Vísir - 26.07.1958, Blaðsíða 3

Laugardaginn 26. julí 1958
vfsœ
Fyrir réttum 1 50 árum,
hinn 23. júlí 1808, sigldi
skip mikið af hafi inn til
Hafnarfjarðar. Voru þar
komnir enskir víkingar
undir forystu manns þess,
er Gilpin hét. Höfðu þeir
hér í frammi ærinn yfir-
gang, frömdu rán og speil-
virki. Var strandhögg vík-
inga þessara einskonar for-
boði þeirra tíðinda, er hér
gerðust ári síðar, þá er
ævintýramaðurinn Jörund-
ur hundadagakonungur
setti hér aiit á annan end-
ann.
Hér verður nú sagt nokkuð
frá Gilpin víkingi og atferli
hans. Til þess að lesendur sjái
þá atburði í nokkurn veginn
réttu ljósi, verður þó í upphafi
máls að gera nokkra grein fyr-
ir því, hvernig ástatt var í norð-
anverðri Evrópu um þær mund-
ir, er eftirfarandi tíðindi gerð-
ust.
Styrjaldaríímar.
Allt frá árinu 1778, er Frakk-
ar gerðust þátttakendur í frels-
isbaráttu Norður-Ameríku-
manna, hafði verið róstusamt í
Norðurálfu. í styrjöldum þess-
um stóðu Englendingar og
Frakkar lengstum fremstir í
flokki hvor gegn öðnxm. En
smám saman drógust æ fleiri
þjóðir inn í ófrið þennan, og
áður en lyki höfðu flestar þjóð-
ir NorSurálfu neyðzt til að taka
þátt í hildarleiknum.
Á þessum tímum áttu Danir
tiltölulega stóran kaupskipa-
flota og höfðu því mikilla hags-
muna að gæta um verzlun og
siglingar. Ríkisstjórn Dana lét
,því einskis ófreistað að tryggja
hlutleysi Danaveldis, svo að
auðið reyndist að halda áfram
siglingum og viðskiptum, þrátt
fyrir styrjöldina. Þetta gekk þó
ekki áfallalaust, þar eð skipum
hlutlausra þjóða var jafnan
ógnað sitt á hvað af víkinga-
skipum ófriðarþjóðanna. Um
hríð hafði Dönum tekizt að
forðast meiri háttar áföll, svo
sem á árunum 1780—83, og'
eins á árunum 1794—97, með-
an stóð á fyrsta bandamanna-
ófriðnum gegn Frökkum. Eft-
ir þann tíma fór aðstaða Frakka
á meginlandi Evrópu batnandi,
og að sama skapi harðnaði við-
ureign þeirra og Englendinga.
Kom það eigi hvað sízt fram í
vægðarlausri baráttu af beggja
hálfu um yfirráðin á hafinu,
lokun siglingaleiða, viðskipta-
hömlum, hafnbönnum og her-
töku skipa. Veitti Englending-
um þar yíirleitt betur, enda
„Þegar Iiið ókunna skip var komið, allnærri, hcf bað að skjóta
R
ÆJV
• ® FYRIR 15D ARUM
1 Styrjöld við Brcta.
Árás Englendinga á Kaup-
mannahöfn og flotaránið var
hið svívirðilegasta ofbeldis-
verk og freklegt brot á rétti
hlutlausrar þjóðar.' Sveið Dön-
um að vonum sárt læging sú og
tjón, er þeir höfðu beðið salc-
lausir. Lögðu þeir allt kapp .á
að leytast við að hefna sín, hvað
sem það kostaði. Ráku Frakkar
og fast á eftir þeim um styrj-
öld við Englendinga. Hinn 9. .
september bauð Danakonungur
! að handtaka skyldi alla brézka
I þegna, hvar sem - þeir hittust í
lönaum hans. Brezkar eignir
skýldu gerðar upptækar og_.
, bönnuð öll viðskipti við Bret-'
land og brezka þegna. Leiddi
þetta þegar til sams konar ráð-
stafana gegn dönskum þegnum
. í Bretlandi, og hinn 4. nóvem-
jber sögðu Bretar Dönum stríð
i á hendur. Segir í t'ilskipun frá
1 þeim degi,- að . Bretakonungur
gefi öllum herskipum sínum og
víkingaskipum leyfi til að her-
taka skip og vörur, sém Dana-
konungur eigi, þegnar hans og
aðrir, sem búi í ríkjum hans og
lendum. Undanþegin hertöku
eru þó skip með leyfisbréfi frá
Bretastjórn og skip, sem losuð
hafa verið úr haldi að boði
stjórnarinnar.
Þegar kaupskip sigldu af Is-
landi undir haust 1807, var öll-
um hér ókunnugt um þau geig-
vænlegu tíðindi, er þá voru að
gerast í Danmörku, og uggðu
Unnu þeir frægan sigur á Frökk lok ágústmánaðar hófust vopna- j kaupmenn ekki að sér. Komust
um í sjóorustunni 'við Trafalgar, viðskipti. Hugðust Danir freista nokkur minnstu kaupförin alla
haustið 1805. Hugðist Napóleon þess að verja Kaupmnnahöfn, ’ leið til Danmerkur, nokkur
þá koma Englendingum á knéjen Englendingar gerðu stór-.náðu höfnum í Noregi, en um
með því að loka gersamlega j skotahríð á borgina dagana 2. það bil helmingur skipanna féll
meginlandi Evrópu fyrir öllumj—5. september með þeim ár- í hendur enskum víkingum, er
viðskiptum við Bretland. Hinn angri, að sýnt var, að hún yrði færðu þau til hafna í Bretlandi.
21. nóvember 1806 gaf hann út með öllu lögð í rústir, ef slíku Meðal þeirra, er fóru utan um
hina frægu tilskipun sína, þar færi lengur fram. Brann veru- haustið, voru Trampe.stiftamt-
sem hann lýsti Bretland í legur hluti borgarinnar og þar maður og Magnús Stephensen
höfðu þeir yfir miklu stærri hafnbanni, og skyldu bannaðir með mörg stórhýsi og merkileg. háyfirdómari, en voru báðir
flota að ráða. í árslok árið 1800 ajjjr vöruflutningar þangað frá Þá brann bóka- og handrita- teknir af víkingum.
gengu Danir til samninga við öllum þeim löndum, sem væru safn Gríms leyndarskjalavarð-! Meðan þessu fór fram, er nú
tvær hlutlausar þjóðir, Rússa og j bandalagi við Frakka eða lytu' ar Thorkelíns, og var það stór- hefur verið stuttlega lýst, vissu
Svía, um að virða að vettugi þeim. Þótti Englendingum brátt merkilegt, samtals um 4500 fslendingar engar vonir ófrið-
hafnbönn styrjaldaraðila og sýnt, að Napóleon myndi leggja bindi. Þá brann og hin íslenzka ar. Leið svo fram á sumarið
láta kaupskipum sínum í té mjkið kapp á að knýja Dani til orðabók, er Jón Ólafsson fræði- 1808, að þeim var með öllu ó-
herskipafylgd. Virtu Englend- bandalags við sig eða ráðast á maður frá Svefneyjum hafði kunnugt um að styrjöld hefði
ingar Dönum samning þennan ag öðrum kosti, til að ná tök-j unnið að í 30 ár. Voru þá prent- brotizt út milli Dana og Englend
til fjandskapar við sig. Vorið um £ skipaflota þeirra. Töldu aðar af henni 20 arkir, en prent- inga. En þá urðu þeir þess var-
1801 sendu þeir herskipaflota Bretar sig nauðbeygða til að smiðjan brann með handriti og ir með næsta eftirminnilegum
inn í dönsku sundin og gerðu koma í veg fyrir að danski upplagi til ösku. Lauk umsát hætti, að holskeflur ófriðarins
atlögu að danska flotanum á fiotinn lenti í höndum fjand-. þessari svo, að Kaupmannahöfn tóku einnig að ná út hingað.
herskipalegunni í Kaupmanna- manna þeirra. Var nú öflug gafst upp og var seld í hendur Varð það með þeim atvikum, er
höfn á skírdag 2. apríl 1801. fj0tadeild útbúin af mikilli Englendingum. Tóku Englend- nú skal gi'eina.
Vörðust Danir hraustlega, en skyndingu og send áleiðis til ingar danska flotann, sem legið
urðu að lúta í lægra haldi fyrir Danmerkur síðari hluta júlí- hafði óvígbúinn í höfn, gerðu yjkingar shda að Iandi
ofureflinu og neyddust til að manaðar 1807. Seig hún inn hann sjófæran og höfðu á brott
segja sig úr hlutleysisbandalag- Eyrarsund, og hafa sjónarvott- með sér. Voru það 71 herskip og' Hinn 22- íúlí að áliðnum degi
inu. Gerðist nú brátt nokkru ar skýrt svo frá, að sundið hafi g2 flutningaskip, flest hlaðín voru tvær fiskiskútur (»íagt-
a
o
o
Hann og menn hans
höfðu í frammi alls-
konar ojöfnyð.
kyrrara í álfunni um sinn.
„Ó8 gamla konan að þeim
hrukku undan.“
verið líkast því sem það væri
skógi vaxið. Er talið, að sterk-
DaDnir lenda í ófriðnum. ari floti hafi aldrei farið frá
Árið 1805 hófst þriðja banda Bretlandi fyrr en í heimsstyrj-
mannastyrjöldin gegn Frökk- öldinni 1914—18. Jafnframt
um. Neyttu Englendingar nú fór brezkur sendimaður á fund
allra ráða til að hefta framgang dönsku stjórnarinnar og bauð,
Napóleons Frakkakeisai'a. — úrslitakosti: Styrjöld þegar í
stað eða bandalag við Englend-j
inga gegn Frökkum, þó með
því móti, að Danir afhentu ]
Englendingum flota sinn gegn
ákveðnum skilyrðum. Danir
neituðu með öllu að ganga að
slíkum skilyrðum, enda var
flotinn helzta varnarvopn
þeirra, og án hans var landið
berskjaldað fyrir árásum óvina
og að heita mátti varnárlaust.
Hinn 16. ágúst, kl. 4 um morg
uninn, var her af enska flotan-
um settur á land í Vedbæk á
Sjálandi. Skoðuöu Danir þetta
beint friðrof og lýstu yfir samá
dág að ófriður væri hafinn. f
hergögnum.
Frh. á 9. s.
og otaði hnífnum, svo að þéir
,I>eir fundu. stiftamtmann í sæng sinni
] mjög og hótuðu honum með vopnunum . . .
voru háværir