brátt á loft.
Við hækkuðum okkur smátt
og smátt og flugurn i haiarói'u í
víkkandi hringjum, þangað til
við tókum stefnuna í norðaust-
ur. Veðrið virtist hið ákjósanleg-
asta fyrir ætlunarverk okkar.
Stórir, hvítir skýjabólstrar svifu
letilega í um 3000 metra hæð.
Ef hamingjan væri okkur hlið-
holl, ættum við að komast yfir
takmark okkar án þess að nokk-
ur tæki eftir okkur og falla nið-
ur úr loftinu áður en nokkur
gerði sér grein fyrir hvað urii
væri að vera.
Við renndum okkur gegnum
þykkt ský og komumst í þá hæð,
sem gert hafði verið ráð íyrir.
Nokkra stund vorum við í kaf-
þykkri, grárri veröld og sáum
ekkert írá okkur, en al!t í einu
komumst við aftur út í sólskinið
,og Vörum þá komnir upp úr ský-
;.inu. Sámstundis hevrðist rödd
fhigmannsins á dráttarflugvél
okkar í ta'istöðinni, er ávarpaði
íyrhiiða, flokksins í minni flug-
vél; „F’remsta ög næst-fremsta
svifflugan eru ekki lengur á
uridan okkur. Hver á að taka
fbfys.tuna?"
Þetta voru óværitar og slæmar
fréttir. Þá vissi ég ekki, að
aðeins sjö svifflugur voru á eftir
okkur, i stað níu. „Tvær þeirra
höíðu lént í sprengjugígum við
flugtakið.
Ég lé.t skila til fiugmannsins:
„Við tökum forustuna sjálfir:“
Ég tók upp hnífinn minn og
stakk göt á dúldnn í svifflugu-
belgnum, svo ég gæti séð út.
Það var rétt fýrir hinn tilsetta
tíma, er ég kom auga á Apui-
dalinn fyrir neðan okkur og jafn
framt sá ég fremstu vagnana í
aðstoðarleioangri falllilífarsveit-
anna á hraðri ferð í áttina til
dalsins. Leiðangurinn myndi á-
reiðanlega vera á réttum stað á
réttum tíma.
„Setjið upp hjálmana;“ kallaði
ég um leið og skíðahótelið kom í
augsýn, og svo: „Sleppið dráttar-
tauginni!“
Á eftir orðum mínum kom
skyndileg þögn, er aöeins var
rofin af þytinum í vindinum, er
svifflugan klauf loftið. Flug-
stjórinn beygði stóran hring og
ieitaði eftir lendingarstaðnum
með augunum — eins og ég —
flata, þríhyrnda grasblettinura.
En hræðileg vonbrigði biðu okk-
ar. Bletturinn var að vísu þrí-
hyrndur, en Iangt frá því að vera
flatur — hann var utan i brattri
fjallshlíð. Bersýnilegt var, að
ómögulegt væri að lenda þarna.
Ég átti nú úr vöndu að ráða.
Ef ég hlýðnaðist strangri fyrir-
skipun hershöfðingja míns, yrði
ég að hætta við áform bkkar
og reyna að lenda sýifflugunni
niðri í dalnum. Ef ég tæki hinn
kostinn, að skeyta ekki fyrirskip-
uninni, var sá einn kostur mögu-
legur, að lenda upp á von og
óvon um hvernig tiltækist.
Ég var samt ekki lengi að
taka ákvörðun mína og hrépaði
til flugstjórans: „Lendið erns
nærri hótelinu og mögulegt er!“
Flugstjórinn hallaði svifflug-
unni til hægri og með vindinn
hvínandi í eyrum okkar steypt-
um við okkur béirit niður og
stefndum á hótelið.
Ég sá flugstjórann, Meyer liðs-
foringja, losa fallhlífarhemilinn
... svo kom brak og brestir í
tré sem var að brotna, og rykkir
og skrikkir, þegar svifflugan
Framh.